Του Don Boudreaux*
Ακολουθεί μία επιστολή μου στην Washington Post:
“Είναι εύλογη η έκκληση του Robert Samuelson για καλύτερα εισαγωγικά εγχειρίδια οικονομικών στο άρθρο του της 24ης Ιουνίου με τίτλο “Ήρθε η ώρα να σκίσουμε τα εγχειρίδια οικονομικών που χρησιμοποιούμε και να ξεκινήσουμε από την αρχή”. Παραβλέπει όμως ένα βαθύτερο πρόβλημα που αφορά ένα πολύ μεγάλο μέρος της διδασκαλίας των οικονομικών - τον ψευδή ισχυρισμό ότι η οικονομία είναι ένας σχετικά απλός μηχανισμός, η επίδοση του οποίου μπορεί να βελτιωθεί από οικονομολόγους κατά τον ίδιο τρόπο που η επίδοση μιας μηχανής βελτιώνεται από μηχανικούς.
Είναι υπερβολικά λίγα εκείνα τα σημερινά κείμενα οικονομικής επιστήμης που διαποτίζονται από την θεμελιώδη ενόραση του Άνταμ Σμιθ ότι η οικονομία είναι μια αναδυόμενη και δυναμική τάξη που δεν σχεδιάστηκε και δεν είναι δυνατόν να σχεδιαστεί - και συνεπώς δεν μπορεί ποτέ να γίνει αντικείμενο μηχανικού τύπου παρεμβάσεων με επιτυχία.
Ακόμη, και αντίθετα προς την εντύπωση που δίνουν υπερβολικά πολλά κείμενα οικονομικής επιστήμης, η οικονομία δεν είναι ένας μηχανισμός ή ένας οργανισμός με κάποιον σκοπό. Είναι αντιθέτως το αποτέλεσμα του πλήθους των αλληλεπιδράσεων εκατοντάδων εκατομμυρίων διαφορετικών ατομικών οντοτήτων - προσώπων, νοικοκυριών, εταιριών και κρατών - με καθεμία από αυτές να επιδιώκει τους δικούς της σκοπούς. Το γεγονός ότι τα αποτελέσματα αυτής της αυθόρμητης τάξης μπορούν να περιγραφούν με όρους όπως “το ΑΕΠ των ΗΠΑ” ή “ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης” - που της δίνουν την εικόνα ενός ενιαίου πράγματος που έχει τον δικό του σκοπό, δεν αρκεί για να μετατρέψει αυτή την εντύπωση σε πραγματικότητα.
Οι ικανοί καθηγητές που διδάσκουν εισαγωγικά μαθήματα οικονομικών κρατούν τις φιλοδοξίες τους ως προς τα διδακτικά αποτελέσματα μετριοπαθείς. Στη δική μου περίπτωση, αυτές οι φιλοδοξίες είναι δύο. Η πρώτη είναι να κάνω τους φοιτητές μου να κατανοήσουν πλήρως το γεγονός ότι η οικονομία είναι μια αδιανόητα περίπλοκη τάξη αλληλεπιδράσεων που δεν είναι δυνατό να γίνει αντικείμενο μηχανικού τύπου παρεμβάσεων. Η δεύτερη είναι να εμπνεύσω τους φοιτητές να θέτουν πάντα ερωτήματα που υπερβολικά συχνά δεν τίθενται - ερωτήσεις όπως “Από που θα προέλθουν οι πόροι για να προσφερθεί αυτή η υπηρεσία;”, “Γιατί ο τρόπος που ο Σαμ αποτιμά τις επιλογές της Σάλλυ θα πρέπει να θεωρείται ανώτερος από τον τρόπο που η Σάλλυ αποτιμά τις δικές της επιλογές;”, “Τι συνέπειες, πέρα από τις προφανείς, μπορεί να έχει αυτή η κρατική δράση;”, και η σημαντικότερη ερώτηση απ' όλες “Σε σύγκριση με τι;”.
Οι φοιτητές που ολοκληρώνουν με επιτυχία ένα καλά διδαγμένο μάθημα οικονομικών, δεν έχουν το εγώ τους φουσκωμένο με ψευδαισθήσεις ότι μπορούν να συμβουλεύσουν τον Λεβιάθαν ώστε να πετύχει με μηχανικό τρόπο βελτιώσεις στην κοινωνία. Το αντίθετο μάλιστα. Οι φοιτητές όμως αυτοί βγαίνουν από το μάθημα με την υπερβολικά σπάνια εκείνη ταπεινότητα που χαρακτηρίζει εκείνους που κατανοούν ότι η καλύτερη υπηρεσία που μπορούν να προσφέρουν είναι να θέτουν διεισδυτικές και κομβικές ερωτήσεις που σχεδόν κανείς άλλος δεν ρωτά”.
Μολαταύτα, υπάρχουν σήμερα κάποια καλά εγχειρίδια οικονομικών που είναι διαποτισμένα με τη σοφία του Άνταμ Σμιθ, μεταξύ των οποίων και το νεοεκδοθέν Universal Economics των Armen Alchian και William Allen, που επιμελήθηκε άψογα ο Jerry Jordan.
*Ο Donald J. Boudreaux είναι καθηγητής Οικονομικών στο George Mason University, όπου κατέχει την έδρα Martha and Nelson Getchell για τη μελέτη του καπιταλισμού των ελεύθερων αγορών στο Mercatus Center.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 24 Ιουνίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Cafe Hayek και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
