Η Εποχή μας - όχι τυχαία - ονομάζεται ως «Ανθρωπόκαινος». Η γεωλογική επιστήμη δίνει για πρώτη φορά ένα όνομα σε μία εποχή που το πρώτο της συνθετικό είναι η λέξη «άνθρωπος». Αυτό γιατί για πρώτη φορά στην απέραντη και πολυκύμαντη ιστορία της ανθρωπότητας και του πλανήτη μας, ο άνθρωπος διαθέτει τόσο απεριόριστη δύναμη που μπορεί να επιδράσει καταλυτικά σε πλανητικό και όχι μόνο επίπεδο.
Ο άνθρωπος έχει τεράστια τεχνολογική δύναμη στα χέρια του. Τόσο μεγάλη που πλέον τον ξεπερνά και ως θέαση και ως ταχύτητα και ως ενσωμάτωση.
Κάθε εποχή της ανθρωπότητας ορίζεται από τα εργαλεία της που βοηθούν τον άνθρωπο στην εξέλιξη του. Εποχή του Λίθου, του Χαλκού, του Σιδήρου.
Και τώρα στην Ανθρωπόκαινο Εποχή ο Άνθρωπος και η Μηχανή.
Σε αυτή τη διαρκή ροή τεχνολογικής ισχύος, αναπτυξιακών ευκαιριών, διαδοχής γενεών και καινοτομίας, διαμορφώνεται το νέο αναπτυξιακό και παραγωγικό μοντέλο της επόμενης δεκαετίας.
1. 5η Βιομηχανική Επανάσταση
Από τις αρχές της περασμένης δεκαετίας άρχισε να κυριαρχεί η 4η Βιομηχανική Επανάσταση. Η εποχή του αυτοματισμού. Της ΑΙ και των εφαρμογών της. Θριαμβευτικό το παρόν της ως προς τις ψηφιακές διαδικτυακές εφαρμογές και σχετικά δειλό το αποτύπωμα της στην αύξηση της παραγωγικότητας, η 4η Βιομηχανική Επανάσταση θα μείνει στην ιστορία ως η πιο σύντομη και ταυτόχρονα διαρκής Επανάσταση. Μία νέα εποχή που είναι ήδη …πρώην.
Βρισκόμαστε πλέον μετά και την έλευση της Generative AI, της Βιοτεχνολογίας, των Ρομπότ και των μεταμορφώσεων στην Ενέργεια, τις Μεταφορές και τις Επικοινωνίες στην 5η Βιομηχανική Επανάσταση.
Το επόμενο κύμα της βιομηχανικής επανάστασης, το Industry 5.0, θα στρέψει την προσοχή μας πίσω στην ανθρωπότητα. Πρόκειται για μια επανάσταση, που θα «τρέχει» παράλληλα με την υφιστάμενη 4η, κάπου πιο γρήγορα κάπου πιο αργά. Κατ’ ουσίαν το χαρακτηριστικό της 5ης Βιομηχανικής Επανάστασης, θα είναι τα ρομπότ που βοηθούν τους ανθρώπους να εργάζονται καλύτερα, ταχύτερα και ασφαλέστερα, αξιοποιώντας τη γνωστική υπολογιστική ισχύ τους.
Σε αντίθεση με τον επιταχυνόμενο αυτοματισμό και τη μετατόπιση του ανθρώπου στο παρασκήνιο της βιομηχανικής απασχόλησης, που χαρακτήρισε την 4η βιομηχανική επανάσταση, το Industry 5.0 στοχεύει στην καλύτερη συνεργασία μεταξύ μηχανών και ανθρώπων για την αύξηση της παραγωγικότητας, της παραγωγής, της αποτελεσματικότητας και της ποιότητας των βιομηχανικών διαδικασιών.
Από την εποχή της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης μέχρι σήμερα, ο στόχος της τεχνολογικής προόδου στη βιομηχανία και τη μεταποίηση ήταν η βελτίωση της παραγωγικότητας. Ειδικά η συνεχιζόμενη τέταρτη επανάσταση, το Industry 4.0, σηματοδοτεί μια εποχή αυτοματισμού που ενδυναμώνεται μέσα από την τεχνητή νοημοσύνη (AI) και έξυπνες τεχνολογίες με ελαχιστοποιημένη την ανθρώπινη παρέμβαση. Αυτό έχει προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις επιφυλακτικής στάσης αρκετές φορές, καθώς ο άνθρωπος εξαιτίας του φόβου υποσκέλισης του από τις μηχανές αρνείται τη μετάβαση και την εξέλιξή και ανησυχεί για την πιθανή απώλεια θέσεων απασχόλησης. Κάτι που όμως δεν διαπιστώθηκε σε καμία από τις προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις, αφού πάντα το ισοζύγιο μεταξύ χαμένων και νέων θέσεων απασχόλησης έγειρε υπέρ των δεύτερων.
Ζούμε, όμως, σε μη γραμμικό εξελικτικό χρόνο. Η αλληλουχία των γεγονότων είναι ταχύτατη και ο χρόνος μεταβολισμού τους από την οικονομία και την κοινωνία αργός. Ακόμα γραμμικός…θα λέγαμε. Πριν λοιπόν, ακόμα η ανθρωπότητα συλλάβει και συλλογιστεί πάνω στις κατακλυσμιαίες αλλαγές που φέρνει ο αυτοματισμός και πριν απαντηθούν οι φόβοι και οι ανησυχίες μας για τον επικείμενο «ανταγωνισμό» μας με τις μηχανές, ήρθε το επόμενο κύμα. Η υποβοήθηση από τις μηχανές και όχι η υποκατάσταση μας από αυτές.
Αυτό συνιστά την 5η Βιομηχανική Επανάσταση.
Το Industry 5.0 εστιάζει ξανά στους ανθρώπους. Τεχνολογίες όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική και οι αισθητήρες θα συνεχίσουν να εξελίσσονται. Ωστόσο, ο στόχος είναι η υποστήριξη, όχι η αντικατάσταση, των ανθρώπων. Με τη συνεργασία της συνέπειας και της ακρίβειας μηχανών με τις προηγμένες γνωστικές ικανότητες του ανθρώπου, οι διαδικασίες παραγωγής μπορούν ανέλθουν σε νέα επίπεδα ταχύτητας και τελειότητας. Οι γραμμές παραγωγής μπορούν να γίνουν ακόμη πιο έξυπνες με τους ανθρώπους να αποκτούν εξειδίκευση για να παρέχουν προστιθέμενη αξία στους πελάτες, όπως προσαρμογή στις εκάστοτε ανάγκες και εξατομίκευση.
Στην πράξη, το Industry 5.0 θα ενεργοποιηθεί από την εξέλιξη των μηχανημάτων για την υποστήριξη των εργαζομένων. Σε έξυπνα εργοστάσια του μέλλοντος, έξυπνα συνεργατικά ρομπότ (cobots) θα είναι προγραμματισμένα για άμεση αλληλεπίδραση με τον άνθρωπο και ο σκοπός θα είναι η ολοκλήρωση διαφορετικών εργασιών μαζί με τους ανθρώπους. Θα είναι εξοπλισμένα με προηγμένους αισθητήρες που θα τους επιτρέπουν να αντιδρούν σε έναν άνθρωπο εργαζόμενο σε κλάσματα δευτερολέπτου.
Οι συσκευές εξωσκελετού που ενισχύουν τη σωματική δύναμη, την αντοχή και τις ικανότητες των εργαζομένων θα διαδραματίσουν επίσης σημαντικό ρόλο, καθιστώντας τη σωματική εργασία ασφαλέστερη και πιο άνετη, ενώ θα μειώσουν τους τραυματισμούς και τα ατυχήματα.
Οι επιπτώσεις της ουσιαστικής συνεργασίας μεταξύ μηχανών και ανθρώπων δεν θα περιοριστούν μόνο στην κατασκευή – θα είναι καταλύτης για το μέλλον της κοινωνίας στο σύνολό της. Η Ιαπωνία έχει δημιουργήσει την πρωτοβουλία Society 5.0 για να επιτύχει μια υπερέξυπνη κοινωνία όπου η ρομποτική και η τεχνητή νοημοσύνη παρέχουν λύσεις σε κοινωνικές προκλήσεις όπως η γήρανση του πληθυσμού, η μείωση του εργατικού δυναμικού και η κλιματική κρίση. Με την ανθρωποκεντρική προσέγγισή του, το Industry 5.0 θα συμβάλει στη δημιουργία ασφαλέστερων εργασιακών συνθηκών για τους ανθρώπους και στην προώθηση της κοινωνικής σταθερότητας, διασφαλίζοντας υψηλότερη ποιότητα ζωής.
Οι τεχνολογίες Industry 5.0, όπως η τεχνητή νοημοσύνη και η ρομποτική, θα δημιουργήσουν ένα οικοσύστημα νέας καινοτομίας με νέες ευκαιρίες που θα επιτρέπουν οικονομικές λύσεις και δυνητικά θα μετασχηματίζουν τα επιχειρηματικά μοντέλα και τις διαδικασίες της εφοδιαστικής αλυσίδας. Θα δημιουργήσουν νέες θέσεις απασχόλησης, και θα απαιτήσουν από όλους μας νέες δεξιότητες και αναβάθμιση του υπάρχοντος εργατικού δυναμικού. Οι εταιρείες που δεν θα προσαρμόζουν τις διαδικασίες τους στο μοντέλο βιομηχανίας 5.0, θα κινδυνεύσουν να χάσουν το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα ή ακόμα και να χαθούν τελείως…
Η βιωσιμότητα είναι ένας άλλος κρίσιμος στόχος του Industry 5.0. Μέχρι τη σημερινή Βιομηχανία 4.0, η εστίαση που έχει δοθεί στην προστασία του περιβάλλοντος ήταν μόνο μια δευτερεύουσα προτεραιότητα. Στην πέμπτη βιομηχανική επανάσταση, ωστόσο, η ευθυγράμμιση της παραγωγής με τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs) του ΟΗΕ θα είναι επιτακτική για την επίτευξη της πράσινης μετάβασης.
2. Generation Z
Τα πιο μεγάλα σε ηλικία μέλη της Generation Z έχουν ήδη εισέλθει στις αγορές εργασίας και τα υπόλοιπα θα ενταχθούν μέσα στην επόμενη δεκαετία. Μεγαλώνοντας μέσα σε μεγάλες οικονομικές κρίσεις, στην κλιματική κρίση και την πανδημία Covid-19, η Gen Z διαμόρφωσε τις αντιλήψεις της ως προς την εργασία. Ενώ τα μέλη αυτής της γενιάς τείνουν να έχουν μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση για την εργασία σε σύγκριση με τους Millennials, εξακολουθούν να είναι ιδιαίτερα προσανατολισμένα στην αξία: Δίνουν προτεραιότητα στην ψυχική υγεία και απαιτούν σεβασμό στη διαφορετικότητα, ισότητα και συμπερίληψη στον εργασιακό χώρο.
Ενώ ο ορισμός των γενεών είναι απλώς προσδιοριστικός, υπάρχουν ωστόσο ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά που έχουν επιρροή στον καθορισμό των αντιλήψεων και των στάσεων κάθε γενιάς απέναντι στην εργασία.
Η γενιά Ζ έφτασε στην ενηλικίωση κατά τη διάρκεια μιας περιόδου, όπου υπήρχαν μεγάλες οικονομικές κρίσεις που υπονόμευσαν την παγκόσμια σταθερότητα. Οι ζωές τους έχουν επηρεαστεί δραματικά από μεγάλα κοινωνικά, πολιτικά και περιβαλλοντικά γεγονότα όπως οι αυξανόμενες οικονομικές ανισότητες, οι διαμαρτυρίες για τη φυλετική αδικία, η κλιματική κρίση και η πανδημία του Covid-19. Για αυτούς τους λόγους, Generation Ζ τείνει να έχει μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση ως προς την εργασία από τους Millennials που εκτιμούν την παραδοσιακή οικονομική ασφάλεια, όπως σταθερό εισόδημα, μόνιμη εργασία και αποταμιεύσεις.
Όντας η πρώτη πραγματικά και εγγενώς ψηφιακή γενιά, η εργασία και η συνεργασία σε ψηφιακά περιβάλλοντα είναι φυσιολογικά φαινόμενα για τη Gen Z.
Τα μέλη αυτής της γενιάς τείνουν επίσης να προτιμούν την ευελιξία στην απασχόληση έναντι των άκαμπτων δομών δείχνοντας την αποστροφή τους για τις ιεραρχίες.
Παρά την πραγματιστική προσέγγισή τους, η Gen Z βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις προσδοκίες εργασίας τους. Με τα παλαιότερα μέλη της γενιάς να έχουν ξεκινήσει την καριέρα τους κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η Gen Z διεκδικεί ήδη νέους κανόνες στο χώρο εργασίας. Απαιτεί ποικιλομορφία, ισότητα και αναμένει από τους εργοδότες να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των εργαζομένων και το σεβασμό στην ιδιαιτερότητα.
Πολλαπλές έρευνες δείχνουν ότι η Gen Z δίνει επίσης προτεραιότητα στην αξία που έχει η εργασία για την ολοκλήρωση της προσωπικότητας έναντι της αμοιβής.
Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα της πλατφόρμας εύρεσης ταλέντων Lever, το 42% της Gen Z προτιμά να εργάζεται σε μια εταιρεία που τους παρέχει την αίσθηση του σκοπού παρά σε μια εταιρεία που πληρώνει περισσότερα. Συγκριτικά, το 49% των millennials και το 56% της Gen X θα έδιναν προτεραιότητα σε υψηλότερες αμοιβές.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι μέχρι το 2025, οι εργαζόμενοι της Gen Z θα αποτελούν το 27% του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού. Μεγάλο μέρος αυτής της γενιάς βρίσκεται ακόμη στα χρόνια της διαμόρφωσης του χαρακτήρα τους και της επαγγελματικής τους αφετηρίας και τα παγκόσμια γεγονότα θα συνεχίσουν να διαμορφώνουν τις αξίες και τη στάση τους απέναντι στην εργασία τα επόμενα χρόνια. Επιπλέον, καθώς τα παραδοσιακά μοτίβα απασχόλησης εξαφανίζονται από την ψηφιοποίηση και την αυτοματοποίηση, πολλά μέλη αυτής της γενιάς θα έχουν μη συμβατικά μονοπάτια σταδιοδρομίας.
Για να προσελκύσουν και να διατηρήσουν τα ταλέντα της Gen Z, οι επιχειρήσεις θα πρέπει να προσαρμόσουν τις δομές απασχόλησης, τα γραφεία και το μοντέλο λειτουργίας τους στις απαιτήσεις αυτής της γενιάς. Καθώς αυτή η γενιά θα διογκώνεται στην επαγγελματική ζωή, τα οφέλη όπως η ψυχική υγεία και τα υβριδικά μοντέλα εργασίας πιθανότατα θα γίνουν οι νέοι κανόνες στο χώρο εργασίας.
3. Η Οικονομία των δημιουργών
Η οικονομία των δημιουργών είναι ένα οικοσύστημα πλατφορμών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ανεξάρτητων δημιουργών περιεχομένου και μιας αυξανόμενης δεξαμενής ψηφιακών εργαλείων που βοηθούν στη δημιουργία περιεχομένου και στην δημιουργία υπεραξίας.
Η οικονομία των δημιουργών / influencers, επιτρέπει στους δημιουργούς να παράγουν συνεχείς ροές εσόδων μέσα από τις μοναδικές τους δεξιότητες - που μπορεί να είναι το vlogging, η συγγραφή, η διδασκαλία μιας δεξιότητας ή η αναπαραγωγή βιντεοπαιχνιδιών. Η έλευση της οικονομίας των δημιουργών θα προκαλέσει εκτεταμένες επιπτώσεις στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την εργασία, διαταράσσοντας δυνητικά τις παραδοσιακές επαγγελματικές διαδρομές.
Η οικονομία των δημιουργών είναι ένα ταχέως αναπτυσσόμενο οικοσύστημα πλατφορμών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αγορών και ψηφιακών εργαλείων που βοηθούν τους δημιουργούς να συνδέονται με το κοινό και να δημιουργούν έσοδα από τις δημιουργίες τους. Οι δημιουργοί μπορούν να παρέχουν διαδικτυακά μαθήματα, ψυχαγωγία ή απλώς να συνδέουν άτομα γύρω από κοινά ενδιαφέροντα που μοιράζονται μεταξύ τους. Έχει υπολογιστεί ότι η οικονομία των δημιουργών αξίζει τουλάχιστον 100 δισεκατομμύρια δολάρια.
Ενώ η οικονομία των δημιουργών έχει τις ρίζες της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την κουλτούρα των influencers, οι περισσότερες πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης δεν έχουν τις δομές, ώστε οι δημιουργοί περιεχομένου να κερδίζουν απ΄την επιρροή τους. Για να καλυφθεί αυτό το κενό, μια σειρά από νέες πλατφόρμες όπως το Twitch και το Patreon έχουν εμφανιστεί για να προσφέρουν στους δημιουργούς καλύτερη αποζημίωση και πιο άμεση σύνδεση με το κοινό τους. Για παράδειγμα, η πλατφόρμα δημιουργίας εσόδων από ενημερωτικά δελτία Substack έχει προσελκύσει με επιτυχία πολλούς δημοσιογράφους από παραδοσιακά ΜΜΕ..
Η ανάπτυξη της οικονομίας των δημιουργών οδήγησε σε μια νέα μορφή μικρο-επιχειρηματικότητας, όπου οι άνθρωποι μπορούν να κεφαλαιοποιήσουν τις δεξιότητές τους εκτός των παραδοσιακών εργασιακών μοντέλων και να κεφαλαιοποιήσουν τα ενδιαφέροντά τους είτε ως παράπλευρες δραστηριότητες είτε ως επιχειρήσεις πλήρους απασχόλησης. Αυτό σηματοδοτεί μια μεγαλύτερη κοινωνική αλλαγή στη στάση απέναντι στην απασχόληση, θολώνοντας τον άλλοτε διακριτό διαχωρισμό μεταξύ εργασίας και αναψυχής. Η πανδημία Covid-19 έδωσε ισχυρή ώθηση στην οικονομία των δημιουργών, παρακινώντας τους ανθρώπους να επαναξιολογήσουν τις προτεραιότητες τους και να αναζητήσουν πιο ικανοποιητικές σταδιοδρομίες.
Η ανάπτυξη της οικονομίας των δημιουργών θα έχει εκτεταμένες επιπτώσεις στο μέλλον της εργασίας και της επιχειρηματικότητας. Καθώς το οικοσύστημα μεγαλώνει, οι δημιουργοί θα έχουν περισσότερα εργαλεία και ευκαιρίες για να προσεγγίσουν το παγκόσμιο κοινό σε ευρύτερη κλίμακα και να αξιοποιήσουν τις δεξιότητες και τις γνώσεις τους. Με λιγότερα εμπόδια στη μικρο-επιχειρηματικότητα, περισσότεροι άνθρωποι πιθανόν να αρχίσουν να χτίζουν μια καριέρα με τους δικούς τους όρους και να υιοθετήσουν μια πιο ευέλικτη προσέγγιση στην απασχόληση. Αντί να είναι κανείς δεσμευμένος σε ένα συγκεκριμένο ρόλο εργασίας, πιθανότατα να γίνει πιο σύνηθες για πολλούς να διαθέτουν ένα χαρτοφυλάκιο διαφορετικών δεξιοτήτων και πολλαπλές ροές εσόδων.
Η οικονομία των δημιουργών έχει επίσης τη δυνατότητα να μεταμορφώσει τόσο το παραδοσιακό όσο και νέο τοπίο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Το τοπίο των μέσων ενημέρωσης πιθανότατα θα κατακερματιστεί περαιτέρω και οι μικρο-influencers με πολύ πιο εξειδικευμένο κοινό θα χρηματοδοτούνται για την προώθηση προϊόντων που απευθύνονται απευθείας σε αυτό το κοινό. Η ανάπτυξη της οικονομίας των δημιουργών εκτιμάται ότι θα υποχρεώσει τις μεγάλες πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης να αλλάξουν τα επιχειρηματικά τους μοντέλα και να επικεντρωθούν περισσότερο στη δημιουργία εργαλείων που επιτρέπουν στους δημιουργούς να κερδίζουν χρήματα.
* Ο Γιάννης Μαστρογεωργίου είναι Ειδικός Γραμματέας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού, στην Προεδρία της Κυβέρνησης
