Lucio Fontana, Concetto Spaziale, 1952. Αρχική τιμή εκτίμησης:£250.000-350.000. Τιμή πώλησης:£770.500 (με προμήθεια) © Bonhams 2014
Η σύγχρονη ιταλική τέχνη είχε ανέκαθεν ένα πιστό συλλεκτικό κοινό, το οποίο δεν αποτελείτο μόνο από Ιταλούς συλλέκτες. Τα τελευταία χρόνια, όμως, έχει αρχίσει να γίνεται ιδιαίτερα δημοφιλής και στην Ασία, με πολλούς Κινέζους να διεκδικούν δυναμικά έργα των πιο γνωστών εκπροσώπων του κινήματος της Arte Povera, οδηγώντας τις τιμές στα ύψη. Το αποτέλεσμα; Μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα, η αξία των έργων από συγκεκριμένους ιταλούς καλλιτέχνες έχει ανέβει σε ύψη που κανείς δεν το περίμενε.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί αυτό που συνέβη πριν δυο χρόνια στον Christie''s στη Νέα Υόρκη, με έναν πίνακα σε λεμονί χρώμα και σχήμα αυγού του Lucio Fontana από το 1964, με πολλές τρύπες στην επιφάνειά του -το σήμα-κατατεθέν του καλλιτέχνη. Η τιμή εκτίμησης δεν είχε δημοσιευθεί, αν και οι περισσότεροι ενδιαφερόμενοι ήξεραν ότι η τιμή κυμαινόταν γύρω στα 25 εκατομμύρια δολάρια και είχε εγγύηση.
Οι προσφορές ξεκίνησαν στα 20 εκατομμύρια δολάρια και ο Xin Li, ο αναπληρωτής επικεφαλής του Christie''s στην Ασία που είναι γνωστός για τις διασυνδέσεις του με πλούσιους ασιάτες πελάτες, υπέβαλε προσφορά για έναν πελάτη που είχε στο τηλέφωνο στα 25 εκατομμύρια δολάρια. Ως απάντηση σε αυτό, υπέβαλε προσφορά η γνωστή οικογένεια συλλεκτών Nahmad. Ακολούθησε μια έντονη μάχη προσφορών, η οποία κατέληξε τελικά σε νίκη του Ασιάτη, ο οποίος το αγόρασε τελικά για 25,9 εκατομμύρια δολάρια (29,17 εκατομμύρια, συμπεριλαμβανομένης της προμήθειας του οίκου).
Το έργο, βέβαια, δεν ήταν τυχαίο: ήταν ένα από τα καλύτερα της σειράς «Concetto Spaziale (Χωρική Αντίληψη)» του καλλιτέχνη και είχε τον επιπλέον τίτλο La fine di Dio (Το τέλος του Θεού). Στον κατάλογο, ο οίκος το είχε χαρακτηρίσει «το αποκορύφωμα της αφηρημένης τέχνης του χώρου (spazialismo)».
Lucio Fontana, Concetto spaziale, La fine di Dio, 1964. Τιμή πώλησης: $29.173.000 © Christie''s 2015
Αυτή ήταν και η μεγαλύτερη τιμή που έπιασε ποτέ έργο ιταλικής τέχνης του 20ού αιώνα. Πριν μερικές εβδομάδες, ένας άλλος οβάλ πίνακας του Fontana, με τίτλο Concetto Spaziale, Attese (Χωρική αντίληψη, Προσδοκίες) (1963–64), έπιασε 15,9 εκατομμύρια λίρες (24,7 εκατομμύρια δολάρια) στο Sotheby's, έναντι μιας αρχικής εκτίμησης στα 15-20 εκατομμύρια λίρες. Αν σκεφτεί κανείς ότι το προηγούμενο ρεκόρ για έργο του καλλιτέχνη ήταν 13, 1 εκατομμύρια λίρες και μια δεκαετία πριν, ήταν μόλις 2,3 εκατομμύρια, είναι σαφές για πόσο μεγάλη ανάπτυξη της αγοράς μιλάμε.
Ο Fontana έχει καθιερωθεί με την απλότητα των καμβάδων του. Βέβαια, ο μονοχρωματικός μινιμαλισμός των έργων του δεν έχει τύχει της ίδιας αποδοχής από όλους: κάποιοι αρνούνται να τα δουν ως τέχνη -ειδικά τα έργα με τη μονή τομή σε έναν απλό καμβά. Για άλλους πάλι, αυτός είναι ο ορισμός της τελειότητας, καθώς δεν είχε επιχειρηθεί ποτέ ξανά κάτι τέτοιο -μια επανάσταση στην τέχνη.
Lucio Fontana, Concetto spaziale, Attese, 1968. Τιμή πώλησης: £1.568.750 (€1.759.666/$2.075.456). Τιμή εκτίμησης:£1.500.000 - 2.000.000 © Sotheby's 2017
Όπως δείχνουν οι τιμές, οι θαυμαστές είναι περισσότεροι από τους αποδοκιμαστές στον κόσμο των δημοπρασιών. Για το 2018, ο Lucio Fontana (1899-1968) δεν είναι μόνο ένας κορυφαίος καλλιτέχνης της Arte Povera, αλλά ένας από τους κορυφαίους καλλιτέχνες από την Ιταλία (αν και, για την ακρίβεια, γεννήθηκε στην Αργεντινή και αυτήν τη χώρα εκπροσώπησε στην Μπιενάλε της Βενετίας το 1966). Η «Arte Povera» μεταφράζεται κατά κυριολεξία ως «φτωχή τέχνη»: η ονομασία αυτή αναφέρεται στη χρήση απλών, «φτωχών» υλικών από τους καλλιτέχνες του κινήματος για τη δημιουργία των έργων τους, όπως χώμα, κλαδιά και κουρέλια, αλλά και στη ρήξη με τις παραδόσεις που έφεραν ο Fontana και οι σύγχρονοί του.
Όπως είπε στο περιοδικό Art + Auction o ανεξάρτητος επιμελητής και σύμβουλος Francesco Bonami, ο οποίος δουλεύει με τον οίκο Phillips, η αγορά για έργα τέχνης του Fontana, συνολικά, είναι αρκετά δυνατή. «Οι συλλέκτες κοιτούν την προέλευση, το χρώμα, το μέγεθος, τον αριθμό των τομών, την καθαρότητα των τομών και την κατάσταση.» Ο ανώτατος διευθυντής Μεταπολεμικής και Σύγχρονης Τέχνης του Bonhams Giacomo Balsamo, λέει ότι αυτό που κατά βάση πουλάει είναι το όνομα του Fontana, «αλλά μετράει και η σπανιότητα. Στον Bonhams έχουμε το ρεκόρ πώλησης έργου του από το 1952. Το έργο αυτό ήταν σε μια ιδιωτική ισπανική συλλογή για 40 χρόνια, ήταν φρέσκο στην αγορά και ήταν ένα από τα πρώτα που έκανε με τρύπες.» Αυτό το πρώιμο κόκκινο Concetto Spaziale (Χωρική αντίληψη) από τη σειρά «Buchi» (Τρύπες), πωλήθηκε το 2014 για 770.500 λίρες (μαζί με την προμήθεια του οίκου), υπερδιπλασιάζοντας την αρχική τιμή εκτίμησης στις 250.000-350.000 λίρες.
Ενδιαφέρον είναι ότι παρατηρούνται έντονες και ανεξήγητες διαφοροποιήσεις στις τιμές ανάμεσα στα έργα. Για παράδειγμα, τον περασμένο Οκτώβριο, ένα έργο σε κλασικό κόκκινο στο Sotheby's, με τίτλο Concetto Spaziale, Attese (Χωρική αντίληψη, Προσδοκίες) (1968) έπιασε 1,58 εκατομμύρια λίρες (με τιμή εκτίμησης στο 1,5-2 εκατομμύρια λίρες), παρόλο που ήταν η πρώτη φορά που εμφανίστηκε σε δημοπρασία -κάτι που παίζει ρόλο στη ζήτηση. Αντίθετα, στην ίδια δημοπρασία, έγινε μεγάλη μάχη ανάμεσα σε τρεις συλλέκτες για ένα πρώιμο Concetto Spaziale (1960), το οποίο τελικά πωλήθηκε 1,35 εκατομμύρια λίρες -το διπλάσιο της αρχικής εκτιμώμενης αξίας.
Αν κοιτάξει κανείς τα νούμερα, γίνεται πολύ ξεκάθαρο πόσο μπροστά είναι ο Fontana σε σχέση με τους άλλους καλλιτέχνες της Arte Povera: τα τελευταία πέντε χρόνια, τα έργα του Fontana πωλήθηκαν συνολικά για 596,87 εκατομμύρια δολάρια, ενώ οι υπόλοιποι έπιασαν το 1/6 του συγκεκριμένου ποσού. Τα έργα του Alberto Burri συγκέντρωσαν περίπου 140 εκατομμύρια δολάρια, των Alighiero Boetti, Piero Manzoni και Enrico Castellan περίπου 100 εκατομμύρια δολάρια ο καθένας και τον Michelangelo Pistoletto να φτάνει μόλις 80 εκατομμύρια δολάρια.
Alighiero Boetti, Addizione, 1982. Τιμή πώλησης: £2.288.750 (€2.567.290/$3.028.016), ρεκόρ για ταπισερί από τον καλλιτέχνη. Τιμή εκτίμησης: £1.700.000 - 2.500.000 © Sotheby's 2017
Κατά κοινή ομολογία μεταξύ των ειδικών για τη συγκεκριμένη κατηγορία τέχνης στους οίκους δημοπρασιών, η αγορά για μεταπολεμική ιταλική τέχνη έχει πέσει λίγο από το 2015, όταν κορυφώθηκε με αλόγιστες σπατάλες, ειδικά στα πιο χοτ ονόματα. Εκείνη τη χρονιά, τα έργα τέχνης Arte Povera είχαν πωληθεί συνολικά για 350 εκατομμύρια δολάρια, τη στιγμή που μόλις τρία χρόνια πριν, το 2012, το σύνολο αυτό έφτανε κάτι παραπάνω από 100 εκατομμύρια δολάρια. Σε αυτά τα επίπεδα έχει επιστρέψει και πάλι η συγκεκριμένη κατηγορία, αν και πρέπει να σημειωθεί ότι έχουν βγει λιγότερα έργα προς δημοπρασία.
«Η αγορά έχει ηρεμήσει λίγο», λέει ο Giacomo Balsamo του Bonhams. «Αλλά ενώ έχουν πέσει λίγο οι τιμές για έργα ιταλικής τέχνης από το 2014, ένας καλλιτέχνης που πάει ενάντια σε αυτήν την τάση είναι ο Alberto Burri. Το ενδιαφέρον για τα έργα του αυξάνεται σταθερά.» Αυτό το ενδιαφέρον για τον Burri (1915-1995) ενισχύθηκε από την αναδρομική του με τίτλο The Trauma of Painting στο Guggenheim το 2015-2016.
Ο Burri χρησιμοποιούσε πίσσα, καλούπια και πλαστικά, στα οποία έβαζε φωτιά με ένα καμινέτο. Πιο πρόσφατα, το μνημειακό έργο του Nero Plastica (1963) πωλήθηκε στο Sotheby's στη Νέα Υόρκη στις 16 Νοεμβρίου για 10,9 εκατομμύρια δολάρια. Η αρχική τιμή εκτίμησης, βέβαια, ξεπερνούσε αρκετά τα 10 εκατομμύρια δολάρια, καθώς το έργο είχε παρουσιαστεί στην έκθεση στο Guggenheim και ήταν η πρώτη φορά που εμφανιζόταν σε δημοπρασία.
Πιο πριν, το έργο Sacco e rosso του Burri από την ίδια έκθεση είχε πωληθεί το Φεβρουάριο του 2016 για 9,1 εκατομμύρια λίρες (13,2 εκατομμύρια δολάρια) στη Βραδινή Δημοπρασία Σύγχρονης Τέχνης του Sotheby''s στο Λονδίνο. Τελευταία φορά που είχε δημοπρατηθεί πριν από αυτό ήταν το 2007, όταν πωλήθηκε για μόλις 1,9 εκατομμύρια λίρες. Το γεγονός ότι την επόμενη φορά που πωλήθηκε διπλασίασε το προηγούμενο ρεκόρ για τον καλλιτέχνη, που ήταν 4,7 εκατομμύρια λίρες το Φεβρουάριο του 2014, λέει πολλά.
Piero Dorazio, Individuato, 1968. Τιμή εκτίμησης: £45.000-65.000. Τιμή πώλησης: £82.500 (με προμήθεια) © Bonhams 2017
Πολλοί οίκοι δημοπρασιών πλέον ανακατεύουν έργα από τα μεγαλύτερα ονόματα ιταλικής τέχνης με μερικά όχι και τόσο γνωστά ονόματα. Αγαπημένος του Balsamo του Bonhams είναι ο Piero Dorazio. Αυτός ο αφαιρετικός ζωγράφος ήταν ένας από τους ιδρυτές της ομάδας Forma I το 1947 (ένα κίνημα αφαιρετικών ιταλών καλλιτεχνών). Το έργο του με λάδι σε καμβά Individuato (1968) πωλήθηκε για 82.500 λίρες, με την προμήθεια, στον Bonhams τον Ιούνιο, ενώ είχε αρχική εκτίμηση 45.000-65.000 λίρες.
Ακόμη ένας καλλιτέχνης τα έργα του οποίου οι οίκοι παρακολουθούν στενά είναι ο Salvatore Scarpitta, ένας Ιταλο-Αμερικανός, γνήσιο τέκνο της Arte Povera, ο οποίος στο έργο του ενσωμάτωνε τα πιο περίεργα αντικείμενα. Ένα παράδειγμα είναι ένα άτιτλο έργο του 1959 με μεικτά μέσα σε επιδέσμους, το οποίο πωλήθηκε στο διπλάσιο της αρχικής τιμής εκτίμησής του στον Bonhams το 2014, φτάνοντας τις 290.500 λίρες. Το ίδιο ανεβαίνουν και οι τιμές των έργων του Giulio Paolini, τα έργα του οποίου είναι γύψινα προπλάσματα πάνω σε ξύλινες βάσεις και έχουν υπερβεί τα 100.000 δολάρια.
Άλλα δύο αξιοπρόσεκτα για τη γλυπτική τους ονόματα είναι ο μινιμαλιστής Fausto Melotti και η Marisa Merz, στην οποία ήταν αφιερωμένη η έκθεση The Sky Is a Great Space στο Met Breuer της Νέας Υόρκης πέρυσι. Τα άλλα ονόματα Ιταλών καλλιτεχνών της μεταπολεμικής περιόδου που εμφανίζονται πιο συχνά σε δημοπρασίες και γκαλερί είναι οι Franco Angeli, Agostino Bonalumi, Pier Paolo Calzolari, Marino Marini, Fabio Mauri, Giuseppe Penone, Paolo Scheggi και Turi Simeti.
Salvatore Scarpitta, Untitled, 1959. Τιμή εκτίμησης: £120.000-180.000. Τιμή πώλησης: £290.500 (με προμήθεια) © Bonhams 2014
Έχει παρατηρηθεί ότι οι αγοραστές έχουν αρχίσει ολοένα και περισσότερο να προέρχονται και εκτός Ιταλίας: από Γερμανία, Γαλλία και Αμερική, ενώ και οι Κινέζοι δείχνουν ενδιαφέρον. «Ο διάλογος και η κατανόηση της μεταπολεμικής ιταλικής τέχνης μεγαλώνει χρόνο με το χρόνο», λέει η Mariolina Bassetti, πρόεδρος για την Ιταλία και επικεφαλής Μεταπολεμικής & Σύγχρονης Τέχνης Νότιας Ευρώπης στον Christie''s. Μάλιστα, ο οίκος λέγεται ότι θα κάνει και εκπαιδευτικό συνέδριο γύρω από την ιταλική τέχνη.
Παρά την αυτολεξεί μετάφραση της Arte Povera, πρόκειται για κάθε άλλο παρά «φτωχή τέχνη». Καθιερωμένα αλλά και νέα ονόματα δείχνουν ότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να ξαναγίνουν αγαπημένα ονόματα της αγοράς. Ποιος να το περίμενε ότι θα μπορούσαν να κοστίσουν τόσα πολλά ένας χαρακωμένος καμβάς, μερικά κλαδιά, καμένο πλαστικό και παλιοί επίδεσμοι;
Πηγή: Art + Auction
