Η Τεχνητή Νοημοσύνη [1] είναι μια επανάσταση για την ανθρώπινη φύση, και ορίζεται ως «η ανάπτυξη συστημάτων πληροφορικής, ικανών να εκτελούν καθήκοντα που ο άνθρωπος αδυνατεί…».
Είναι ένας τομέας της επιστήμης των υπολογιστών, που ασχολείται με τη σχεδίαση και την εφεύρεση ευφυών και νοήμονων συστημάτων, που τα χαρακτηριστικά που επιδεικνύουν σχετίζονται με την ανθρώπινη σκέψη, νοημοσύνη και συμπεριφορά.
Αυτό που διαφαίνεται η ΤΝ ως ανθρώπινο κατασκεύασμα –του σύγχρονου ανθρώπου, θα φέρει και τις ανθρώπινες δυνατότητες και αδυναμίες. Ο άνθρωπος δεν πρέπει να ποδηγετεί την επιστήμη προς ιδίον όφελος, αλλά ούτε και η επιστήμη. Δια χειρός ανθρώπου, να ελέγχει και να εξουσιάζει τους υπόλοιπους ανθρώπους/πολίτες.
Όλες οι μορφές και τεχνικές της ΤΝ έχουν σχεδιαστεί και κατασκευαστεί από το σύγχρονο τεχνολογικό-οικονομικό άνθρωπο. Τον άνθρωπο του 20ου αιώνα και εξελίχθηκε από τον άνθρωπο του 21ου αιώνα. Αυτή η εξελισσόμενη ανθρώπινη επινόηση και σχεδίαση άρχισε να εφαρμόζεται και κατά την εκ-παιδευτική/παιδευτική/παιδαγωγική διαδικασία στο σχολικό περιβάλλον. Τα διάφορα εργαλεία/μέθοδοι της ΤΝ στις αναπτυγμένες χώρες είναι μια υπαρκτή πλέον πραγματικότητα.
Κατά την παιδαγωγική διαδικασία ο ρόλος του παιδαγωγού είναι σημαντικός, έτσι με την εισαγωγή των εργαλείων της ΤΝ, δεν πρέπει να αντικατασταθεί ή να υποβαθμιστεί ο ρόλος, αλλά να ενισχυθεί. Σε τέτοια περίπτωση θα πληγωθεί ανεπανόρθωτα η βιωματική μορφή μάθησης, με άμεσες και έμμεσες παιδαγωγικές παρενέργειες: σε παιδαγωγούς και παιδαγωγούμενους. Επίσης, ο ρόλος των μαθητών/ιων μέσα από την εφαρμογή της ΤΝ, θα πρέπει να ενισχυθεί, αφού ένεκα του ρόλου και της μαθησιακής παίδευσης, που υποβάλλεται ο μαθητής/α, θα προκύψει το συμπέρασμα εάν η ΤΝ είναι ωφέλιμη ή όχι, είναι σύμμαχος ή εχθρός.
Για οποιαδήποτε ανθρώπινη επινόηση ή κατασκευή για να διαπιστωθεί το ανωτέρω, θα διαφανεί από την χρήση, την υπερχρήση ή την αχρησία από μέρους του ανθρώπου/κατασκευαστή.
Επ’ αυτού είναι απαραίτητες κάποιες δικλείδες ασφαλείας, που αφενός δεν θα περιορίζουν την παιδαγωγική διαδικασία και αφετέρου δεν θα δίνουν κυριαρχική και ελεγκτική εξουσία στον παιδαγωγό. Τα ανθρώπινα όρια χρειάζονται, για να αποφεύγεται η ασυδοσία και ο επηρεασμός του πλησίον, έτσι και στην εφαρμογή της ΤΝ, χρειάζονται όρια και κανονισμοί. Επί του συγκεκριμένου, η ΤΝ θα επιτρέψει στην παιδαγωγική διαδικασία αλλά και στα ίδια τα σχολεία με την ορθολογιστική αξιοποίηση της ΤΝ να καλύψουν διάφορες ανάγκες- που στο πρόσφατο παρελθόν φαινόταν αδύνατο να γίνει, στη διαδικασία της μάθησης/παίδευσης, στη διδασκαλία, στη συμπεριφορά μέσα στο σχολικό περιβάλλον μιας τάξης. Επίσης, σημαντική συμβολή της ΤΝ είναι η εξατομικευμένη/εστιασμένη εκ-παίδευση σε μαθητές, που παρουσιάζουν δυσκολίες κατανόησης και μάθησης.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ένα παροντικό, αλλά κυρίως μελλοντικό εργαλείο στα χέρια του σύγχρονου και συμπαντικού ανθρώπου, για να ξεκλειδώσει προβλήματα και αστοχίες στην παιδαγωγική διαδικασία. Με την εφαρμογή της: στις φυσικές επιστήμες, στα μαθηματικά και την τεχνολογία, η ώθηση που δόθηκε είναι εμφανής. Η δυναμική που προσφέρει σε παιδαγωγούς και παιδαγωγούμενους είναι ιδιαίτερα σημαντική, αλλά να υπάρχει πάντοτε στο μυαλό και στη μνήμη του ανθρώπου, η ιστορία του Ίκαρου που φτάνοντας σιμά στο Ήλιο, κάηκαν τα φτερά του. να μην πάθει τα ίδια και ο σύγχρονος άνθρωπος.
Όπως έχει αναφερθεί και ανωτέρω, ο ρόλος του παιδαγωγού κατά την παιδαγωγική διαδικασία όχι μόνο για την ΤΝ, αλλά και των άλλων εφευρέσεων του 20ου και 21ου αιώνος, που είναι συνυφασμένες είτε με την εκ-παίδευση είτε με την Τεχνητή Νοημοσύνη είναι καταλυτικός. Συγκεκριμένα η εκπαιδευτική ρομποτική και η ενσωμάτωση της στην παιδαγωγική/εκπαιδευτική διαδικασία να γίνεται με ψυχοπαιδαγωγικό τρόπο, αν όχι και διασκεδαστικό, ενθαρρύνοντας με αυτό του μαθητές/ιες: να εξερευνήσουν την επιστήμη, την τεχνολογία, τον άνθρωπο αλλά και άλλα παιδαγωγικά/εκπαιδευτικά θέματα. Μέσα από αυτή την πρακτική τα παιδιά/μαθητές συμμετέχουν στη μάθηση, καλλιεργούν την περιέργεια τους, εξερευνούν την προσπάθεια επίλυσης δύσκολων προβλημάτων, αλλά και κατανοούν παλαιές και καινούργιες δυσνόητες έννοιες.
Επί παραδείγματι οι παιδαγωγικές ενότητες που δύνανται οι μαθητές να εφαρμόσουν την Τεχνητή Νοημοσύνη είναι: 1. Στη Φυσική: με τη μελέτη της κίνησης και της μεταφορά ενέργειας, 2. Στα Μαθηματικά: τη μελέτη των αναλογιών και τη μέτρηση αποστάσεων, 3. Στη Γεωμετρία: με την κατανόηση βασικών γεωμετρικών ιδιοτήτων, 4. Στην Τεχνολογία: εφαρμογή στον τεχνολογικό αλφαβητισμό ή αναλφαβητισμό και τέλος, 5. Στη Μηχανική: στον έλεγχο και αξιοποίηση μηχανικών λύσεων.
Από τα ανωτέρω ανακύπτει ότι η τεχνητή νοημοσύνη είναι ένα χρήσιμο εργαλείο τόσο για το παρόν όσο και για το μέλλον της ανθρωπότητας και κυρίως για την παιδαγωγικής/εκπαιδευτική διαδικασία. Όμως χρειάζεται ιδιαιτέρα προσοχή στη χρήση του κάθε κατασκευασμένου ανθρώπινου εργαλείου/μεθόδου, αφού και το μαχαίρι χρησιμοποιείται για την ετοιμασία τροφής, μπορεί όμως σαν χρησιμοποιηθεί και ως φονικό όπλο. Άρα αυτός ο φόβος, ο τεχνολογικό-επιστημονικός φόβος πρέπει να καταστήσει τον άνθρωπο σκεπτικό με τις διάφορες σύγχρονες εφευρέσεις και ανακαλύψεις: να είναι στα ανθρώπινα και οικολογικά όρια μόνον. Δηλαδή, οι εφευρέσεις του να είναι για το καλό της ανθρωπότητας και του περιβάλλοντος.
Σημαντική πτυχή σε όλη αυτή την ανθρώπινη αίσθηση/σκέψη και πράξη των επιστημονικών και άλλων εξελίξεων είναι η Ηθική θεώρηση των ανθρώπινων σκέψεων και ενεργειών. Δηλαδή μέσα από αυτή τη θεώρηση ο άνθρωπος είναι ηθικά θωρακισμένος έχοντας στα χέρια του τα ηθικά κλειδιά, που δύνανται να κλειδώσουν ή να ξεκλειδώσουν πράξεις και συμπεριφορές που αντίκεινται στο κοινωνικό και οικολογικό περιβάλλον, τόσο στο παρόν όσο και στο ανοικτό μέλλον.
Αυτά τα κλειδιά είναι οι θεμελιώδεις ηθικές αρχές [2]: η αυτονομία, η ωφελιμότητα, η δικαιοσύνη και το ωφελέειν ή μη βλάπτειν. Με την επίκληση της αυτονομίας ο άνθρωπος μέσα από την εφαρμογή της ΤΝ να παραμένει αυτόνομο όν, αλλά όχι εγωικά και αυτικά, δηλαδή η επιμονή στην αυτονομία του μπορεί να οδηγήσει σε μια ατομιστική αυτονομία. με την ωφελιμότητα [3]: η πρακτική της ΤΝ να είναι προς την ωφέλεια του συνόλου όχι ατομικά. με τη δικαιοσύνη: η εφαρμογή της ΤΝ να καλύψει τις παιδαγωγικές ανάγκες μαθητών, που δυσκολεύονται καθορίζοντας ίσα δικαιώματα μάθησης, και τέλος με το ωφελέειν ή μη βλάπτει, η εφαρμογή κάθε ανθρώπινης ανακάλυψης ή εφεύρεσης να είναι προς το όφελος του ανθρώπινου, κοινωνικού και οικολογικού περιβάλλοντος και όχι να είναι βλαβερό και επιζήμιο για τον παρόντα αλλά και τον μέλλοντα άνθρωπο.
Εν κατακλείδι, η επιστήμη, δια χειρός ανθρώπου δεν πρέπει να ελέγχει τον άνθρωπο, αλλά και ο άνθρωπος δεν πρέπει να ποδηγετεί την επιστήμη εφαρμόζοντας κυριαρχική εξουσία στους συνανθρώπους του. Όπως αναφέρει και ο Πλούταρχος: «ο χαρακτήρας του ανθρώπου αποκαλύπτεται, όταν κατέχει δύναμη και εξουσία. Αυτές φουντώνουν κάθε πάθος και φανερώνουν κάθε κρυμμένο ελάττωμα».
Παραπομπές:
[1] Φερενίκη Παναγοπούλου – Κουτνατζή, Τεχνητή νοημοσύνη: Ο δρόμος προς έναν ψηφιακό συνταγματισμό Μια ηθικο-συνταγματική θεώρηση (Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση, 2023), 31.
[2] David W. Ross, Foundations of Ethics: The Gifford lectures delivered in the University of Aberdeen, 1935-6 (Oxford: Scholarly Classics Series, 2000), 2-12. Tom L. Beauchamp and James F. Childress, Principles of Biomedical Ethics, 7th Edition (Oxford: Oxford University Press, 2013), 39.
[3] Φερενίκη Παναγοπούλου – Κουτνατζή, Τεχνητή νοημοσύνη, 2023, 62.
* Ο Αντρέας Χρ. Τίφας είναι Διδάκτωρ Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ Λέκτορας Τμήμα Επιστημών Αγωγής Larnaca College
