Η Online Αγορά της Τέχνης

Ronald Ventura, Forest, 2015 © Sotheby''s

Από τον Αλέξανδρο Στάνα

Σε πείσμα των ρομαντικών αγοραστών έργων τέχνης που δε θα μπορούσαν ούτε καν να διανοηθούν ν' αποκτήσουν ένα έργο μέσω υπολογιστή ή tablet, οι αγορές έργων τέχνης διαδικτυακά στην παγκόσμια αγορά της τέχνης έχουν εντυπωσιακά αυξητικές τάσεις και αποτελούν σημαντικό κομμάτι του τζίρου των συναλλαγών. Αν και δεν μπορούμε να μιλήσουμε κατ' αναλογία για ένα «φαινόμενο Uber ή Airbnb», το οποίο έχει σημαντική επιρροή σε άλλους τομείς της οικονομίας, οι συναλλαγές από διάφορες ψηφιακές πλατφόρμες και εφαρμογές κερδίζουν συνεχώς έδαφος. Η παγκοσμιοποίηση της αγοράς της τέχνης μέσω του διαδικτύου είναι μια πραγματικότητα.

Οι «παραδοσιακοί» τρόποι αγορών μέσω των γκαλερί, των φουάρ τέχνης (art fairs), των δημοπρασιών και των εμπόρων τέχνης αποτελούν, φυσικά, το βασικό κορμό, με σημαντικές παραμέτρους όπως οι διαπροσωπικές σχέσεις, το κοινωνικό στοιχείο και η άμεση επαφή με τα έργα. Οι διαδικτυακές εφαρμογές παρουσιάζουν ποικιλία επιλογών και πολλές φορές λειτουργούν συμπληρωματικά στις παραδοσιακές οδούς. Έτσι, οίκοι δημοπρασιών προσφέρουν ψηφιακά εργαλεία αγορών ακόμα και σε «φυσικές» δημοπρασίες τους, γκαλερί αναπτύσσουν διαδικτυακές εφαρμογές για την ολοκλήρωση των αγορών, πολυσυλλεκτικές πλατφόρμες προτείνουν έργα από εμπόρους, καλλιτέχνες ή ακόμα και από ιδιωτικές συλλογές. Τα βασικά πλεονεκτήματα των διαδικτυακών αγορών είναι η δυνατότητα συναλλαγών από οποιοδήποτε μέρος του κόσμου, η πληθώρα επιλογών, η ευκολία αναζήτησης και πάνω απ' όλα, η σύγκριση τιμών σε παγκόσμιο επίπεδο μέσω των ειδικών βάσεων δεδομένων.

Μια απ' τις πιο αξιόπιστες ετήσιες μελέτες για την αγορά της τέχνης είναι η TEFAF Art Market Report. Με την επεξεργασία στατιστικών στοιχείων που προέρχονται από εμπόρους τέχνης, οίκους δημοπρασιών, συλλέκτες έργων τέχνης και αντικών, βάσεις δεδομένων για την αγορά της τέχνης και την παγκόσμια οικονομία, αναλύουν από χρόνο σε χρόνο την ανάπτυξή της και τα επιμέρους χαρακτηριστικά της. Σύμφωνα με τη μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2016, οι παγκόσμιες πωλήσεις έργων τέχνης για το 2015 ήταν 63,8 δις δολάρια (με πτώση 7% από τα 68,2 δις του 2014). Η μελέτη του TEFAF δείχνει ότι οι διαδικτυακές πωλήσεις έργων τέχνης και αντικειμένων τέχνης αποτελούν ήδη το 7% του συνολικού παγκόσμιου τζίρου, ποσοστό καθόλου αμελητέο.

Διαρκώς αυξάνονται οι online αγορές έργων τέχνης

Σύμφωνα με την ιστοσελίδα ARTPRICE.COM, η χρήση του διαδικτύου είναι βασικός παρανομαστής στη στρατηγική διαφήμισης των οίκων δημοπρασιών παγκοσμίως. Από τους 6.300 καταγεγραμμένους οίκους, το 97% είχε παρουσία στο internet το 2016 (το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μόλις 3% το 2005!). Αυτό, σε συνδυασμό με τις νέες ψηφιακές εφαρμογές για κινητές συσκευές, έχει οδηγήσει την πλειοψηφία των οίκων σε όλο τον κόσμο να υιοθετήσουν νέα μοντέλα πωλήσεων. Η ARTPRICE εκτιμά ότι ο συνολικός τζίρος της δευτερογενούς αγοράς (δημοπρασίες) μέσω internet αυξήθηκε πάνω από 110% το 2016, σε σύγκριση με την προηγούμενη χρονιά.

Μια εξειδικευμένη μελέτη για το διαδικτυακό εμπόριο τέχνης, το Hiscox Online Art Trade Report, εκτιμά την αύξηση των συναλλαγών στις διαδικτυακές πωλήσεις κατά 24% για το 2015, με συνολικό τζίρο 3,27 δις δολάρια. Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι οι εκτιμήσεις αυτές είναι ενδεικτικές και δεν περιλαμβάνουν το σύνολο των συναλλαγών παγκοσμίως, οι οποίες είναι αδύνατο να καταγραφούν. Έτσι, το παραπάνω ποσό δεν περιλαμβάνει τις διαδικτυακές δημοπρασίες στην Κίνα, οι οποίες, σύμφωνα με ανακοίνωση της Ένωσης των Οίκων Δημοπρασιών της Κίνας, ανέρχονται σε επιπλέον 3,2 δις δολάρια! Είναι προφανές ότι ο όγκος των διαδικτυακών αγορών είναι πολύ μεγαλύτερος. Παρά τη γενικότερη κάμψη της διεθνούς αγοράς τέχνης, οι διαδικτυακές συναλλαγές, ειδικά στο εύρος τιμών έως 10.000 δολάρια, παρουσιάζουν αυξητικές τάσεις. Με βάση τις εκτιμήσεις της μελέτης, η παγκόσμια online αγορά έργων τέχνης θα ξεπεράσει τα 9,5 δις δολάρια το 2020. Οι τάσεις ανάπτυξης διαφέρουν ανάλογα με την πλατφόρμα και τις υπηρεσίες που προσφέρει. Το 92% των online αγοραστών δηλώνει πως πρόκειται να κάνει αγορές ίσης ή μεγαλύτερης αξίας τον επόμενο χρόνο.

Οι παραδοσιακοί τρόποι αγοράς πρόσωπο με πρόσωπο βρίσκονται βέβαια ακόμα ψηλά στις προτιμήσεις των αγοραστών, αλλά όλο και περισσότερες γκαλερί και έμποροι εντάσσουν στη στρατηγική τους πωλήσεις μέσω ιδιόκτητων διαδικτυακών εφαρμογών (το 28% των ερωτηθέντων) ή διαθέτουν έργα μέσω πλατφόρμας που ανήκει σε τρίτους (το 41%) ή σχεδιάζουν να το κάνουν (το 26%).

Οι βασικοί παίκτες

Το Hiscox Online Art Trade Report 2016 περιλαμβάνει επίσης μια κατάταξη των online πρωταγωνιστών στο ηλεκτρονικό εμπόριο έργων τέχνης, βασιζόμενη σε μια έρευνα με ποσοτικά και ποιοτικά κριτήρια σε 40 πλατφόρμες και περίπου 700 χρήστες τους.

Ας δούμε μερικούς από τους βασικούς παίκτες της παγκόσμιας αγοράς:

Andy Warhol, Dollar Sign, 1981 © Van de Weghe Fine Art

Christie's (www.christies.com/livebidding & www.christies.com/onlineonly)

Ο οίκος Christie's υιοθέτησε πολύ νωρίς τις διαδικτυακές υπηρεσίες σε όλο το εύρος των δραστηριοτήτων του και παραμένει ηγέτης στο χώρο, συνδυάζοντας τεχνογνωσία και υποδομές με συμβουλευτική. Για το 2015, οι ηλεκτρονικές πωλήσεις ήταν 36,4 εκατ. δολάρια με άνοδο 4%. Συγκεκριμένα, 79 ηλεκτρονικές δημοπρασίες προσέφεραν έργα σε πάνω από 22 κατηγορίες, ενώ οι αγοραστές προήλθαν από 174 χώρες. Το 45% των πρωτοεμφανιζόμενων αγοραστών στις online δημοπρασίες ήταν κάτω των 45 ετών και το 28% ήταν νέοι πελάτες.

Artsy (www.artsy.net)

Το Artsy είναι μια διαδικτυακή πλατφόρμα με πληροφορίες για μια ευρεία γκάμα καλλιτεχνών και για τις τιμές των έργων τους για την παγκόσμια αγορά. Παρέχει υπηρεσίες πληροφόρησης, συμβουλές για συλλέκτες, ενημερώσεις για τον κόσμο της τέχνης και ηλεκτρονικό εμπόριο έργων. Έτσι, μπορεί κανείς να «σερφάρει» σε λίστες καλλιτεχνών, με συνδυαστικά στοιχεία από σημαντικές γκαλερί όλου του κόσμου, να δει τι προσφέρουν οι μεγάλες φουάρ και να μελετήσει τα έργα που ανήκουν σε συλλογές μουσείων και ιδιωτών. Παράλληλα, καλύπτονται τα μεγάλα εικαστικά γεγονότα παγκοσμίως σε μουσεία, μπιενάλε, χώρους τέχνης και θεσμικούς πρωταγωνιστές. Ο συνδυασμός της πληροφορίας είναι δυνατός, χάρη στην τεχνολογία αιχμής που περιλαμβάνει και το περίφημο Art Genome Project, ένα σύστημα ταξινόμησης και πληροφορίας για καλλιτέχνες και τα έργα τους. Είναι μια δυναμική πλατφόρμα με πολλαπλά κριτήρια αναζήτησης και χαρτογράφησης των εικαστικών, η οποία τροφοδοτείται από ιστορικούς τέχνης, επιμελητές, κριτικούς, μουσεία και γκαλερί. Τα κριτήρια, ανάλογα με την εφαρμογή τους (π.χ. γεωγραφικά, θεματικά, με βάση το μέσο ή τα κινήματα της τέχνης), παράγουν «γονιδιώματα» (genomes), τα οποία συνδυάζουν καλλιτέχνες και έργα, ενώ μ' ένα κλικ μπορεί να δει κανείς σχετικά έργα διαθέσιμα προς πώληση από την παγκόσμια αγορά. Το Artsy παρέχει πρόσβαση μέσω της ιστοσελίδας και της εφαρμογής για iPhone σε πάνω από 250.000 φωτογραφίες έργων περίπου 40.000 καλλιτεχνών, ενώ αποτελεί τη μεγαλύτερη διαδικτυακή βάση δεδομένων για τη σύγχρονη τέχνη. Μέσα στο 2015 διπλασιάστηκαν οι συμμετοχές γκαλερί, φορέων και φουάρ τέχνης στην πλατφόρμα, ενώ επίσης διπλασιάστηκε ο αριθμός των χρηστών και ο ετήσιος τζίρος.

Artnet (www.artnet.com & www.artnet.com/auctions)

Μια ακόμη σημαντική πλατφόρμα με διαδικτυακές δημοπρασίες, ειδήσεις, βάση δεδομένων και τιμών και δίκτυο γκαλερί. Λειτουργεί ως βασικός πάροχος πληροφοριών για συλλέκτες, εμπόρους, ερασιτέχνες και ειδικούς. Αποτελεί εργαλείο αγορών και πωλήσεων, ενώ από την ίδρυση του το 1989 επιχειρεί να προσφέρει διαφάνεια στην παγκόσμια αγορά τέχνης. Το 2014 λάνσαρε το artnet news, μια 24ωρη υπηρεσία ειδήσεων και αναλύσεων για τον κόσμο της τέχνης. Η επιρροή του μέσω των social media που μεταχειρίζεται ξεπέρασε το ένα εκατομμύριο χρήστες το 2015, ενώ ο τζίρος και τα διαφημιστικά έσοδα διπλασιάστηκαν.

Amazon Art (www.amazon.com)

Ο κολοσσός e-commerce δε θα μπορούσε να μείνει μακριά από την αγορά της τέχνης, διαβλέποντας τις σημαντικές προοπτικές και διεκδικώντας μερίδιο στις πωλήσεις. Η πλατφόρμα προσφέρει πάνω από 60.000 έργα από περισσότερους από 4.500 καλλιτέχνες μέσω πληθώρας γκαλερί και εμπόρων (στοιχεία 2015). Μπορεί κανείς ν' αγοράσει έργα σε εύρος τιμών, το οποίο ξεκινά από μερικές δεκάδες δολάρια ως και έργα εκατομμυρίων.

Paddle8 (www.paddle8.com)

Πρόκειται για υπηρεσία online δημοπρασιών που προσφέρει έργα τέχνης, design, συλλεκτικά αντικείμενα, κοσμήματα και ρολόγια, σ' ένα εύρος τιμών από 1.000 έως 100.000 δολάρια. Το Paddle8 εφαρμόζει ένα επιχειρηματικό μοντέλο με μειωμένες προμήθειες, συνδέοντας αγοραστές και πωλητές απ' όλο τον κόσμο. Κάθε έργο που προσφέρεται πιστοποιείται από ειδικούς και σε πολλές περιπτώσεις από εμπειρογνώμονες διεθνών θεσμών. Παράλληλα, προσφέρονται διαδικτυακές εκτιμήσεις για έργα και προτείνονται τιμές για την δημοπράτησή τους μέσα σε 5 ημέρες. Το 2015 τα έσοδα του Paddle8 αυξήθηκαν κατά 100%, ενώ οι αγοραστές που το χρησιμοποιούσαν ήταν πάνω από 500.000. Οι αγορές μέσω της εφαρμογής για iPhone ήταν το 30% του συνολικού τζίρου.

Saatchi Art (www.saatchiart.com)

Διαδικτυακή πινακοθήκη έργων τέχνης που προσφέρει και συμβουλευτικές υπηρεσίες. Μια από τις μεγαλύτερες βάσεις δεδομένων, με πάνω από 500.000 έργα ζωγραφικής, γλυπτικής και φωτογραφίας, από περίπου 60.000 καλλιτέχνες από 100 χώρες. Η πλατφόρμα δίνει με προσιτό τρόπο τη δυνατότητα σε οποιοδήποτε καλλιτέχνη να παρουσιάσει και να πουλήσει έργα του στην παγκόσμια αγορά με τιμές που αυτός ορίζει. Περιλαμβάνει κυρίως νεοεμφανιζόμενους δημιουργούς ή στη μέση της καριέρας τους, χωρίς ν' αποκλείονται και περισσότερο αναγνωρισμένοι. Σ' ένα φιλικό περιβάλλον, προτείνονται επιμελημένες ενότητες έργων ή δημιουργούνται νέες, ανάλογα με το γούστο του χρήστη. Επιπλέον, παρέχονται δωρεάν συμβουλευτικές υπηρεσίες επιλογής έργων: για παράδειγμα, εισάγοντας μια σειρά δεδομένων (εύρος τιμής, μέσο, στυλ, προτιμήσεις και άλλα -ακόμα και φωτογραφία του χώρου που θα ήθελε ο πιθανός αγοραστής να βάλει στο έργο), προτείνεται μια γκάμα προεπιλογών προς αγορά. Ακόμα, υπάρχει η εφαρμογή Make An Offer που επιτρέπει σε αγοραστές να κάνουν μια οικονομική προσφορά για ένα συγκεκριμένο έργο. Μέσα από εικονικές εκθέσεις, διεθνείς συνεργασίες και ειδικές προωθητικές ενέργειες, οι πωλήσεις για το 2015 ανήλθαν στα 12 εκατ. δολάρια.

Sotheby's (eBay Live www.live.ebay.com/lvx/sothebys & BidNow www.sothebys.com/en/auctions/watch-live.html)

Η υπηρεσία online προσφορών αφορά σχεδόν όλες τις δημοπρασίες του οίκου Sotheby's και δίνει τη δυνατότητα σε οποιονδήποτε εγγραφεί να διεκδικήσει τα έργα σε πραγματικό χρόνο κατά τη διάρκεια των δημοπρασιών, σα να βρισκόταν μέσα στην αίθουσα. Οι πωλήσεις μέσω διαδικτύου ξεπέρασαν τα 100 εκατ. δολάρια για το 2016. Η αξιοπιστία του οίκου και η σύμπραξη με το eBay έφεραν θεαματικά αποτελέσματα στην αύξηση των online χρηστών και την ανάπτυξη του αγοραστικού κοινού σε παγκόσμιο επίπεδο. Έτσι, οι αγοραστές μπορούν να διεκδικούν έργα από τον καναπέ τους, χωρίς να τους απασχολεί το πυκνό πρόγραμμα των σημαντικών δημοπρασιών έργων τέχνης, κοσμημάτων και συλλεκτικών αντικειμένων, όπου και αν αυτές πραγματοποιούνται μεταξύ Λονδίνου, Παρισιού, Νέας Υόρκης, Γενεύης και Χονγκ Κονγκ. Ο οίκος ξεκίνησε πρόσφατα να οργανώνει και δημοπρασίες αποκλειστικά διαδικτυακά. Από τα πιο ακριβά έργα που πουλήθηκαν το 2016 μέσω διαδικτύου ήταν το Forest του Ronald Ventura για 1.015.915 δολάρια και το Drukfehler του Sigmar Polke για 980.465 δολάρια.

Artspace.com (www.artspace.com)

To Artspace.com αποτελεί ένα portal αγορών και ειδήσεων για τη σύγχρονη τέχνη. Μέσα από την ιστοσελίδα και την εφαρμογή για κινητές συσκευές μπορεί κανείς να δει τα έργα από σημαντικές εκθέσεις που διοργανώνονται σε μεγάλες πόλεις του κόσμου και να τα αποκτήσει μ' ένα κλικ. Επιπλέον, οι λίστες του περιλαμβάνουν έργα από σημαντικούς καλλιτέχνες, των οποίων η αξία μπορεί να ξεπερνά το 1 εκατ. ευρώ, αλλά και έργα λιγότερο αναγνωρισμένων δημιουργών, με τιμές που ξεκινούν από λίγες εκατοντάδες ευρώ. Το 2015 είχε πάνω από 300.000 εγγεγραμμένους χρήστες και παρέδιδε έργα σε περισσότερες από 30 χώρες.

Θα πρέπει, όμως, να σημειώσουμε ότι, με βάση τα παραπάνω, η αγορά της τέχνης, επηρεάζεται από την τεχνολογία, αλλά η ίδια η τέχνη δεν εξαρτάται από τους αλγόριθμους. Το διαδίκτυο αποτελεί περισσότερο εργαλείο της αγοράς και λιγότερο ρυθμιστή της ίδιας της τέχνης. Όπως σημειώνει ο Marc Glimcher, πρόεδρος της γκαλερί Pace: «Στον κόσμο της τέχνης η πραγματική επανάσταση δεν προέρχεται από τους επιχειρηματίες, αλλά από τους καλλιτέχνες. Όποιος περιμένει ότι το διαδίκτυο θα φέρει την επανάσταση, μπορεί να συνεχίσει περιμένει.»

Banksy, Bomb Love, 2004 © Artnet Auctions

Οι top 20 πλατφόρμες για το 2016 από το Hiscox Online Art Trade Report

Το άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο τεύχος Μαρτίου-Απριλίου 2017 των Νέων της Τέχνης.