Από τον Αλέξανδρο Στάνα
Η ανεύρεση πόρων για τον πολιτισμό στην εποχή της ύφεσης στην Ελλάδα είναι ένα ζήτημα που μοιάζει αδιέξοδο, καθώς οι προτεραιότητες της οικονομίας, αλλά και της κοινωνίας είναι σε πιο «φλέγοντα» θέματα. Σε μια εποχή που η συζήτηση διεθνώς για τη δημιουργική οικονομία και τις πολιτιστικές βιομηχανίες είναι ψηλά στην ατζέντα, η χώρα μας δε δείχνει να ενστερνίζεται στρατηγικά την άποψη ότι η διοχέτευση οικονομικών πόρων στον πολιτισμό είναι παράγοντας ανάπτυξης, αλλά και ποιότητα ζωής. Οι εικαστικές τέχνες στηρίζονται σε σημαντικό βαθμό στην αγορά της τέχνης που στις μέρες μας είναι αποσυντονισμένη και πενιχρή. Ο πολιτισμός στο σύνολό του πλήττεται από την ύφεση, με τη διαφορά ότι οι άλλες τέχνες, όπως ο κινηματογράφος και η μουσική, βασίζονται στη βιομηχανία του θεάματος και στηρίζονται, έστω και με πτώση, από το πλατύ κοινό λόγω της ευρείας ζήτησης και της οικονομίας κλίμακας.
Πώς, λοιπόν, επιβιώνουν τα εικαστικά στη χώρα μας; Πώς καταφέρνουν τα μουσεία, οι φορείς και οι καλλιτέχνες να παρουσιάζουν εκθέσεις και δράσεις στο κοινό; Πώς εξελίσσονται οι δημιουργοί και συνεχίζουν να βρίσκονται σε διάλογο με τη διεθνή καλλιτεχνική κοινότητα;
Θα επιχειρήσουμε μια αναλυτική χαρτογράφηση των διαθέσιμων πόρων και ευκαιριών για τη χρηματοδότηση της τέχνης στην Ελλάδα σε μια σειρά άρθρων που θα καταγράψει τα δεδομένα και θα φωτίσει πτυχές που πιθανά θα φανούν χρήσιμες στους παράγοντες της εικαστική κοινότητας. Ίσως είναι πιο σωστό στην εποχή μας να μιλάμε για αξιοποίηση πόρων και όχι για ανεύρεση πηγών χρηματοδότησης. Η ανάλυση των προσφερόμενων ευκαιριών είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για την καλύτερη αξιοποίησή τους από την τέχνη.
Επιχορηγήσεις από τους δημόσιους φορείς και προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, με τον προϋπολογισμό που του έχει απομείνει, έχει τη φροντίδα να επιχορηγήσει τους άμεσα εποπτευόμενους φορείς στη δικαιοδοσία του. Στον τακτικό προϋπολογισμό του περιλαμβάνονται η υπό ριζική ανακαίνιση Εθνική Πινακοθήκη (με τη Γλυπτοθήκη), το πρόσφατα εγκαινιασμένο και σε μερική λειτουργία Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη (με τα συνδεδεμένα Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης και Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης) και το υπό συγχώνευση με τα παραπάνω Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Επιχορηγούνται επίσης το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ., το Μουσείο-Βιβλιοθήκη Στρατή Ελευθεριάδη-Terriade και το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος. Οι φορείς αυτοί καλούνται να σηκώσουν το βάρος της εθνικής πολιτικής για τα εικαστικά και αρκετές φορές προσφέρουν ένα γόνιμο έδαφος για την τέχνη. Οι κρατικοί θεσμοί είναι σημαντικοί για την παρουσίαση και την ανάπτυξη των εικαστικών μέσω των προγραμμάτων και των πρωτοβουλιών τους και μπορούν ν' αποτελέσουν οχήματα συνεργασιών. Διαθέτουν εκθεσιακούς χώρους, εκπαιδευτικά προγράμματα και είναι συχνά σημεία συνάντησης του διαλόγου για την τέχνη. Ας σημειώσουμε ότι, μέσω της τακτικής χρηματοδότησης και άλλων φορέων όπως το Φεστιβάλ Αθηνών, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, τα Μέγαρα Μουσικής αλλά και των αρχαιολογικών και βυζαντινών μουσείων, συχνά επωφελούνται και τα εικαστικά που συνυπάρχουν σε μικρότερη κλίμακα στον προγραμματισμό τους και φιλοξενούνται στις εγκαταστάσεις τους.
Το ΥΠΠΟΑ προβλέπει και έκτακτες επιχορηγήσεις μικρότερης κλίμακας σε άλλους φορείς κατόπιν αιτήσεως, χωρίς συγκεκριμένες προκηρύξεις και με έλλειψη κεντρικού σχεδιασμού. Το περιβόητο μητρώο πολιτιστικών φορέων που θα κατέγραφε τους δικαιούχους για πιθανές επιχορηγήσεις δείχνει να είναι ανενεργό. Συχνά μέσω διακρατικών (όπως για παράδειγμα το έτος Ελλάδας – Ρωσίας, το έτος Ελλάδας – Κίνας) έχουμε διοχέτευση σημαντικών πόρων για τη διοργάνωση εκθέσεων και δράσεων που μπορεί ν' αποτελέσουν ευκαιρίες,
Επίσης, το υπουργείο συνεργάζεται για τα προγράμματα ΕΣΠΑ με τις Περιφέρειες που μέσω αυτών διαθέτουν πόρους στα εικαστικά. Με ΕΣΠΑ έχουν στηριχθεί εμβληματικές διοργανώσεις όπως οι Μπιενάλε της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, η Art-Athina, αλλά και άλλοι σημαντικοί θεσμοί. Οι φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης (Περιφέρειες και Δήμοι) είναι συχνά ουσιαστικοί υποστηρικτές των τεχνών μέσω των θεσμών που διαχειρίζονται και χρηματοδοτούν (πολιτιστικοί οργανισμοί, δημοτικές πινακοθήκες, τοπικά μουσεία και φεστιβάλ). Τα Αισχύλεια στην Ελευσίνα, τα Δημήτρια στη Θεσσαλονίκη, το the Symptoms Projects στην Άμφισσα, το RE-culture στην Πάτρα και το Εργαστήρι Τέχνης Χαλκίδας είναι μερικά ενδιαφέροντα παραδείγματα. Τέλος, υπάρχουν δυνατότητες εκτάκτων ενισχύσεων για εκθέσεις σε τοπικό επίπεδο.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχει ευκαιρίες για χρηματοδοτήσεις με βάση τα εκάστοτε προγράμματα που προβλέπονται για πολιτιστικούς οργανισμούς. Για παράδειγμα το Πρόγραμμα «Δημιουργική Ευρώπη» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και οι δράσεις του European Cultural Foundation. Τα προγράμματα αυτά απαιτούν συχνά μακρόχρονο σχεδιασμό, σύνταξη πολύπλοκων αιτήσεων και στενή συνεργασία με φορείς άλλων χωρών.
Κατά καιρούς προκηρύσσονται ειδικές χρηματοδοτούμενες δράσεις που μπορούν να είναι σημαντικές ευκαιρίες απορρόφησης κοινοτικών κονδυλίων. Ειδικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης αφενός με την επιλογή της Ελευσίνας για το 2021, αφετέρου σαν ευκαιρία συνεργασιών σε άλλες πόλεις που έχουν τον τίτλο καθώς οι διοργανωτές αναζητούν συμμετοχές από άλλες χώρες. Υπάρχουν επίσης άλλα προγράμματα που δεν αφορούν άμεσα την τέχνη, αλλά μπορούν να αξιοποιηθούν, για παράδειγμα μέσω των πόρων για την απασχόληση, την εκπαίδευση, τις πολιτιστικές ανταλλαγές, την κινητικότητα των δημιουργών ή τη δημιουργία διεθνών δικτύων.
Αναλυτικότερη πληροφόρηση μπορεί ν' αναζητήσει κανείς στις ιστοσελίδες της Ε.Ε. και στα κατά τόπους γραφεία πληροφόρησης, ενώ υπάρχουν αρκετοί εξειδικευμένοι σύμβουλοι που μπορούν να παρέχουν σχετικές υπηρεσίες.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο τεύχος Μαρτίου-Απριλίου 2017 των Νέων της Τέχνης και αποτελεί το πρώτο μέρος μιας σειράς άρθρων για τη χρηματοδότηση των εικαστικών στην Ελλάδα σήμερα.
