Την παραμονή των Χριστουγέννων, ένα αυτόνομο διαστημικό σκάφος πέρασε από τον Ήλιο, πιο κοντά από κάθε άλλο ανθρώπινο αντικείμενο πριν από αυτό. Πετώντας μέσα από την ατμόσφαιρα, το Parker Solar Probe της Nasa είχε ως αποστολή να ανακαλύψει περισσότερα για τον Ήλιο, συμπεριλαμβανομένου του τρόπου με τον οποίο επηρεάζει τον διαστημικό καιρό στη Γη.
Αυτή ήταν μια στιγμή ορόσημο για την ανθρωπότητα - αλλά χωρίς καμία άμεση ανθρώπινη συμμετοχή, καθώς το διαστημόπλοιο εκτελούσε μόνο του τις προκαθορισμένες εργασίες του καθώς περνούσε δίπλα από τον ήλιο, χωρίς καμία απολύτως επικοινωνία με τη Γη.
Ρομποτικοί ανιχνευτές έχουν σταλεί σε όλο το ηλιακό σύστημα τις τελευταίες έξι δεκαετίες, φτάνοντας σε προορισμούς αδύνατους για τον άνθρωπο. Κατά τη διάρκεια της 10ήμερης πτήσης του, το Parker Solar Probe βίωσε θερμοκρασίες 1000C.
Όμως η επιτυχία αυτών των αυτόνομων διαστημοπλοίων -σε συνδυασμό με την άνοδο της νέας προηγμένης Τεχνητής Νοημοσύνης- εγείρει το ερώτημα για το ποιον ρόλο μπορεί να διαδραματίσει ο άνθρωπος στη μελλοντική εξερεύνηση του διαστήματος.
Σύμφωνα με το BBC, ορισμένοι επιστήμονες αμφισβητούν το αν θα χρειαστούν καθόλου άνθρωποι αστροναύτες.
«Τα ρομπότ αναπτύσσονται γρήγορα και η υπόθεση της αποστολής ανθρώπων γίνεται όλο και πιο αδύναμη», λέει ο Λόρδος Martin Rees, Βασιλικός Αστρονόμος του Ηνωμένου Βασιλείου. «Δεν νομίζω ότι τα χρήματα των φορολογουμένων θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν για την αποστολή ανθρώπων στο διάστημα».
Επισημαίνει επίσης τον κίνδυνο για τους ανθρώπους.
«Η μόνη περίπτωση για την αποστολή ανθρώπων (εκεί) είναι ως περιπέτεια, ως εμπειρία για πλούσιους ανθρώπους, και αυτό θα πρέπει να χρηματοδοτείται ιδιωτικά», υποστηρίζει.
Ο Άντριου Κόουτς, φυσικός από το University College του Λονδίνου, συμφωνεί. «Για σοβαρή εξερεύνηση του διαστήματος, προτιμώ πολύ τη ρομποτική», λέει. «(Αυτοί) πάνε πολύ πιο μακριά και κάνουν περισσότερα πράγματα».
Είναι επίσης φθηνότερα από τους ανθρώπους, υποστηρίζει. «Και καθώς η τεχνητή νοημοσύνη εξελίσσεται, τα ρομπότ μπορούν να είναι όλο και πιο έξυπνα».
Αλλά τι σημαίνει αυτό για τις μελλοντικές γενιές των εκκολαπτόμενων αστροναυτών - και σίγουρα υπάρχουν ορισμένες λειτουργίες που οι άνθρωποι μπορούν να κάνουν στο διάστημα αλλά που τα ρομπότ, όσο προηγμένα και αν είναι, δεν θα μπορούσαν ποτέ;
Ρόβερ έναντι της ανθρωπότητας
Ρομποτικά διαστημόπλοια έχουν επισκεφθεί κάθε πλανήτη του ηλιακού συστήματος, καθώς και πολλούς αστεροειδείς και κομήτες, αλλά οι άνθρωποι έχουν πάει μόνο σε δύο προορισμούς: Στην τροχιά της Γης και στη Σελήνη.
Συνολικά, περίπου 700 άνθρωποι έχουν βρεθεί στο διάστημα, από το 1961, όταν ο Γιούρι Γκαγκάριν από την τότε Σοβιετική Ένωση έγινε ο πρώτος εξερευνητής του σύμπαντος. Οι περισσότεροι από αυτούς έχουν βρεθεί σε τροχιά (σε κύκλο γύρω από τη Γη) ή σε υποτροχιά (μικρά κάθετα άλματα στο διάστημα που διαρκούν λεπτά, με οχήματα όπως ο πύραυλος New Shepard της αμερικανικής εταιρείας Blue Origin).
«Το γόητρο θα είναι πάντα ένας λόγος που έχουμε ανθρώπους στο διάστημα», λέει η δρ Κέλυ Γουάινερσμιθ, βιολόγος στο Πανεπιστήμιο Rice του Τέξας και συν-συγγραφέας του βιβλίου A City on Mars. «Φαίνεται ότι έχει συμφωνηθεί ως ένας πολύ καλός τρόπος για να δείξεις ότι το πολιτικό σου σύστημα είναι αποτελεσματικό και οι άνθρωποί σου λαμπροί».
Εκτός όμως από την έμφυτη επιθυμία για εξερεύνηση ή την αίσθηση του γοήτρου, οι άνθρωποι διεξάγουν επίσης έρευνα και πειράματα σε τροχιά γύρω από τη Γη, όπως στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, και τα χρησιμοποιούν για να προωθήσουν την επιστήμη.
Τα ρομπότ μπορούν να συμβάλουν σε αυτή την επιστημονική έρευνα, με την ικανότητα να ταξιδεύουν σε μέρη αφιλόξενα για τον άνθρωπο, όπου μπορούν να χρησιμοποιούν όργανα για τη μελέτη και την ανίχνευση της ατμόσφαιρας και των επιφανειών.
«Οι άνθρωποι είναι πιο ευέλικτοι και κάνουμε πράγματα πιο γρήγορα από ένα ρομπότ, αλλά είναι πολύ δύσκολο και ακριβό να μας κρατήσει κανείς ζωντανούς στο διάστημα», λέει η Δρ Γουάινερσμιθ.
Υπάρχουν όμως και μειονεκτήματα. Πολλά ρομπότ είναι αργά και μεθοδικά - για παράδειγμα στον Άρη, τα ρόβερ (τηλεκατευθυνόμενα μηχανοκίνητα οχήματα) τρέχουν με μόλις 0,1 μίλια/ώρα.
«Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να νικήσει τον άνθρωπο στο σκάκι, αλλά αυτό σημαίνει ότι θα μπορέσει να νικήσει τον άνθρωπο στην εξερεύνηση του περιβάλλοντος;» αναρωτιέται ο δρ Ίαν Κρόφορντ, πλανητικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. «Δεν νομίζω ότι ξέρουμε».
Πιστεύει, ωστόσο, ότι οι αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούσαν να επιτρέψουν στα ρόβερ να είναι «πιο αποτελεσματικά».
Βοηθοί τεχνητής νοημοσύνης και ανθρωποειδή ρομπότ
Η τεχνολογία μπορεί να παίξει ρόλο στη συμπλήρωση των ανθρώπινων διαστημικών ταξιδιών, απαλλάσσοντας τους αστροναύτες από ορισμένα καθήκοντα, ώστε να μπορούν να επικεντρωθούν σε πιο σημαντικές έρευνες.
«(Η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί) για την αυτοματοποίηση κουραστικών εργασιών», εξηγεί ο δρ Κίρι Γουάγκσταφ, επιστήμονας υπολογιστών και πλανητικής επιστήμης στις ΗΠΑ, ο οποίος στο παρελθόν εργαζόταν στο Εργαστήριο Αεριοπροώθησης της Nasa στην Καλιφόρνια. «Στην επιφάνεια ενός πλανήτη, οι άνθρωποι κουράζονται και χάνουν τη συγκέντρωσή τους, αλλά οι μηχανές δεν θα το κάνουν».
Η πρόκληση είναι ότι απαιτούνται τεράστιες ποσότητες ισχύος για τη λειτουργία συστημάτων όπως τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα (LLM), τα οποία μπορούν να κατανοήσουν και να παράγουν ανθρώπινη γλώσσα μέσω της επεξεργασίας τεράστιων ποσοτήτων δεδομένων κειμένου. «Δεν βρισκόμαστε στο σημείο να είμαστε σε θέση να τρέξουμε ένα LLM σε ένα ρόβερ του Άρη», λέει ο Δρ Γουάγκσταφ.
«Οι επεξεργαστές των ρόβερ τρέχουν περίπου στο ένα δέκατο (της ταχύτητας) που έχει το smartphone σας» - που σημαίνει ότι δεν είναι σε θέση να αντεπεξέλθουν στις έντονες απαιτήσεις της εκτέλεσης ενός LLM.
Οι σύνθετες ανθρωποειδείς μηχανές με ρομποτικά χέρια και άκρα είναι μια άλλη μορφή τεχνολογίας που θα μπορούσε να αναλάβει βασικές εργασίες και λειτουργίες στο διάστημα, ιδίως καθώς μιμούνται περισσότερο τις φυσικές δυνατότητες του ανθρώπου.
Το ρομπότ Valkyrie της Nasa κατασκευάστηκε από το Διαστημικό Κέντρο Johnson για να διαγωνιστεί σε μια δοκιμασία ρομποτικής πρόκλησης του 2013. Με βάρος 300 κιλά και ύψος 1,80 μ., δεν μοιάζει καθόλου με έναν Stormtrooper του Πολέμου των Άστρων, αλλά είναι μία από τις ολοένα και περισσότερες μηχανές που μοιάζουν με ανθρώπους και έχουν υπεράνθρωπες ικανότητες.
Πολύ πριν δημιουργηθεί το Valkyrie, το Robonaut της Nasa ήταν το πρώτο ανθρωποειδές ρομπότ που σχεδιάστηκε για χρήση στο διάστημα, αναλαμβάνοντας καθήκοντα που διαφορετικά εκτελούσαν οι άνθρωποι.
Τα ειδικά σχεδιασμένα χέρια του σήμαιναν ότι μπορούσε να χρησιμοποιεί τα ίδια εργαλεία με τους αστροναύτες και να εκτελεί πολύπλοκες, ευαίσθητες εργασίες, όπως το πιάσιμο αντικειμένων ή το κούμπωμα διακοπτών, που ήταν πολύ δύσκολες για άλλα ρομποτικά συστήματα.
Ένα μεταγενέστερο μοντέλο του Robonaut μεταφέρθηκε στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό με το διαστημικό λεωφορείο Discovery το 2011, όπου βοήθησε στη συντήρηση και τη συναρμολόγηση.
«Αν χρειαστεί να αλλάξουμε ένα εξάρτημα ή να καθαρίσουμε ένα ηλιακό πάνελ, θα μπορούσαμε να το κάνουμε αυτό ρομποτικά», λέει ο Δρ Σαουν Αζίμι, επικεφαλής της ομάδας επιδέξιας ρομποτικής στο Διαστημικό Κέντρο Johnson της Nasa στο Τέξας. «Βλέπουμε τα ρομπότ ως έναν τρόπο να διασφαλίζουμε αυτούς τους βιότοπους όταν οι άνθρωποι δεν είναι κοντά».
Υποστηρίζει ότι τα ρομπότ θα μπορούσαν να είναι χρήσιμα, όχι για να αντικαταστήσουν τους ανθρώπους εξερευνητές, αλλά για να εργάζονται παράλληλα με αυτούς.
Ορισμένα ρομπότ εργάζονται ήδη σε άλλους πλανήτες χωρίς ανθρώπους, μερικές φορές μάλιστα παίρνουν αποφάσεις μόνα τους. Το ρόβερ Curiosity της Nasa, για παράδειγμα, εξερευνά μια περιοχή που ονομάζεται κρατήρας Gale στον Άρη και εκτελεί αυτόνομα μέρος της επιστήμης του χωρίς την ανθρώπινη συμβολή.
«Μπορείτε να κατευθύνετε το όχημα να τραβήξει φωτογραφίες μιας σκηνής, να αναζητήσει βράχους που θα μπορούσαν να ταιριάζουν με τις επιστημονικές προτεραιότητες της αποστολής και στη συνέχεια να πυροδοτήσει αυτόνομα το λέιζερ του σε αυτόν τον στόχο», λέει ο Δρ Γουάγκσταφ.
«Μπορεί να πάρει μια μέτρηση ενός συγκεκριμένου βράχου και να την στείλει πίσω στη Γη, ενώ οι άνθρωποι κοιμούνται ακόμα».
Αλλά οι δυνατότητες των ρόβερ όπως το Curiosity περιορίζονται από τον αργό τους ρυθμό. Και υπάρχει και κάτι άλλο με το οποίο δεν μπορούν να ανταγωνιστούν. Δηλαδή, οι άνθρωποι έχουν το πρόσθετο πλεονέκτημα να εμπνέουν τους ανθρώπους πίσω στη Γη με τρόπο που οι μηχανές δεν μπορούν.
«Η έμπνευση είναι κάτι άυλο», υποστηρίζει ο καθηγητής Κόουτς.
Ο Λιρόι Τσιάο, συνταξιούχος αστροναύτης της Nasa, ο οποίος συμμετείχε σε τρεις πτήσεις στο διάστημα τις δεκαετίες του 1990 και 2000 με το διαστημικό λεωφορείο της Nasa και στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, συμφωνεί. «Οι άνθρωποι σχετίζονται όταν οι άνθρωποι κάνουν κάτι.
«Το ευρύ κοινό είναι ενθουσιασμένο με τις ρομποτικές αποστολές. Αλλά θα περίμενα ότι ο πρώτος άνθρωπος στον Άρη θα είναι ακόμη πιο σημαντικός από την πρώτη προσεδάφιση στη Σελήνη».
Ζωή στον Άρη;
Οι άνθρωποι δεν έχουν ταξιδέψει πέρα από την τροχιά της Γης από τον Δεκέμβριο του 1972, όταν η τελευταία αποστολή Apollo επισκέφθηκε τη Σελήνη. Η Nasa ελπίζει να επιστρέψει ανθρώπους εκεί αυτή τη δεκαετία με το πρόγραμμά της Artemis.
Στην επόμενη επανδρωμένη αποστολή θα πετάξουν τέσσερις αστροναύτες γύρω από τη Σελήνη το 2026. Μια άλλη αποστολή, που έχει προγραμματιστεί για το 2027, θα δει αστροναύτες της Nasa να προσγειώνονται στην επιφάνεια της Σελήνης.
Η κινεζική διαστημική υπηρεσία, εν τω μεταξύ, θέλει επίσης να στείλει αστροναύτες στη Σελήνη.
Αλλού ο Ίλον Μασκ, διευθύνων σύμβουλος της αμερικανικής εταιρείας SpaceX, έχει τα δικά του σχέδια σχετικά με το διάστημα. Έχει πει ότι το μακροπρόθεσμο σχέδιό του είναι να δημιουργήσει μια αποικία στον Άρη, όπου θα μπορούσαν να προσγειωθούν άνθρωποι.
Η ιδέα του είναι να χρησιμοποιήσει το Starship, ένα τεράστιο νέο όχημα που αναπτύσσει η εταιρεία του, για να μεταφέρει εκεί έως και 100 ανθρώπους κάθε φορά, με στόχο να υπάρχουν ένα εκατομμύριο άνθρωποι στον Άρη σε 20 χρόνια.
