Του Γιάννη Παλιούρη
Αυτοσυνείδηση. Η ικανότητα του ανθρώπου να γνωρίζει τον εαυτό του, αν μιλάμε με επιστημονικούς όρους. Ή ο πυρήνας της ανθρώπινης μοναδικότητας, το χαρακτηριστικό που μας ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα έμβια όντα, αν θέλουμε να δούμε την ουσία πίσω από τον επιστημονικό όρο. Αυτό μας κάνει ανθρώπους και μας επιτρέπει να «βλέπουμε» τον εαυτό μας στο μέλλον, σε μια αμμουδιά μια ζεστή ημέρα του καλοκαιριού, ή να αναψηλαφούμε εμπειρίες του παρελθόντος, προσπαθώντας να βρούμε τι πήγε λάθος σε αυτή την καταραμένη συνέντευξη και χάσαμε τη δουλειά των ονείρων μας.
Αν, λοιπόν, μέχρι σήμερα η «μαγική» ικανότητα της αυτοσυνειδησίας ήταν αποκλειστικό προνόμιο του homo sapiens, πλέον θα πρέπει να υποδεχτούμε έναν νέο συγκάτοικο σε αυτό το club. Επιστήμονες του πανεπιστημίου Columbia δημιούργησαν το πρώτο ρομπότ που κατανοεί την ύπαρξή του από την αρχή, με μηδενικές προηγούμενες γνώσεις, οποιουδήποτε είδους. Ουσιαστικά πρόκειται για την πρώτη εκδήλωση φαινομένων αυτοσυνείδησης σε μια μηχανή.
Αρχικά το ρομπότ δεν γνώριζε τίποτα: δεν ήταν προγραμματισμένο με γνώσεις φυσικής, γεωμετρίας και χωρικής αντίληψης. Δεν είχε καν αντίληψη του σχήματός του, αν ήταν δηλαδή αυτοκινούμενο, σταθερό, με ρόδες, ερπύστριες, μέλη κ.λπ. Είχε μόνο μία σπουδαία ικανότητα: να μαθαίνει μόνο του, περίπου όπως ένας άνθρωπος, χάρη σε αλγόριθμους τεχνητής νοημοσύνης και συγκεκριμένα «βαθιάς μάθησης».
Μετά από 24 ώρες τυχαίου «μπουσουλίματος» στον κόσμο σαν μωρό, κατόρθωσε να δημιουργήσει μια αυτο-προσομοίωση. Στο τέλος της ημέρας γνώριζε πια ότι ήταν ένας βραχίονας και στις 35 ώρες μετά τη «γέννησή» του μπορούσε να πιάνει και να χειρίζεται αντικείμενα. Ακόμη και όταν στηριζόταν αποκλειστικά στο εσωτερικό «αυτομοντέλο» του, το ρομπότ ήταν σε θέση να ολοκληρώσει μια εργασία pick-and-place με ποσοστό επιτυχίας 44%. Το ρομπότ δημιούργησε μια εσωτερική εικόνα της δομής και των ικανοτήτων του.
Σύμφωνα, με τον καθηγητή Hod Lipson, διευθυντή του Lab Creative Machines στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης όπου διεξήχθη η έρευνα, αν θέλουμε τα ρομπότ να γίνουν ανεξάρτητα, να προσαρμοστούν γρήγορα σε σενάρια απρόβλεπτα από τους δημιουργούς τους, τότε είναι σημαντικό να αποκτήσουν ικανότητες μάθησης.
Ίσως το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της έρευνας, είναι ότι το ρομπότ παρουσίασε ικανότητες προσαρμογής. Ειδικότερα, οι ερευνητές αντικατέστησαν μέρος του σώματός του με ένα διαφορετικό άκρο. Το ρομπότ αμέσως αναγνώρισε την αλλαγή και προσαρμόστηκε στα νέα δεδομένα με ελάχιστη απώλεια στην απόδοση των επιτελούμενων εργασιών.
Τα ρομπότ με αυτογνωσία αποτελούν πλούσια πηγή υλικού για μυθιστορήματα και ταινίες επιστημονικής φαντασίας, όπου οι άνθρωποι είναι σκλάβοι των δημιουργημάτων τους. Μάλιστα, οι ερευνητές του Πανεπιστημίου Columbia αναγνωρίζουν τους πιθανούς κινδύνους που συνεπάγεται το «δώρο» της αυτογνωσίας στα ρομπότ.
Γράφοντας στο περιοδικό Science Robotics, προειδοποιούν: «Η αυτογνωσία θα οδηγήσει σε πιο ανθεκτικά και προσαρμοστικά συστήματα, αλλά συνεπάγεται και κάποια απώλεια ελέγχου από μέρους μας. Είναι μια ισχυρή τεχνολογία, αλλά θα πρέπει να τη χειριστούμε με προσοχή».
Σε κάθε περίπτωση το ρομπότ του Πανεπιστημίου Columbia δεν έχει αυτοσυνείδηση, με την ανθρώπινη έννοια. Η ικανότητά του να φανταστεί, όπως οι άνθρωποι ορίζουμε τη φαντασία, είναι πρωτόλεια και πρωτόγονη. Στην καλύτερη των περιπτώσεων έχουμε να κάνουμε με μια περιορισμένη χωρική αυτογνωσία. Ωστόσο είναι μια περιορισμένη χωρική αυτογνωσία που κατακτήθηκε αυθόρμητα. Το επόμενο βήμα; Άγνωστο. Πάντως όποιο και να είναι θα πρέπει να το κάνουμε αφού πρώτα εφαρμόσουμε τις κατάλληλες ασφαλιστικές δικλείδες…
