Της Κατερίνας Οικονομάκου
Κοντά δύο εκατομμύρια άνθρωποι έχουν παρακολουθήσει στο TikTok το βίντεο στο οποίο η Φερόζα Αζίζ μάς δείχνει πώς θα κάνουμε πιο καμπυλωτές τις βλεφαρίδες μας. Και περισσότεροι από πέντε εκατομμύρια το έχουν μοιραστεί στο twitter. Ακούγεται τρελό; Πράγματι, αυτό που κάνει το βίντεο της 17χρονης Αμερικανίδας τόσο ασυνήθιστο, είναι ότι δεν πρόκειται για ένα συνηθισμένο μάθημα ομορφιάς. «...Και μετά αφήνετε κάτω το ψαλίδι για τις βλεφαρίδες και χρησιμοποιείτε το κινητό σας για να αναζητήσετε πληροφορίες για όσα συμβαίνουν στην Κίνα, για να δείτε πώς κλείνουν αθώους μουσουλμάνους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης...», λέει η Αζίζ, αιφνιδιάζοντας το νεανικό κοινό της. «Σας παρακαλώ, μάθετε τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή στη Σινκιάγκ και διαδώστε το», τους προτρέπει, προτού ξαναπάρει στα χέρια της το ψαλίδι για τις βλεφαρίδες και συνεχίσει το μάθημα ομορφιάς από εκεί που το είχε αφήσει.
Αλλά υπάρχει και συνέχεια: Σε ένα δεύτερο βίντεο, η Φερόζα Αζίζ δηλώνει ότι η πλατφόρμα του TikTok έχει λογοκρίνει τον λογαριασμό της. «Το αναφέρω, παρεμπιπτόντως, ώστε το TikTok να μη δοκιμάσει να κατεβάσει το βιντεάκι μου», λέει και στη συνέχεια ποστάρει το ίδιο μάθημα ομορφιάς στο instagram και το twitter. Ο θόρυβος που προκάλεσε η καταγγελία της 17χρονης από το Νιου Τζέρσεϊ τράβηξε την προσοχή των διεθνών μέσων ενημέρωσης, που τον τελευταίο καιρό παρακολουθούν την εκρηκτική αύξηση της δημοτικότητας του TikTok, το οποίο είναι κινεζικής ιδιοκτησίας, μεταξύ των νέων και ειδικά των εφήβων. Απαντώντας στο BBC σχετικά με τον ισχυρισμό της Φερόζα Αζίζ, ο εκπρόσωπος της εταιρείας αρνήθηκε ότι η πλατφόρμα ασκεί οποιουδήποτε είδους λογοκρισία.
Το TikTok ανήκει στο Bytedance, ένα από τα ταχύτερα αναπτυσσόμενα στάρταπς της Κίνας. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα η εταιρεία το περασμένο καλοκαίρι, τα apps του Bytedance μετρούν τουλάχιστον 1,5 δισ. χρήστες διεθνώς κάθε μήνα και 700 εκατομμύρια χρήστες κάθε μέρα. Η κινεζική του καταγωγή είναι αυτή που διαφοροποιεί το TikTok από το Instagram, το Facebook, το Twitter και το Snapchat, που γεννήθηκαν στην Καλιφόρνια. Η έδρα του Bytedance βρίσκεται στο Πεκίνο. Το 2017, το Bytedance αγόρασε το Mysical.ly, ένα app κατασκευασμένο επίσης στην Κίνα και δημιούργησε έτσι το TikTok, το οποίο στη συνέχεια αποφάσισε να λανσάρει εκτός Κίνας.
Τι είναι όμως το TikTok, που έχει εξελιχθεί σε ένα από τα πιο αγαπημένα apps των τελευταίων χρόνων; Πρόκειται για μια πλατφόρμα που επιτρέπει στους χρήστες να ανεβάζουν σύντομα βίντεο, αξιοποιώντας μια σειρά από ειδικά εφέ, ενώ παράλληλα τους δίνει εύχρηστα εργαλεία ώστε να μοντάρουν τα βίντεο στο κινητό τους τηλέφωνο. «Στο σχολείο μου το χρησιμοποιούν σχεδόν όλοι, είναι πολύ δημοφιλές. Αλλά βλέπω ότι υπάρχουν πολλά βίντεο από ανθρώπους όλων των ηλικιών», λέει η Κύρα, η οποία είναι μαθήτρια της Β'' Γυμνασίου. «Εγώ το κατέβασα πέρσι. Στην αρχή μου θύμιζε το Musical.ly, αλλά τελικά είναι πολύ καλύτερο. Αυτό που μου αρέσει είναι ότι σου επιτρέπει να γίνεις πολύ δημιουργικός, να πειραματιστείς», εξηγεί. Αυτή ακριβώς η απήχηση που έχει στους εφήβους και τους νέους, δηλαδή σε εκείνες τις ηλικιακές κατηγορίες που διαμορφώνουν τις τάσεις διεθνώς, είναι που κάνει όσους ασχολούνται με την ελευθερία του λόγου στο διαδίκτυο να διατηρούν επιφυλάξεις σε ό,τι αφορά τη χρήση του. Η Κίνα έχει αποκλείσει τους πολίτες της από το παγκόσμιο διαδίκτυο, υψώνοντας το λεγόμενο Great Firewall. Αντί για το Google, οι Κινέζοι έχουν το Baidu, αντί για Twitter έχουν το Weibo, αντί για το Facebook έχουν το Tencent. Ολα αυτά δεν υπάρχουν ως εναλλακτικές στα κοινωνικά μέσα που χρησιμοποιούμε όλοι οι υπόλοιποι, αλλά ως οι μοναδικές επιλογές. Οσο για την ελευθερία του λόγου, αυτή καταστέλλεται στο κινεζικό διαδίκτυο, όπου για παράδειγμα η εξέγερση της Τιεν αν Μεν είναι γεγονός ανύπαρκτο και κάθε αναφορά σε αυτό απαγορευμένη.
Το TikTok δεν λειτουργεί στην Κίνα. Απευθύνεται σε χρήστες που ζουν έξω από το κινεζικό Great Firewall. Η εταιρεία διαβεβαιώνει ότι όλα τα data τους αποθηκεύονται σε servers που βρίσκονται στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ και στη Σιγκαπούρη, και ότι η κυβέρνηση του Πεκίνου δεν έχει πρόσβαση σε αυτά. Ούτε έχει επιχειρήσει να αποκτήσει πρόσβαση, επιμένουν, και πράγματι μέχρι στιγμής δεν έχουν δοθεί αφορμές για να ισχυριστεί κανείς το αντίθετο. Ομως, καθώς πολλοί νεαροί χρήστες σε όλο τον κόσμο αρχίζουν να χρησιμοποιούν το TikTok για να κάνουν ακτιβισμό και να διαδώσουν τα μηνύματά τους, όλο και συχνότερα διατυπώνονται παράπονα για τον τρόπο που η πλατφόρμα διαχειρίζεται το πολιτικό περιεχόμενο που αναρτούν. Ε χουν βάση τα παράπονά τους; Σε πρόσφατο ρεπορτάζ της, η εφημερίδα Washington Post επικαλείται μαρτυρίες από εργαζόμενους της εταιρείας οι οποίοι λένε ότι δέχτηκαν πιέσεις να λογοκρίνουν «πολιτισμικά ευαίσθητο» περιεχόμενο, που θα μπορούσε να ενοχλήσει το Πεκίνο. Μιλώντας στους New York Times, η διευθύντρια του TikTok Βανέσα Πάπας, επέμεινε ότι «δεν λογοκρίνουμε το περιεχόμενο με βάση πολιτικές ευαισθησίες».
Μόλις τον περασμένο Σεπτέμβριο η βρετανική Guardian αποκάλυπτε ότι σύμφωνα με τον κανονισμό του TikTok, που ήταν στη διάθεση της εφημερίδας, η οδηγία προς τους διαχειριστές ήταν να λογοκρίνουν περιεχόμενο που έκανε αναφορές στην πλατεία Τιεν αν Μεν, την ανεξαρτησία στο Θιβέτ και το κίνημα Φάλουν Γκονγκ. Αυτά αναφέρονταν στο κεφάλαιο που αφορούσε τον λόγο μίσους και τις θρησκείες. Μιλώντας λίγες μέρες αργότερα στο BBC, εκπρόσωπος της εταιρείας έλεγε ότι αυτοί οι κανόνες εφαρμόζονταν όταν πρωτοξεκίνησε το TikTok, αλλά στο μεταξύ όλα έχουν αλλάξει. «Συνειδητοποιήσαμε ότι δεν ήταν αυτή η σωστή προσέγγιση και αρχίσαμε να εργαζόμαστε για να ενδυναμώσουμε τις τοπικές ομάδες που κατανοούν καλύτερα την κάθε αγορά», είπε. «Ο κανονισμός για τον οποίο έγινε λόγος είναι ξεπερασμένος και δεν ισχύει πλέον».
Στις αρχές του περασμένου μήνα, το γερμανικό site netzpolitik βρέθηκε να έχει στη διάθεσή του εσωτερικά έγγραφα του TikTok που περιγράφουν πώς εργάζονται οι διαχειριστές περιεχομένου. Όσα διάβασαν τα επιβεβαίωσαν μιλώντας με εργαζόμενο στην πλατφόρμα. Αυτό που έμαθαν είναι ότι προκειμένου να προστατεύσει τους χρήστες από το μπούλιγκ, το TikTok τούς χωρίζει σε κατηγορίες. Η κινεζική πλατφόρμα έχει βρει έναν μάλλον ασυνήθιστο τρόπο να προστατεύει αυτούς που χαρακτηρίζει ευάλωτους χρήστες: Τους πατρονάρει. Σύμφωνα με το netzpolitik, αυτοί μπορεί να είναι ΛΟΑΤΚΙ, μπορεί να είναι χοντροί, μπορεί να είναι στο φάσμα του αυτισμού ή να έχουν κάποια αναπηρία. Οι διαχειριστές έχουν την οδηγία να τους μαρκάρουν ως χρήστες υψηλού ρίσκου.
Τι συμβαίνει με τα βίντεο που ανεβάζουν οι «χρήστες υψηλού ρίσκου»; Τα βλέπουν μόνο όσοι βρίσκονται στη χώρα τους. Εάν μάλιστα οι διαχειριστές θεωρήσουν ότι είναι ιδιαιτέρως ευάλωτοι, τότε προωθούν τα βιντεάκια τους σε εκείνη την ομάδα που ο αλγόριθμος δεν προτείνει. Με άλλα λόγια, δεν λογοκρίνουν περιεχόμενο, αλλά χρήστες. Ετσι, για παράδειγμα, το βίντεο ενός ανθρώπου με αναπηρίες που μεταφέρει ένα θετικό μήνυμα, δεν θα βρει ποτέ το κοινό του. Οπως επισημαίνουν οι συντάκτες του netzpolitik, πρόκειται για τις ίδιες ομάδες πληθυσμού που υποεκπροσωπούνται στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης. Αυτούς λογοκρίνει, πατρονάροντάς τους, και το TikTok.
Οι διαχειριστές του TikTok, που μέχρι σήμερα έχουν έδρα στο Βερολίνο, στη Βαρκελώνη και το Πεκίνο, μπορούν να αποφασίσουν ποια βίντεο και ποια χάσταγκς θα προωθήσουν και ποια θα καταδικάσουν στην αφάνεια. Με ένα δισεκατομμύριο χρήστες διεθνώς, το TikTok είναι το πιο γρήγορα αναπτυσσόμενο κοινωνικό μέσο στον κόσμο. Η στρατηγική που ακολουθούν είναι φυσικό να προκαλεί το ενδιαφέρον. Μπορεί η διοίκησή του να δεχτεί κάποια στιγμή πιέσεις από την κυβέρνηση της Κίνας; Και αν συμβεί αυτό, πώς θα αντιδράσει; Τα ερωτήματα, αναπόφευκτα, παραμένουν ανοιχτά.
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Φιλελεύθερο στις 17 Δεκεμβρίου 2019.
