Γράφει ο Emmanuel Rincón
Αν δεν έχετε δει το A Bug's Life, σας διαβεβαιώνω ότι έχετε χάσει μια από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών. Πράγματι, αυτή η κλασική ταινία κινουμένων σχεδίων παραγωγής της Pixar που προβλήθηκε για πρώτη φορά το 1998, και μάλλον δεν έχει την αναγνώριση που της αξίζει, είναι ίσως μια από τις πιο φιλελεύθερες παραγωγές που έχουν εμφανιστεί ποτέ.
Σήμερα είναι δύσκολο να βρει κανείς μια ταινία που να αντιπροσωπεύει υγιή ιδανικά και να αποκαλύπτει τις πρακτικές του ολοκληρωτισμού. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι μεγάλοι παραγωγοί ταινιών έχουν σε μεγάλο βαθμό αφήσει στην άκρη τις ιστορίες ηρώων και προτύπων για να επικεντρωθούν στα θύματα και στον πόνο που αυτά υφίστανται από τους καταπιεστές τους, χωρίς πραγματικά να προσφέρουν κανένα θετικό ή ελπιδοφόρο μήνυμα, εκτός από το να ενισχύουν την κουλτούρα της θυματοποίησης.
Ωστόσο, στο A Bug's Life αυτό δεν συμβαίνει: μπορεί η ταινία να έχει τον Hopper -μια ακρίδα με τη φωνή του Kevin Spacey- έναν από τους μεγαλύτερους κακούς σε ταινία κινουμένων σχεδίων, όμως έχει και τον Flik έναν καινοτόμο που δεν τα παρατάει ποτέ, που εξερευνά συνεχώς νέες ιδέες, και που αποφασίζει τελικά να αντιμετωπίσει τον ολοκληρωτισμό του Hopper για να απελευθερώσει την αποικία του από την εκμετάλλευση των ακριδών.
Διάφορα μέσα έχουν δημοσιεύσει άρθρα που λανθασμένα ισχυρίζονται ότι η ταινία αποτελεί μια κριτική στον «καπιταλισμό», καθώς, σύμφωνα με τα άρθρα αυτά, πρόκειται για μια ταξική πάλη εργατών που υφίστανται εκμετάλλευση. Αλλά αυτό έχει ελάχιστη σχέση με την πραγματικότητα. Στα καπιταλιστικά συστήματα και τα συστήματα ελεύθερης αγοράς, οι άνθρωποι συνεργάζονται χωρίς εξαναγκασμό. Εκεί η ιδιωτική ιδιοκτησία είναι σεβαστή, αντίθετα με ό,τι αναπαρίσταται στην ταινία, καθώς τα μυρμήγκια παλεύουν να προστατεύσουν την (ιδιωτική) παραγωγή τους από τα χέρια κάποιων (μιλιταριστών) ακριδών που με τη βία προσπαθούν να αφαιρέσουν (να απαλλοτριώσουν) τον καρπό της εργασίας τους.
Περιέργως, ο Flik, που το μόνο που σκέφτεται είναι να απελευθερώσει την κοινότητά του από την καταπίεση, αποκηρύσσεται συνεχώς και απορρίπτεται από τα άλλα μυρμήγκια λόγω της έλλειψης υπακοής και σεβασμού που τον διακρίνει έναντι της εξουσίας των ακριδών. Σε αυτό, μπορούμε να βρούμε μεγάλους παραλληλισμούς με τις σημερινές κοινωνίες που είναι ολοένα και πιο δουλοπρεπείς μπροστά στην άθλια δύναμη των “κρατών με αναβολικά” και τους εκλεπτυσμένους γραφειοκράτες τους. Ωστόσο, ο Flik είναι πεπεισμένος ότι θα μπορέσει να σώσει την αποικία του από τη σκλαβιά και δεν θα ησυχάσει μέχρι να το πετύχει.
Hopper: Η απόλυτη έκφραση του σοσιαλισμού
Ο Hopper, ο κακός αυτής της ιστορίας, είναι ο κοντινότερος αντιήρωας κινουμένων σχεδίων στους κολλεκτιβιστές δικτάτορες που γνωρίσαμε τα τελευταία 100 χρόνια. Ο Στάλιν, ο Κάστρο, ο Τσάβες, ο Μάο, ο Πολ Ποτ, ο Χίτλερ, καθένας απ’ αυτούς θα μπορούσε να ταυτιστεί με τον Hopper, καθώς στην αντίληψή του τελευταίου για τον κόσμο τα μυρμήγκια είναι αποβράσματα που πρέπει να εργαστούν για να συντηρούν τις ακρίδες. Είναι βασικά η ίδια λογική που ακολουθούν τα σοσιαλιστικά καθεστώτα: ο λαός πρέπει να εργάζεται για να ταΐζει τους γραφειοκράτες. Η υποτιθέμενη «αναδιανομή του πλούτου» δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια δικαιολογία για να οικειοποιηθούν οι γραφειοκράτες την παραγωγή του «λαού» ώστε να τη διαθέσουν κατά τη βούλησή τους, αφήνοντας μόνο ψίχουλα για τους παραγωγούς.
Σε έναν από τους έντονους διαλόγους του, ο Hopper απευθύνεται στην πριγκίπισσα της αποικίας: "Είναι ένας κόσμος που τρώει τα ζωύφια εκεί έξω, πριγκίπισσα. Ένα από αυτά τα πράγματα του Κύκλου της Ζωής. Τώρα επιτρέψτε μου να σας πω πώς πρέπει να λειτουργούν τα πράγματα: Ο ήλιος μεγαλώνει την τροφή, τα μυρμήγκια την μαζεύουν, οι ακρίδες την τρώνε...»
Η πριγκίπισσα των μυρμηγκιών εξουδετερώνεται πλήρως από τις απειλές του Χόπερ και αυτός ασκεί τον έλεγχό του στα μικρά έντομα μέσω του φόβου άσκησης βίας και απαιτεί απόλυτη υπακοή, κατά το στυλ του Κάστρο.
Σε ένα άλλο μέρος της ταινίας, οι ακρίδες που βρίσκονται πιο κοντά στον αρχηγό αντιδρούν όταν αυτός τους λέει ότι πρέπει να πάνε και να ασκήσουν περισσότερη πίεση στα μυρμήγκια για να τους αφαιρέσουν την τροφή τους, κι έτσι ο Hopper απαντά θυμωμένος: «Αφήστε ένα μυρμήγκι να ξεσηκωθεί και τότε μπορεί να ξεσηκωθούν όλα! Αυτά τα αδύναμα μυρμηγκάκια ξεπερνούν τον αριθμό μας κατά εκατό φορές και αν ποτέ το καταλάβουν αυτό, τότε θα εξαφανιστεί ο τρόπος ζωής μας! Δεν αφορά όλο αυτό το φαγητό, αλλά την υπακοή των μυρμηγκιών αυτών».
Είναι ξεκάθαρο πως ο Hopper καταλαβαίνει ότι είναι απαραίτητο να κρατήσει σε έλεγχο τον συλλογικό φόβο των μυρμηγκιών, γιατί αν αρχίσουν να πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να είναι ελεύθερα, τα προνόμια και η αδράνεια των ακριδών θα τελείωναν αμέσως και θα έπρεπε κι αυτές να εργαστούν για την τροφή τους.
Η Ελπίδα του Flik και η Λαχτάρα για Ελευθερία
Ο Flik, όπως και η υπόλοιπη αποικία, είναι απλώς ένα μικρό μυρμήγκι που δεν είναι αρκετά δυνατό για να αντιμετωπίσει τον Hopper και τις ακρίδες, αλλά έχει μεγάλες ιδέες και πολύ θάρρος.
Αφού διέσχισε μεγάλες αποστάσεις προσπαθώντας να βρει βοήθεια για την αποικία του και στρατολόγησε μια ομάδα ζωυφίων του τσίρκου, ο Flik επιστρέφει στην αποικία για να τερματίσει τα σχέδια του Hopper να τους κρατήσει σκλάβους για πάντα. Δυστυχώς, το σχέδιο του Flik αποτυγχάνει. Ωστόσο, το θάρρος του παραμένει άθικτο, και αυτό καταφέρνει να εμπνεύσει τα υπόλοιπα μυρμήγκια.
Στο τελευταίο μέρος της ταινίας, καθώς πλησιάζει η αντιπαράθεση, ο Hopper φωνάζει στον Flik: «Είσαι μια βρωμιά! Όχι, κάνω λάθος. Είσαι πιο χαμηλά από τη βρωμιά. Είσαι μυρμήγκι! Ας είναι αυτό ένα μάθημα για όλα τα μυρμήγκια! Οι ιδέες είναι πολύ επικίνδυνα πράγματα! Είστε ανόητοι, χαμένοι που σκάβουν το χώμα, και ήρθατε σ’ αυτή τη Γη να μας υπηρετείτε!».
Τότε ο Flik απαντά, "Κάνεις λάθος, Hopper. Τα μυρμήγκια δεν είναι φτιαγμένα για να υπηρετούν τις ακρίδες. Έχω δει αυτά τα μυρμήγκια να κάνουν σπουδαία πράγματα. Και χρόνο με το χρόνο, καταφέρνουν με κάποιο τρόπο να μαζεύουν τροφή και για τον εαυτό τους και για σένα. Ποιος είναι λοιπόν το πιο αδύναμο είδος; Τα μυρμήγκια δεν χρειάζονται καθόλου τις ακρίδες. Εσείς είστε που μας χρειάζεστε. Είμαστε πολύ πιο δυνατοί από όσο λέτε. Και το ξέρετε, έτσι δεν είναι;
Μετά από αυτά τα λόγια του Flik, οι ακρίδες αρχίζουν να αγχώνονται, τα μυρμήγκια αρχίζουν να εφορμούν εναντίον των δουλοκτητών τους, ο Hopper αντιστέκεται, αλλά ο στρατός του αρχίζει να διαλύεται. Ο αρχηγός των ακριδών δίνει εντολή για αντεπίθεση, αλλά τα μυρμήγκια έχουν ήδη καταλάβει ότι είναι περισσότερα και ότι δεν χρειάζονται τις ακρίδες. Τελικά, τα μυρμήγκια επικρατούν έναντι των κατακτητών τους και η πριγκίπισσα λέει στον κακοποιό: "Βλέπεις, Hopper, η φύση έχει μια συγκεκριμένη τάξη. Τα μυρμήγκια μαζεύουν την τροφή, τα μυρμήγκια κρατούν την τροφή, και οι ακρίδες φεύγουν!"
Στο τέλος, το μόνο που χρειάζονταν τα μυρμήγκια ήταν λίγο θάρρος για να απελευθερωθούν από τους δουλοκτήτες τους και ο Flik τους έδωσε την έμπνευση να νικήσουν τον στρατό των ακριδών.
Το μήνυμα που μας αφήνει το A Bug's Life είναι αρκετά ελπιδοφόρο και θα πρέπει όλοι να ακολουθήσουμε το παράδειγμα του Flik και της αποικίας του. Δεν υπάρχει κανένας ηθικός λόγος για τον οποίο κάποιος πρέπει να εργάζεται ακατάπαυστα για να υποστηρίξει ένα σωρό γραφειοκράτες.
Ο πλούτος που δημιουργείται θα πρέπει να ανήκει στους δημιουργούς του, και όχι σε εκείνους που υπαγορεύουν τους νόμους των άδικων κοινωνιών και απειλούν με χρήση βίας τους πολίτες.
--
Ο Emmanuel Rincón είναι νομικός, συγγραφέας και δοκιμιογράφος, αρχισυντάκτης του El American.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 11 Ιουνίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
