Γράφει ο Kevin Corcoran
«Και τώρα, θα οικοδομήσουμε τη σοσιαλιστική τάξη». Αυτά τα λόγια ειπώθηκαν από τον Βλαντιμίρ Λένιν το 1917. Τα αποτελέσματα δεν ήταν ενθουσιώδη. Το γιατί απέτυχε αυτή η προσπάθεια δεν πρέπει να προκαλεί ιδιαίτερη έκπληξη - η σοσιαλιστική τάξη που επιδίωξε ο Λένιν να δημιουργήσει είναι ανέφικτη. Ο Λούντβιχ φον Μίζες ανέπτυξε καθοριστικά αυτό το επιχείρημα στο βιβλίο του Economic Calculation and the Socialist Commonwealth (Οικονομικός Υπολογισμός και η Σοσιαλιστική Κοινοπολιτεία), και η ιστορία το έχει επιβεβαιώσει έμπρακτα πολλές φορές εκτότε.
Εντέλει, η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε και η Ρωσία προσπάθησε να προχωρήσει σε μια καπιταλιστική τάξη. Ωστόσο, τα αποτελέσματα που βλέπουμε σήμερα είναι λιγότερο από ενθουσιώδη. Τι πήγε στραβά; Γνωρίζουμε ότι μια καπιταλιστική τάξη, σε αντίθεση με τη σοσιαλιστική, είναι εφικτή, επομένως αυτό που συνέβη απαιτεί μια διαφορετική εξήγηση. Πολλές τέτοιες εξηγήσεις έχουν προταθεί. Στο βιβλίο του Why Perestroika Failed: The Economics and Politics of Socialist Transformation Γιατί απέτυχε η Περεστρόικα: Τα οικονομικά και η πολιτική του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού, ο Peter Boettke ξεκινά την ανάλυσή του σημειώνοντας ότι παρά τις εξέχουσες ανακοινώσεις για «δέκα ριζικά σχέδια οικονομικής αναδιάρθρωσης, ούτε ένα από αυτά δεν εφαρμόστηκε ποτέ». Ωστόσο, δεν είμαι σίγουρος ότι η εφαρμογή αυτών των σχεδίων θα είχε αλλάξει τα πράγματα.
Μπορούμε να δούμε το πώς η προσπάθεια κατασκευής μιας αδύνατης κατάστασης είναι καταδικασμένη να αποτύχει. Λιγότερο προφανής είναι η ιδέα ότι ακριβώς επειδή μια συγκεκριμένη τάξη είναι όντως εφικτή, αυτό δεν συνεπάγεται ότι μπορεί να κατασκευαστεί. Οι καπιταλιστικές τάξεις είναι εφικτές και μπορούν να λειτουργήσουν, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούν να κατασκευαστούν. Αντίθετα, μπορεί να χρειάζεται να τους επιτραπεί να εξελιχθούν, αντί να κατασκευαστούν.
Για να δείτε πώς μπορεί να λειτουργήσει αυτό, θα πρέπει να διαβάσετε το βιβλίο How China Became Capitalist (Πώς η Κίνα έγινε καπιταλιστική) των Ronald Coase και Ning Wang (από το οποίο προέρχονται όλα τα παρακάτω αποσπάσματα). Ενώ η Ρωσία προσπάθησε να γίνει καπιταλιστική μέσω πολιτικών διαταγμάτων, οι Coase και Wang περιγράφουν πώς «η Κίνα έγινε καπιταλιστική με οριακές επαναστάσεις». Η εξέλιξη αυτή ξεκίνησε μικρή. Εδώ κι εκεί, σε μικρά χωριά άρχισαν να λειτουργούν ιδιωτικές φάρμες, που λειτουργούσαν αθόρυβα «κάτω από τα ραντάρ». Κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Άλματος προς τα Εμπρός, αυτού του είδους η συμπεριφορά θα είχε καταδικαστεί ως αντεπαναστατική και θα είχε συντριβεί γρήγορα.
Αυτή τη φορά, ωστόσο, η κινεζική κυβέρνηση υποχώρησε και επέτρεψε σε αυτές τις νέες αγορές να αναπτυχθούν. Η Κίνα δεν σχεδίαζε να μεταβεί στην ιδιωτική γεωργία, ούτε σχεδίασε σκόπιμα ένα μοντέλο ή πλαίσιο εντός του οποίου θα λειτουργούσε μια τέτοια γεωργία. Συγκεντρωτικές απόπειρες αγροτικής μεταρρύθμισης είχαν λάβει χώρα στο παρελθόν, αλλά πάντα επρόκειτο για προσπάθειες να βρεθεί ένας νέος «σωστός τρόπος» να γίνονται τα πράγματα και αυτός ο τρόπος να υπαγορευτεί από την κορυφή προς τα κάτω - όπως για παράδειγμα «μια προσπάθεια να επιβληθεί ένα μοντέλο που αναπτύχθηκε στο χωριό Dazhai σε ολόκληρο το έθνος» που «στερούσε από τις τοπικές κυβερνήσεις την ελευθερία να λαμβάνουν υπόψη τις τοπικές συνθήκες».
Δεν υπήρχε κάποιο επίσημο σχέδιο για το πώς θα έπρεπε να λειτουργούν τα ιδιωτικά αγροκτήματα, επειδή «η ιδιωτική γεωργία δεν ήταν μια ενιαία πρακτική, αλλά μια λέξη-ομπρέλα για μια ευρεία κατηγορία πρακτικών μη συλλογικής γεωργίας που είχε εμφανιστεί αυθόρμητα στην αγροτική Κίνα». Μόλις το 1982 η κινεζική κυβέρνηση αναγνώρισε επίσημα την ιδιωτική γεωργία ως νόμιμη, πολύ αφότου αυτή είχε εμφανιστεί και καθιερωθεί σε ολόκληρη τη χώρα.
Μία από τις πιο σημαντικές ιδέες του Φρίντριχ Χάγιεκ είναι η διαφορά μεταξύ νόμου και νομοθεσίας. Οι νόμοι είναι πραγματικότητες του κόσμου που λειτουργούν χωριστά από τα σχέδιά μας ή τις επιθυμίες μας. Περιλαμβάνουν νόμους της φυσικής, αλλά και οικονομικούς νόμους, όπως ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης ή η πραγματικότητα του κόστους ευκαιρίας. Η νομοθεσία, αντίθετα, είναι αυτό που καταγράφεται και παράγεται από τα ανθρώπινα όντα. Μπορούμε να δημιουργήσουμε και να αλλάξουμε νομοθεσία, αλλά δεν μπορούμε απλώς να δημιουργήσουμε ή να αλλάξουμε νόμους.
Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να προσπαθήσουμε να ενσωματώσουμε το περιεχόμενο του νόμου με τη νομοθεσία μας. Αναγνωρίζοντας τη νομιμότητα των διαφόρων γεωργικών εξελίξεων που είχαν προκύψει, η Κίνα χρησιμοποίησε τη νομοθεσία για να αντικατοπτρίσει τον νόμο. Αντίθετα, η Ρωσία προσπαθούσε πάντα να χρησιμοποιήσει τη νομοθεσία για να καθοδηγήσει και να κατευθύνει αυτές τις διαδικασίες, αντί να τις αντικατοπτρίζει.
Πολυάριθμες οριακές επαναστάσεις έλαβαν χώρα σε όλη την Κίνα όλα αυτά τα χρόνια. Το πραγματικά αξιοσημείωτο σε όλο αυτό ήταν το πόσο λίγο αυτή η διαδικασία ήταν προγραμματισμένη ή σκηνοθετημένη. Για παράδειγμα, μέχρι τη δεκαετία του 1990 «η Σενζέν είχε ήδη περισσότερα από 300 γραφεία όπου οι άνθρωποι μπορούσαν να αγοράσουν ή να πουλήσουν μετοχές, παρά το γεγονός ότι δεν υπήρχε επίσημη άδεια για αυτού του είδους τις συναλλαγές».
Αυτό είναι μόνο ένα παράδειγμα της «χρονικής υστέρησης μεταξύ της πρακτικής και της ρύθμισης». Αντί να προσπαθούν να κατευθύνουν ποιες αλλαγές πρέπει να συμβούν και πώς θα πρέπει να δομηθούν, οι κινεζικές αρχές υποχώρησαν, επιτρέποντας σε νέες μορφές οικονομικής δραστηριότητας να αναπτυχθούν ανεξάρτητα. Αφού αυτές θα είχαν αναπτυχθεί, οι νόμοι θα γράφονταν εκ των υστέρων, γύρω από τις πρακτικές αυτές. Η νομοθεσία δημιουργήθηκε για να αντικατοπτρίζει την οικονομική δραστηριότητα, αντί να χρησιμοποιείται για να προσπαθήσει να τη σχεδιάσει.
Η Κίνα απέχει πολύ από το να είναι ένα προπύργιο των ελεύθερων αγορών, και μεγάλο μέρος της προόδου που είχε σημειωθεί έχει αναιρεθεί. Ωστόσο, υπάρχει ένα μάθημα που πρέπει να πάρουμε εδώ. Ο Λένιν δεν μπορούσε να οικοδομήσει μια σοσιαλιστική τάξη πραγμάτων, αλλά ούτε εμείς μπορούμε να οικοδομήσουμε μια καπιταλιστική τάξη πραγμάτων. Αυτά τα πράγματα χρειάζονται χρόνο και ελευθερία.
* Ο Kevin Corcoran είναι βετεράνος πεζοναύτης και σύμβουλος οικονομικών και ανάλυσης υγείας.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 16 Αυγούστου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
