Μπορεί να είναι ενοχλητικό να σε καλεί το αφεντικό σου το βράδυ, όταν τρως και βλέπεις τηλεόραση, ή να σου έρχεται μια ειδοποίηση για ένα σημαντικό email στο τηλέφωνο το πρωί της Κυριακής και να πρέπει να το απαντήσεις λίγο-πολύ αμέσως. Θα έπρεπε όμως να είναι παράνομο να σε καλεί ο εργοδότης σου εκτός ωρών εργασίας;
Πολλοί απαντούν πως ναι. Η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία ήδη έχουν σχετική νομοθεσία και η Ιρλανδία κινείται στην ίδια κατεύθυνση. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η Συνομοσπονδία Εργατικών Ενώσεων (Trades Union Congress - TUC) εδώ και καιρό προωθεί το “δικαίωμα στην αποσύνδεση”, ενώ πριν από λίγες εβδομάδες το Prospect - μια ένωση κυρίως μηχανικών, επιστημόνων και στελεχών επιχειρήσεων - δημοσίευσε μια έκθεση με το τον τίτλο “Right to disconnect: ensuring a fair work-life balance” (Δικαίωμα στην αποσύνδεση: η διασφάλιση μιας δίκαιης ισορροπίας μεταξύ εργασίας και ζωής) πιέζοντας για την υιοθέτησή του στο πλαίσιο των αλλαγών που θα επιφέρει στην εργασία η μετά την πανδημία εποχή. Κάποιοι ακτιβιστές ελπίζουν ότι αυτό το δικαίωμα θα ενσωματωθεί στο εργασιακό νομοσχέδιο που βρίσκεται αυτή την στιγμή στο στάδιο της προετοιμασίας.
Το δικαίωμα στην αποσύνδεση αφορά το δικαίωμα των εργαζομένων να κλείνουν τα λάπτοπ και τα τηλέφωνά τους στις ώρες εκτός εργασίας και να μη λαμβάνουν, να στέλνουν ή να απαντούν σε email, ή μηνύματα που αφορούν εργασία.
Οι προτάσεις της κυβέρνησης της Ιρλανδίας αφορούν το δικαίωμα να μην απασχολείται ένας εργαζόμενος τακτικά με θέμα εργασίας εκτός του κανονικού ωραρίου, το δικαίωμα να μην τιμωρείται επειδή αρνείται να ασχοληθεί με θέματα εργασίας εκτός του ωραρίου, και την υποχρέωση του σεβασμού των άλλων μέσω της αποφυγής επικοινωνίας μαζί τους το βράδυ ή τα σαββατοκύριακα υπό κανονικές περιστάσεις.
Αυτά τα δικαιώματα αναπόφευκτα πρέπει να περιστοιχιστούν από εξαιρέσεις, για μικρότερες επιχειρήσεις, για εταιρίες που λειτουργούν σε διάφορες ζώνες ώρας, για έκτακτες ανάγκες και για εργαζόμενους στα νοσοκομεία. Θα χρειαστεί να προβλέψουν εξαιρέσεις για εργαζόμενους με ασυνήθιστες εργασιακές διευθετήσεις.
Σε αντίθεση με χώρες όπως η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο έχει μια ευέλικτη αγορά εργασίας με πολλούς διαφορετικούς τύπους απασχόλησης. Πριν από τον κορονοϊό, τέσσερα εκατομμύρια εργαζόμενοι απασχολούνταν με ευέλικτο ωράριο, και δύο εκατομμύρια είχαν ετήσιες συμβάσεις χρόνου εργασίας - καμία από αυτές τις ομάδες δεν είχε καθορισμένες ημερήσιες ώρες εργασίας.
Σχεδόν ενάμιση εκατομμύριο, κυρίως γυναίκες είχαν περιορισμένης χρονικής διάρκειας θέσεις εργασίας. Πάνω από 100.000 είχαν επιμερισμό χρόνου εργασίας (jobshares). Υπήρχαν δεκαπενθήμερα των 9 ημερών εργασίας, συμβάσεις διακεκομμένου ωραρίου, εργασία εφημεριών και ούτω καθεξής.
Η διατύπωση ενός νόμου που θα καλύπτει όλες αυτές τις πιθανότητες, καθώς και άλλες στις οποίες μπορεί να συμφωνήσουν επινοητικοί εργοδότες και εργαζόμενοι στη ραγδαία μεταβαλλόμενη μετά την πανδημία εργασιακή μας αγορά, είναι κάτι το δύσκολο. Στη Γαλλία αντιμετώπισαν προβλήματα προσπαθώντας να προσδιορίσουν επακριβώς αυτά τα δικαιώματα - όπως ακριβώς και με τη διαχείριση της γνωστής τους υποχρεωτικής από τον νόμο εβδομάδας των 35 ωρών.
Ένας πρόχειρος γενικός κανόνας προφανέστατα θα ταίριαζε σε μη δυναμικές μορφές απασχόλησης όπως το δημόσιο, η αυτοδιοίκηση, η σχολική διδασκαλία, οι σχεδόν μη κυβερνητικές οργανώσεις (quangos) - μορφές εργασίας που συχνά έχουν έντονη συνδικαλιστική οργάνωση και αφορούν εργασία ρουτίνας που προστατεύεται από τις δυνάμεις της αγοράς. Ένα πάγιο ωράριο από τις 9 ως τις 5, που προηγουμένως συνέβαινε σε μεγάλα κτίρια με γραφεία, αλλά τώρα μεταγγίζεται σε μεγάλο βαθμό στα οικιακά γραφεία.
Μπορεί κανείς να καταλάβει γιατί αυτό φαίνεται ελκυστικό. Η Prospect βρήκε πως όλες οι ηλικιακές ομάδες και οι ψηφοφόροι όλων των πολιτικών κομμάτων υποστηρίζουν κατ? αρχήν την ιδέα του δικαιώματος στην αποσύνδεση. Το 53% των ψηφοφόρων των Συντηρητικών για παράδειγμα το υποστηρίζουν με μόλις το 22% να διαφωνεί.
Πρέπει όμως να προσέχουμε τι ευχόμαστε. Όλα τα εργασιακά “δικαιώματα” επιφέρουν κόστη, και οι εργοδότες αναπόφευκτα θα προσπαθήσουν να τα μετακυλίσουν στους εργαζόμενους. Δεν υπάρχει δωρεάν γεύμα.
Έτσι, αν η επικοινωνία για θέματα εργασίας απαγορεύεται τα βράδια και τα σαββατοκύριακα, οι εργοδότες θα θελήσουν να διασφαλίσουν ότι θα είναι κανείς πλήρως διαθέσιμος και ότι θα απασχολείται πλήρως κατά τις ώρες εργασίας.
Μεγάλο μέρος της ευελιξίας που συνεπάγεται η νέα δυνατότητά μας να εργαζόμαστε από το σπίτι, που μας επέτρεψε να πεταγόμαστε στο σούπερ μάρκετ ή να παίρνουμε τα παιδιά από το σχολείο και να αναπληρώνουμε τον χρόνο εργασίας στη συνέχεια, θα εξαφανιστεί. Οι εργοδότες θα θέλουν να ξέρουν γιατί ένας εργαζόμενος δεν απάντησε το τηλέφωνο ή το email μέχρι τις 5 το απόγευμα.
Το διάλειμμα στο Facebook ή η παραγγελία πραγμάτων από το Amazon θα πρέπει να περιμένει. Το άγχος που συνεπάγεται το να είναι κανείς διαθέσιμος ανά πάσα στιγμή θα αντικατασταθεί από νέες μορφές άγχους καθώς θα αυξάνεται η εργασιακή πίεση στο κανονικό ωράριο.
Παρά τη δημοσκόπηση της Prospect, δεν είμαι σίγουρος ότι θα υπάρχει κάποια τεράστια ζήτηση γι? αυτό το δικαίωμα όταν οι άνθρωποι καταλάβουν τι ακριβώς αυτό συνεπάγεται. Αλλά τότε βεβαίως μπορεί να είναι πολύ αργά.
Η αγορά εργασίας μας είναι ένα πάρα πολύ ποικίλο περιβάλλον, που επιτρέπει ένα τεράστιο εύρος τρόπων ζωής. Υπάρχουν πολλές θέσεις εργασίας όπου τα ωράρια είναι σαφώς προσδιορισμένα και δεν περιλαμβάνουν ιδιαίτερη επικοινωνία από τους εργοδότες και τους συνεργάτες εκτός αυτών των ωρών. Πολλοί άνθρωποι όμως δεν θέλουν να εργαστούν έτσι: είναι απολύτως αφοσιωμένοι στις δουλειές τους και δεν βλέπουν κάποιο προφανή διαχωρισμό ανάμεσα στις ώρες εργασίας και αναψυχής.
Οι τραπεζικοί θέλουν να διασφαλίσουν ότι η συμφωνία με τη Σιγκαπούρη έκλεισε, όσο χρόνο και όσες κλήσεις μέσω Zoom χρειαστεί αυτό. Οι πανεπιστημιακοί θέλουν να τελειώσουν το σημαντικό νέο άρθρο που ετοιμάζουν με τους άλλους συγγραφείς του.
Δημιουργικοί άνθρωποι εργάζονται όλη τη μέρα για να ολοκληρώσουν μια νέα διαφημιστική εκστρατεία, ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα ή μία θεατρική παραγωγή, συνεργαζόμενοι με άλλους σε διάφορες ειδικότητες. Ιδίως οι νέοι άνθρωποι - που συνήθως δεν έχουν οικογενειακές ευθύνες - συχνά απολαμβάνουν να εργάζονται πολλές ώρες αφοσιωμένοι σε συναρπαστικά σχέδια.
Οι εργοδότες τους θα έχουν πλέον μια ακόμη έγνοια στο κεφάλι τους. Αν δεν επιτρέψουν στους ανθρώπους αυτούς να εργάζονται όπως αυτοί επιθυμούν, μπορεί να χάσουν τα πλεονεκτήματα των λαμπρότερων και καλύτερων υπαλλήλων τους, που θα μετακινηθούν αλλού ή θα ξεκινήσουν τη δική τους επιχείρηση.
Αν όμως δεν επιμείνουν στους κανόνες, τότε οι πρόθυμοι εργαζόμενοι μπορεί να παραβιάσουν τον χρόνο άλλων ανθρώπων, και ο εργοδότης θα έχει το ρίσκο να καταλήξει στο δικαστήριο. Μπορεί να είναι ευκολότερη η εξωτερική ανάθεση εργασίας, ή η απασχόληση εργαζομένων σε άλλη χώρα όπου οι προσδοκίες διαφέρουν. Ή μπορεί να είναι πολύ πιο επιλεκτικοί ως προς το ποιους θα προσλάβουν, που ενέχει το ρίσκο των αρνητικών διακρίσεων.
Το αίτημα για ένα δικαίωμα αποσύνδεσης, όπως και το αίτημα για άλλα νέα δικαιώματα - όπως το δικαίωμα εργασίας από το σπίτι, και το δικαίωμα στην εργασιακή εβδομάδα των τεσσάρων ημερών, πιθανότατα υποδαυλίζεται από συνδικάτα του δημοσίου τομέα και εκείνους τους ανθρώπους με τις καλές προθέσεις που πάντα ξέρουν τι είναι καλό για τους άλλους και πιστεύουν ότι το ένα μέγεθος μπορεί εύκολα να ταιριάξει σε όλους.
Η εργασία στη Βρετανία δεν είναι η κόλαση που συχνά παρουσιάζεται. Έχουμε έναν τεράστιο όγκο εργασιακής νομοθεσίας που σημαίνει πως οι εργοδότες που επίμονα κακομεταχειρίζονται και εκμεταλλεύονται το προσωπικό τους αντιμετωπίζουν ποινές. Οι άνθρωποι μπορούν να ψηφίζουν με τα πόδια τους: δεν χρειάζεται να μένουν σε εργοδότες που διατυπώνουν παράλογες απαιτήσεις για τον χρόνο τους.
Οι εργοδότες που υποχρεώνουν σε υπερβολικά σκληρή εργασία τους εργαζομένους τους θα έχουν φτωχά αποτελέσματα και σταδιακά θα χάσουν προσωπικό. Σε μια ανταγωνιστική αγορά θα χρειαστεί να αλλάξουν συμπεριφορά ή να κλείσουν. Έτσι λειτουργεί η αγορά. Δεν χρειαζόμαστε ακόμη περισσότερη κρατική παρέμβαση στα εργασιακά συμφέροντα για να ικανοποιηθούν οι ομάδες πίεσης.
--
Ο Len Shackleton είναι μέλος της εκδοτικής και ερευνητικής ομάδας του Institute of Economic Affairs και καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Μπάκινγκχαμ.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 16 Ιουνίου 2021 και παρουσιάζεται στα αγγλικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs (IEA) και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
