Του Tyler Curtis
Στο μάθημα των αγγλικών στο λύκειο έμαθα για πρώτη φορά πόσο έχει διαστραφεί η μακραίωνη διαμάχη για τον καπιταλισμό. Μιλώντας μας για την κλασική νουβέλα του Τζόζεφ Κόνραντ The Heart of Darkness, ο δάσκαλός μου, ένας στρυφνός άνθρωπος του οποίου ο δογματικός προοδευτικός έκανε τις συζητήσεις στην τάξη πολύ άβολες, ισχυρίστηκε ότι οι κτηνώδεις συνέπειες της αποικιοκρατίας που περιγράφονται στο βιβλίο προκλήθηκαν από τον “καπιταλισμό”.
Ναι, σκέφτηκα σαρκαστικά, τίποτε δεν θα μπορούσε να εκφράζει περισσότερο την ελεύθερη αγορά από μια καθοδηγούμενη από το κράτος εκστρατεία για την απαλλοτρίωση περιουσίας από τους νόμιμους ιδιοκτήτες της και τη μεταφορά της σε επιχειρήσεις που επιδοτούνται από τους φορολογούμενους.
Ο δάσκαλός μου βεβαίως απλώς ακολουθούσε τα βήματα πολλών άλλων που δυστυχώς συγχέεουν αυτό που συχνά ονομάζεται “παρεοκρατικός καπιταλισμός” με τον καθαυτό καπιταλισμό. Ενώ ο δεύτερος σέβεται την ιδιωτική περιουσία των ατόμων που αγοράζουν και πωλούν ελεύθερα σε μια χωρίς περιορισμούς αγορά, ο πρώτος αποδίδει ειδικά προνόμια σε συγκεκριμένα άτομα και εταιρίες, συνήθως εις βάρος όλων των υπολοίπων. Αυτό ήταν το σύστημα που γέννησε την απάνθρωπη και ανελέητη αποίκηση της Αφρικής κατά τον 19ο αιώνα.
Στον βαθμό που οι επιχειρήσεις σταματούν να συναλλάσσονται με ειρηνικό και εθελούσιο τρόπο και αρχίζουν να χρησιμοποιούν τον κρατικό εξαναγκασμό για να κερδίσουν από την εκμετάλλευση των φτωχών και ανήμπορων, αυτό δεν μπορεί να ονομάζεται “καπιταλισμός”. Είναι μάλιστα συχνά κάτι που δύσκολα μπορεί να διακριθεί από ιστορικές μορφές του φεουδαλισμού, του φασισμού και του σοσιαλισμού.
Το γεγονός ότι ένας μη ειδικός μπορεί να διαπράξει ένα τόσο απλό κατηγορικό λάθος είναι απογοητευτικό, αλλά δεν εκπλήσσει. Το ότι το ίδιο λάθος το διέπραξε ένας επαγγελματίας οικονομολόγος όπως ο Γιάννης Βαρουφάκης του Πανεπιστημίου των Αθηνών αποκαλύπτει πόσο βαθιά είναι αυτή η σύγχυση. Σε ένα πρόσφατο άρθρο του που αντλεί από το πρόσφατο βιβλίο του, ο Βαρουφάκης μας δίνει ίσως την πιο καταγέλαστη απλουστευτική καρικατούρα του καπιταλισμού μέχρι σήμερα.
Να σταματήσουμε να κατηγορούμε τον καπιταλισμό
Όπως και ο παλιός μου δάσκαλος, έτσι και ο Βαρουφάκης φαίνεται να ορίζει τον καπιταλισμό ως μια συμβιωτική σχέση μεταξύ του κράτους και των άπληστων επιχειρηματιών που χρησιμοποιούν την εξαναγκαστική εξουσία του κράτους για να προάγουν τα δικά τους συμφέροντα. Για να καταδείξει ότι αυτός ο τύπος του καπιταλισμού κυριάρχησε στη δυτική κοινωνία τους τελευταίους αιώνες, μας ζητά να “πάμε για μια στιγμή πίσω στην απαρχή των κοινωνιών της αγοράς - στην εποχή όπου οι δουλοπάροικοι διώχθηκαν από τα προγονικά τους εδάφη”.
Ο Βαρουφάκης αφηγείται το πώς οι βασιλείς και οι στρατοί τους κατέστειλαν εξεγέρσεις χωρικών και τους απομάκρυναν με τη βία από τη γη τους κατ' εντολή της νέας τάξης των καπιταλιστών, ξεκινώντας έτσι μια νέα κοινωνική τάξη στην οποία οι φτωχοί εξορίστηκαν στις φτωχογειτονιές των μεγαλουπόλεων. “Και πώς νομίζετε ότι διατηρήθηκε η νέα τάξη πάνω στην οποία θεμελιώθηκε η κοινωνία της αγοράς;” ρωτά ο Βαρουφάκης. “Με απλά λόγια, ο ιδιωτικός πλούτος οικοδομήθηκε και στη συνέχεια διατηρήθηκε πάνω στην κρατικώς υποστηριζόμενη βία”.
Η αφήγηση του Βαρουφάκη για το τέλος του φεουδαλισμού και την αντικατάσταση του από τον καπιταλισμό είναι τουλάχιστον αμφισβητουμενη. Υπάρχουν πολλοί λόγοι που οδήγησαν στην κατάρρευση του φεουδαρχικού συστήματος: ο πόλεμος, η πολιτική αναταραχή και μια γενική αύξηση του εμπορίου - εξελίξεις που συνέβησαν μέσα σε μια περίοδο αιώνων.
Είναι αλήθεια βεβαίως πως οι αριστοκράτες στην Αγγλία έδιωξαν τους δουλοπάροικους από τη γη τους, συχνά με τη βοήθεια του κράτους. Αλλά αυτό δεν αποτελεί αιτία του καπιταλισμού, αλλά περισσότερο μια συνέπεια της ανάπτυξής του, καθώς οι δυνάμεις της αγοράς κατέστησαν λιγότερο επωφελή τη διατήρηση ενός συστήματος δουλοπαροικίας. Ο καπιταλισμός δεν εξελίχθηκε μέσα από τη δύναμη της αριστοκρατίας της γης - απλώς παρείχε νέες ευκαιρίες για τους πολιτικώς συνδεδεμένους παρεοκράτες να διαφθείρουν ένα ήδη διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα.
Τι δεν κατανοούν οι επικριτές
Αυτό ακριβώς το ζωτικό σημείο δεν κατανοούν πολλοί επικριτές της ελεύθερης αγοράς. Υποστηρίζουν ότι οι πλούσιοι διαθέτουν και πάντα θα χρησιμοποιούν την κρατική εξουσία προς όφελός τους και συνεπώς ο καπιταλισμός είναι εγγενώς διεφθαρμένος και θα πρέπει να καταργηθεί.
Επιχειρούν με άλλα λόγια να πετάξουν το μωρό μαζί με τα απόνερα. Η παρεοκρατία όμως υπήρχε πριν από τον καπιταλισμό, και από την στιγμή που αναπτύχθηκε ο καπιταλισμός, τροφοδοτήθηκε από τις επιτυχίες του, όπως συμβαίνει και σήμερα. Μόνο με την εισαγωγή περισσότερου καπιταλισμού, αγορών ελεύθερων από κάθε παρέμβαση διαφθοράς, θα μειωθεί η παρεοκρατία.
--
Ο Tyler Curtis είναι μεταπτυχιακός φοιτητές στο Missouri University of Science and Technology.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 27 Μαϊου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
