Δημοπρασία από τον Sotheby''s του Gekidou Suru Aka (1969) του Kazuo Shiraga στο Παρίσι το 2014 © Sotheby's France
Του Matthew Wilcox
Η φαινομενικά ασταμάτητη άνοδος της μεταπολεμικής ιαπωνικής τέχνης είναι μία από τις σημαντικότερες επιτυχίες στην ιστορία της αγοράς της τέχνης τα τελευταία δέκα χρόνια. Παρά την ιστορία εμπλοκής της με την Ευρώπη και τη διεθνή καλλιτεχνική σκηνή, η Ένωση Τέχνης Gutai, -η οποία ιδρύθηκε στην Οσάκα το 1954 από τον Jiro Yoshihara (1905-72)-, είχε μέχρι πρόσφατα κάνει μερικές διακυμάνσεις στην αγορά της τέχνης.
Πρωτοπόρα στο συνδυασμό επιτέλεσης (περφόρμανς) και πλαστικών τεχνών, η ομάδα Gutai προέβαλε πολλές από τις εξελίξεις που θα έρχονταν να καθορίσουν τη μεταπολεμική αμερικανική και την ευρωπαϊκή πρακτική. Ως απάντηση στο αντιδραστικό καλλιτεχνικό κλίμα της εποχής, οι καλλιτέχνες της ομάδας έκαναν εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας με διαφορετικά μέσα, επιτελέσεις και θεατρικά δρώμενα, τα οποία έδιναν έμφαση στη σχέση ύλης και σώματος, σε μια προσπάθεια να επιδιώξουν την αυθεντικότητα στην τέχνη. Ωστόσο, όταν πέθανε ο Kazuo Shiraga το 2008, μια νεκρολογία στην εφημερίδα Independent για τον πιο διάσημο εκπρόσωπο της ομάδας, τον χαρακτήριζε «σε μεγάλο βαθμό ξεχασμένο» και, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, τα έργα του καλλιτέχνη πωλούνταν για πενταψήφιους αριθμούς στις δημοπρασίες.
Αυτό άρχισε να αλλάζει το 2005, όταν ο Βέλγος συλλέκτης και έμπορος Axel Vervoordt άρχισε σιγά σιγά να αποκτά έργα Gutai. Το 2008, αμέσως μετά το θάνατο του Shiraga, οι τιμές του καλλιτέχνη ξεπέρασαν το ένα εκατομμύριο στη δημοπρασία όταν το Tenkosei Kaosho (Ne En 1924) (1962) πωλήθηκε για €726.650 (περίπου $1,15 εκατ.) από τον Christie's του Παρισιού.
Kazuo Shiraga, Chikisei Sesuisho (1960) © Kazuo Shiraga, Hisao Shiraga & Levy Gorvy
Μια σειρά από εκθέσεις που πήραν εξαιρετικες κριτικές σε μουσεία, όπως η "Gutai: Splendid Playground" στο Solomon R. Guggenheim Museum στη Νέα Υόρκη το 2013 και η "Between Action and the Unknown: the Art of Kazuo Shiraga and Sadamasa Motonaga" στο Dallas Museum of Art το 2015, έφεραν στο κίνημα μεγαλύτερη δημοτικότητα.
Οι τιμές ακολουθούσαν κατά πόδας. Τον Ιούνιο του 2014, ένας πίνακας του 1969 από τον Shiraga, το Gekidou Suru Aka, πουλήθηκε για €3,9 εκατομμύρια ($5,3 εκατομμύρια) στο Sotheby''s του Παρισιού, ένα ρεκόρ για τον καλλιτέχνη που εξακολουθεί να υπάρχει. Τον Οκτώβριο του 2015, ο Christie''s εισήγαγε μια νέα σειρά δημοπρασιών στο Λονδίνο, Asobi: Japanese και Korean Modern & Contemporary Art. Η εναρκτήρια δημοπρασία, που πραγματοποιήθηκε στις αρχές των περιοδικών δημοπρασιών σύγχρονης τέχνης του οίκου έφερε συνολικά £2.285.875 με 52 προσφερόμενα έργα. Η ομάδα Gutai είχε περάσει από περιθώριο σε σταθερό στοίχημα.
Αυτό που ακολούθησε ήταν μια ίσως αναπόφευκτη εξομάλυνση της αγοράς. Η επανάληψη της δημοπρασίας Asobi το 2016 κατάφερε να συγκεντρώσει λιγότερο από τα τρία τέταρτα του προηγούμενου χρόνου, φτάνοντας στα £1.654.250. Φέτος, στη δημοπρασία μεταπολεμικής και σύγχρονης τέχνη του Bonhams στο Λονδίνο το Μάρτιο, το Sei, ένα έργο του Shiraga από το 1991, δεν κατάφερε να φτάσει την αρχική εκτίμηση των £500.000 έως £700.000, προκαλώντας παρατηρητές να υποθέσουν ότι η αγορά του έχει κορυφωθεί. Ο Gregoire Billault, ο επικεφαλής σύγχρονης τέχνης του Sotheby''s στη Νέα Υόρκη, είχε μια καλύτερη εικόνα από τους περισσότερους για την άνοδο του Shiraga, όντας στο Παρίσι όταν οι τιμές άρχισαν να εκτινάσσονται στα ύψη. Οι Ευρωπαίοι έχουν μια πιο μακρόχρονη σχέση με το κίνημα, εξηγεί. «Ο Shiraga πωλείτο από την Galerie Stadler στο Παρίσι τη δεκαετία του 1960: οπότε υπήρχε πολλή δουλειά διαθέσιμη. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε η αγορά σχετικά γρήγορα», λέει.
«Μια μεγάλη τιμή θα οδηγεί πάντα την αγορά», λέει ο Billault, αναφερόμενος σε αφιερωμένους συλλέκτες όπως ο Howard Rachofsky, ο πρώην διευθυντής hedge fund με έδρα το Ντάλλας, ο οποίος συγκέντρωσε περίπου 100 κομμάτια από Gutai καλλιτέχνες κατά τη διάρκεια της έκρηξης της αγοράς. Αλλά οι υψηλές τιμές μπορούν επίσης να λειτουργήσουν ως αποσταθεροποιητικός παράγοντας, οδηγώντας σε μεγάλο όγκο διαθέσιμου υλικού. «Όταν οι άνθρωποι μπορούν να αγοράσουν για $200.000 και να πουλήσουν για $2 εκατομμύρια, είναι ακαταμάχητο για μερικούς από αυτούς», λέει ο Billault. «Νομίζω ότι χρειάζεται λίγο χρόνο. Είναι θέμα ανάγκης λίγης ωριμότητας.»
Η Dominique Levy της γκαλερί Levy Gorvy, η οποία εισήλθε στην Gutai αγορά πριν από περίπου δέκα χρόνια, λέει: «Αυτό που συνέβη με τον Shiraga είναι ατυχές. Από εντελώς άγνωστος, έγινε περιζήτητος και τώρα βρίσκεται σε μια περίεργη στιγμή ηρεμίας». Έκανε μια έκθεση στην γκαλερί της στο Λονδίνο το Φεβρουάριο και αναφέρει ότι δύο έργα πουλήθηκαν «σε αυτό που λέμε τιμή της αγοράς –η οποία είναι λίγο μικρότερη από ό,τι ήταν πριν από ένα ή δύο χρόνια... αυτήν τη στιγμή (η αγορά βρίσκεται σε) μια ήσυχη στιγμή, αλλά δε θέτει υπό αμφισβήτηση την ποιότητα του καλλιτέχνη».
Άποψη εγκατάστασης του Venice Stream (2016-17) του Takesada Matsutani στη φετινή Μπιενάλε της Βενετίας © Takesada Matsutani & Hauser & Wirth, φωτογραφία David Levene
Δεν είναι όλοι έτοιμοι να δεχτούν την άνοδο του Shiraga και του Gutai ως ένα φαινόμενο που βασίζεται στην αγορά της τέχνης. Η Reiko Tomii, κορυφαία επιμελήτρια και ιστορικός της ιαπωνικής πρωτοπορίας και συγγραφέας του “Radicalism in the Wilderness: International Contemporaneity and 1960s Art in Japan”, λέει: «Έχει βγει ένα ψευδές συμπέρασμα ότι οι αγορές και τα χρήματα έχουν την πιο δυνατή φωνή. Η αγορά δεν είναι μια αυτόνομη δύναμη, ειδικά όταν η τέχνη είναι τόσο άγνωστη, όπως συμβαίνει με την ομάδα Gutai ή την ομάδα Mono-ha.»
Η Tomii χρησιμοποιεί το παράδειγμα μιας άλλης πρόσφατης επιτυχίας της ιαπωνικής τέχνης. «Όταν (η Alexandra Munroe και εγώ) επανασυστήσαμε την Yayoi Kusama στη Νέα Υόρκη το 1989 στο Centre for International Contemporary Arts, με την πρώτη αναδρομική έκθεση που είχε γίνει ποτέ για εκείνην εκτός Ιαπωνίας, δεν υπήρχε αγορά για να αναφερθούμε. Στηριχθήκαμε στην ακαδημαϊκή έρευνα, και τώρα είναι μια μεγάλη, καλή τη πίστη παγκόσμια δύναμη της αγοράς.»
Η Tomii καταδεικνύει την έκθεση της Munroe το 1994 στο Guggenheim “Japanese Art After 1945: Scream Against the Sky” ως καθοριστικό γεγονός. «Πρέπει να καταλάβετε ότι αυτή ήταν μια μεγάλη στιγμή παγκοσμίως για τη μελέτη της μεταπολεμικής ιαπωνικής τέχνης», λέει. Η έκθεση «άνοιξε την πόρτα για ακαδημαϊκή έρευνα στο πλαίσιο της Βόρειας Αμερικής. Κατέστησε τη μεταπολεμική πρωτοπορία ένα θεμιτό θέμα».
Πιο συγκεκριμένα, προσθέτει, «η ακαδημαϊκή έρευνα έδωσε τη δυνατότητα στην αγορά να λειτουργήσει. Μια γκαλερί δεν μπορεί απλώς να πουλήσει Gutai. Εάν βάλει κάποιος έναν Pollock ή έναν Richter στον τοίχο, μπορεί να τα πουλήσει χωρίς να τα εξηγήσει. Εάν έβαζε κάποιος έναν Shiraga στον τοίχο πριν από δέκα χρόνια, θα έπρεπε να τον εξηγήσει για να τον πουλήσει. Πώς να τον εξηγήσεις; Χρειάζεσαι μια βοήθεια ειδικού.»
Ο Fergus McCaffrey, μια φιγούρα-κλειδί στη δημιουργία αγοράς για τη μεταπολεμική ιαπωνική τέχνη, συμφωνεί. «Νομίζω ότι η βάση των γεγονότων είναι η ακαδημαϊκή έρευνα», λέει. Ο McCaffrey ξέρει: κέρδισε μια ιαπωνική υποτροφία για να σπουδάσει τέχνη και αισθητική στο Πανεπιστήμιο του Κιότο για δύο χρόνια τη δεκαετία του 1990. Για την ακρίβεια, η ειδικότητά του στη μεταπολεμική Ιαπωνία τον βοήθησε να ξεκινήσει την καριέρα του ως έμπορος τέχνης αφότου έφυγε από την γκαλερί Gagosian το 2006. Συγκέντρωσε ένα μέρος του έργου του Shiraga και το έδειξε στον Rachofsky και τον σύμβουλο τέχνης Allan Schwartzman. Τώρα εκπροσωπεί το κληροδότημα του Shiraga.
Σημαντικό για την απότομη έκρηξη του Gutai, κατά την άποψη του McCaffrey, ήταν το γεγονός ότι η ομάδα είχε ουσιαστικά αγνοηθεί στις ΗΠΑ από τη δεκαετία του 1950. «Κοιτάξτε την αγορά για ιταλική μεταπολεμική δουλειά ή πίσω στα τέλη της δεκαετίας του 1980, όταν οι Γερμανοί Νέο-εξπρεσιονιστές άρχισαν να έχουν επίδραση στις ΗΠΑ. Υπάρχουν αυτές οι αποκλίσεις στην πληροφόρηση και τη γνώση που ξεπηδούν.»
Αυτά τα τυφλά σημεία μπορεί να αποδειχτούν προσοδοφόρα, όταν ανακαλύπτονται από αμερικανούς διαμορφωτές των τάσεων. «Η ουσία κάθε αγοράς τέχνης είναι οι αμερικανοί συλλέκτες», λέει ο McCaffrey. «Εάν δεν εμπλέξεις αμερικανούς συλλέκτες, τότε δεν έχεις το ενδιαφέρον (και) τον όγκο ή την κλίμακα για να δημιουργήσεις πραγματικά μια αγορά.»
Toshio Yoshida, Άτιτλο (1956) © Fergus McCaffrey
Ο McCaffrey παρουσίασε πρόσφατα το έργο του Toshio Yoshida, ενός από τα λιγότερο γνωστά αλλά περισσότερο πειραματικά μέλη της ομάδας Gutai, στην γκαλερί του στη Νέα Υόρκη. Οι αγοραστές σε δημοπρασίες επίσης επεκτείνονται. Στην ίδια δημοπρασία του Bonhams όπου ο Shiraga με την υψηλή τιμή απέτυχε να βρει αγοραστή, ένα έργο του Shozo Shimamoto έσπασε την εκτίμησή του, ύψους £80.000, επιτυγχάνοντας σχεδόν £300.000. Ακολούθησε η πώληση στο Sotheby''s του Χονγκ Κονγκ ενός σπάνιου έργου του Shimamoto από το 1964, η οποία διπλασίασε το προηγούμενο ρεκόρ του καλλιτέχνη, με τιμή πώλησης στα $2,6 εκατομμύρια. Περαιτέρω ρεκόρ δημιουργήθηκαν για έργα της Atsuko Tanaka ($1,6 εκατομμύρια) και του Sadamasa Motonaga ($1,3 εκατομμύρια).
Στην Art Basel στη Βασιλεία τον περασμένο μήνα, ο McCaffrey έστησε ένα περίπτερο με έργα του Shiraga και της Ιταλίδας μεταπολεμικής καλλιτέχνιδας Carol Rama, δίνοντας έμφαση στις κοινές ποιότητές τους. Πούλησε το Sekirai, ένα μεγάλο Shiraga σε κόκκινες αποχρώσεις, για $5 εκατομμύρια μέσα στις πρώτες ώρες λειτουργίας της φουάρ. «Για πίνακα του 1997, είναι ένα νέο σημείο αναφοράς», λέει.
Καθώς οι σχέσεις της Gutai με διεθνείς ομάδες, όπως η ομάδα Zero και ακόμη και με σύγχρονους καλλιτέχνες, γίνονται σήμερα εμφανείς, η ομάδα και οι διάδοχοί της αποκτούν ακόμη περισσότερη σημασία. Η συμπερίληψη του μνημειώδους έργου Venice Stream (2016-17) με γραφίτη, μελάνι και σκιά, του Takesada Matsutani, μαζί με σύγχρονους καλλιτέχνες, όπως η Hajra Waheed, στην έκθεση "Viva Arte Viva" στη φετινή Μπιενάλε της Βενετίας, δείχνει ότι -περισσότερα από 60 χρόνια αφότου ο Yoshihara ζήτησε για πρώτη φορά από τους καλλιτέχνες «να κάνουν αυτό που δεν έχει γίνει ποτέ πριν»- το πνεύμα της ομάδας είναι ζωντανό και κρατάει καλά.
Ο McCaffrey λέει: «Πρέπει να θυμάται κανείς ότι υπήρχαν 59 μέλη της ομάδας Gutai. Μεγάλα έργα μεγάλων καλλιτεχνών της Gutai πρόκειται να συνεχίσουν να απολαμβάνουν εκτίμησης. Νομίζω ότι είμαστε μακριά ακόμα από την κορύφωση των τιμών.»
Tsuyoshi Maekawa, Mannaka Tate no Blue (A18) (1964) © Tsuyoshi Maekawa & Levy Gorvy
Έργα-κλειδιά καλλιτεχνών της ομάδας Gutai
1. Kazuo Shiraga, Gekidou Suru Aka (1969): πουλήθηκε στο Sotheby's του Παρισιού το 2014
2. Kazuo Shiraga, Chikisei Sesuisho (1960)
3. Tsuyoshi Maekawa, Mannaka Tate no Blue (A18) (1964)
4. Toshio Yoshida, Untitled (1956)
Ώρα για αγορά
2005-07
Ο Axel Vervoordt αρχίζει να συλλέγει: παρουσιάζει μια έκθεση του Shiraga στο Palazzo Fortuny στη Βενετία.
Μάιος 2008
Το έργο Tenkosei Kaosho (1962) του Shiraga πιάνει €726.650 (περίπου $1,2 εκατομμύρια) στον οίκο δημοπρασιών Christie''s του Παρισιού.
Μάιος 2009
Ο Daniel Birnbaum αφιερώνει ένα δωμάτιο στην ομάδα Gutai στην Μπιενάλε της Βενετίας.
Μάρτιος 2011
Το βιβλίο "Gutai: Decentering Modernism" του Ming Tiampo, η πρώτη πλήρης επισκόπηση στα αγγλικά, κυκλοφορεί.
Μάιος 2012
Ρεκόρ για τον Jiro Yoshihara όταν ο πίνακάς του Untitled (1966) πωλείται στο United Asian Auctioneers για HK$5,36 εκατομμύρια ($700.000).
Φεβρουάριος 2013
Η έκθεση "Gutai: Splendid Playground" παρουσιάζεται στο Solomon R. Guggenheim Museum της Νέας Υόρκης.
Ιούνιος 2014
Το Gekidou Suru Aka (1969) του Shiraga πιάνει €3,9 εκατομμύρια ($5,3 εκατομμύρια) στο Sotheby''s του Παρισιού -ένα ρεκόρ για τον καλλιτέχνη, το οποίο παραμένει ακόμα.
Νοέμβριος 2014
Ο Shiraga κάνει το ντεμπούτο του σε μια βραδινή δημοπρασία στον Christie''s της Νέας Υόρκης, όταν το BB56 (1961) πωλείται για $4,9 εκατομμύρια.
Φεβρουάριος 2015
Οι γκαλερίστες Dominique Levy και ο πρώην επιχειρηματικός εταίρος της Robert Mnuchin παρουσιάζουν ανταγωνιστικές εκθέσεις του Shiraga στη Νέα Υόρκη.
Οκτώβριος 2015
Η ιδιωτική συλλογή του Yoshihara πιάνει HK$3,5 εκατομμύρια στο Sotheby''s του Χονγκ Κονγκ, με πώληση 100% των προσφερόμενων έργων και τετραπλασιάζοντας την εκτίμηση.
Απόδοση: Καλαμάκη Νάσια
