Εν μέσω αυξανόμενων εντάσεων μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας, οι δύο χώρες υπέγραψαν διμερή επιστημονική και τεχνολογική συμφωνία στις 13 Δεκεμβρίου 2024. Το γεγονός διαφημίστηκε ως «ανανέωση» ενός συμφώνου 45 ετών για την ενθάρρυνση της συνεργασίας, αλλά αυτό μπορεί να είναι παραπλανητικό.
Η αναθεωρημένη συμφωνία περιορίζει δραστικά το πεδίο εφαρμογής της αρχικής συμφωνίας, περιορίζει τα θέματα που επιτρέπεται να μελετηθούν από κοινού, κλείνει τις ευκαιρίες για συνεργασία και εισάγει έναν νέο μηχανισμό επίλυσης διαφορών.
Η μετατόπιση αυτή συνάδει με την αυξανόμενη παγκόσμια ανησυχία για την ασφάλεια της έρευνας. Οι κυβερνήσεις ανησυχούν για τους διεθνείς αντιπάλους που αποκτούν στρατιωτικά ή εμπορικά πλεονεκτήματα ή μυστικά ασφαλείας μέσω των διασυνοριακών επιστημονικών συνεργασιών.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ο Καναδάς, η Ιαπωνία και οι Ηνωμένες Πολιτείες παρουσίασαν μέσα σε λίγους μήνες νέα σαρωτικά μέτρα για την προστασία της ευαίσθητης έρευνας από ξένες παρεμβάσεις. Αλλά υπάρχει μια παγίδα: Η υπερβολική ασφάλεια θα μπορούσε να στραγγαλίσει τη διεθνή συνεργασία που προωθεί την επιστημονική πρόοδο.
Ως αναλυτής πολιτικής και καθηγητής δημοσίων υποθέσεων, ερευνώ τη διεθνή συνεργασία στην επιστήμη και την τεχνολογία και τις επιπτώσεις της στη δημόσια και εξωτερική πολιτική. Έχω παρακολουθήσει την ολοένα και πιο στενή σχέση στην επιστήμη και την τεχνολογία μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας. Η σχέση εξελίχθηκε από μια σχέση μεταφοράς γνώσεων σε πραγματική συνεργασία και ανταγωνισμό.
Τώρα, καθώς οι διατάξεις ασφαλείας αλλάζουν αυτή την πρώην ανοιχτή σχέση, αναδύεται ένα κρίσιμο ερώτημα: Μπορούν τα έθνη να ενισχύσουν την ασφάλεια της έρευνας χωρίς να υπονομεύσουν το ίδιο το άνοιγμα που κάνει την επιστήμη να λειτουργεί;
Η άνοδος της Κίνας αλλάζει το παγκόσμιο τοπίο
Η άνοδος της Κίνας στις επιστημονικές δημοσιεύσεις σηματοδοτεί μια δραματική αλλαγή στην παγκόσμια έρευνα. Το 1980, οι Κινέζοι συγγραφείς παρήγαγαν λιγότερο από το 2% των ερευνητικών άρθρων που περιλαμβάνονται στο Web of Science, μια επιμελημένη βάση δεδομένων επιστημονικής παραγωγής. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς μου, διεκδικούν το 25% των άρθρων του Web of Science μέχρι το 2023, ξεπερνώντας τις Ηνωμένες Πολιτείες και τερματίζοντας την 75ετή βασιλεία τους στην κορυφή, η οποία είχε ξεκινήσει το 1948, όταν ξεπέρασε το Ηνωμένο Βασίλειο.
Το 1980, η Κίνα δεν είχε καμία πατενταρισμένη εφεύρεση. Μέχρι το 2022, οι κινεζικές εταιρείες κατέχουν την πρώτη θέση στις αμερικανικές πατέντες που εκδίδονται σε ξένες εταιρείες, λαμβάνοντας 40.000 πατέντες σε σύγκριση με λιγότερες από 2.000 για τις εταιρείες του Ηνωμένου Βασιλείου. Σε πολλούς προηγμένους τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας, η Κίνα βρίσκεται στα παγκόσμια σύνορα, αν όχι στην πρωτοπορία.
Από το 2013, η Κίνα είναι ο κορυφαίος συνεργάτης με τις Ηνωμένες Πολιτείες στον τομέα της επιστήμης. Χιλιάδες Κινέζοι φοιτητές και επιστήμονες έχουν διεξάγει κοινή έρευνα με Αμερικανούς ομολόγους τους.
Οι περισσότεροι Αμερικανοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής που υπερασπίστηκαν την υπογραφή της διμερούς συμφωνίας του 1979 πίστευαν ότι η επιστήμη θα απελευθέρωνε την Κίνα. Αντ' αυτού, η Κίνα χρησιμοποίησε την τεχνολογία για να ενισχύσει τον αυταρχικό έλεγχο και να οικοδομήσει έναν ισχυρό στρατό με στόχο την περιφερειακή ισχύ και την παγκόσμια επιρροή.
Η ηγεσία στην επιστήμη και την τεχνολογία κερδίζει πολέμους και χτίζει επιτυχημένες οικονομίες. Η αυξανόμενη δύναμη της Κίνας, υποστηριζόμενη από μια κρατικά ελεγχόμενη κυβέρνηση, μετατοπίζει την παγκόσμια ισχύ. Σε αντίθεση με τις ανοιχτές κοινωνίες όπου η έρευνα είναι δημόσια και μοιράζεται, η Κίνα συχνά κρατάει μυστική τη δουλειά των ερευνητών της, ενώ παράλληλα παίρνει δυτική τεχνολογία μέσω hacking, αναγκαστικών μεταφορών τεχνολογίας και βιομηχανικής κατασκοπείας. Αυτές οι πρακτικές είναι ο λόγος για τον οποίο πολλές κυβερνήσεις εφαρμόζουν πλέον αυστηρά μέτρα ασφαλείας.
Τα έθνη ανταποκρίνονται
Το FBI ισχυρίζεται ότι η Κίνα έχει κλέψει ευαίσθητες τεχνολογίες και ερευνητικά δεδομένα για να ενισχύσει τις αμυντικές της ικανότητες. Η πρωτοβουλία για την Κίνα υπό την κυβέρνηση Τραμπ προσπάθησε να ξεριζώσει τους κλέφτες και τους κατασκόπους. Η κυβέρνηση Μπάιντεν δεν χαλάρωσε την πίεση. Ο νόμος 2022 Chips and Science Act απαιτεί από το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών να δημιουργήσει το SECURE - ένα κέντρο που θα βοηθήσει τα πανεπιστήμια και τις μικρές επιχειρήσεις να βοηθήσουν την ερευνητική κοινότητα να λάβει αποφάσεις με βάση την ασφάλεια. Συνεργάζομαι με το SECURE για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της αποστολής του.
Και άλλα προηγμένα έθνη βρίσκονται σε επιφυλακή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση συμβουλεύει τα κράτη μέλη να ενισχύσουν τα μέτρα ασφαλείας. Η Ιαπωνία προσχώρησε στις Ηνωμένες Πολιτείες στην παρουσίαση σαρωτικών νέων μέτρων για την προστασία της ευαίσθητης έρευνας από ξένες παρεμβάσεις και εκμετάλλευση. Τα ευρωπαϊκά έθνη μιλούν όλο και περισσότερο για τεχνολογική κυριαρχία ως τρόπο προστασίας από την εκμετάλλευση από την Κίνα. Ομοίως, τα ασιατικά έθνη είναι επιφυλακτικά για τις προθέσεις της Κίνας όταν επιδιώκει να συνεργαστεί.
Η Αυστραλία έχει εκφράσει ιδιαίτερα έντονα την απειλή που συνιστά η άνοδος της Κίνας, αλλά και άλλες χώρες έχουν εκδώσει προειδοποιήσεις. Η Ολλανδία εξέδωσε μια πολιτική για ασφαλή διεθνή συνεργασία. Η Σουηδία έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου αφού μια μελέτη έδειξε πώς οι κατάσκοποι εκμεταλλεύονταν τα πανεπιστήμιά της.
Ο Καναδάς δημιούργησε το Κέντρο Ασφάλειας Έρευνας για τη δημόσια ασφάλεια και, όπως και οι ΗΠΑ, έχει δημιουργήσει περιφερειακά διασκορπισμένους συμβούλους για την παροχή άμεσης υποστήριξης στα πανεπιστήμια και τους ερευνητές. Ο Καναδάς απαιτεί πλέον υποχρεωτική αξιολόγηση κινδύνου για ερευνητικές συνεργασίες που αφορούν ευαίσθητες τεχνολογίες. Παρόμοιες προσεγγίσεις βρίσκονται σε εξέλιξη στην Αυστραλία και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Οι διατάξεις της Γερμανίας για το 2023 θεσπίζουν μονάδες συμμόρφωσης και επιτροπές δεοντολογίας για την εποπτεία της έρευνας που σχετίζεται με την ασφάλεια. Οι επιτροπές αυτές είναι επιφορτισμένες με την παροχή συμβουλών στους ερευνητές, τη διαμεσολάβηση σε διαφορές και την αξιολόγηση των ηθικών επιπτώσεων και των επιπτώσεων των ερευνητικών έργων στην ασφάλεια. Οι επιτροπές δίνουν έμφαση στην εφαρμογή διασφαλίσεων, στον έλεγχο της πρόσβασης σε ευαίσθητα δεδομένα και στην αξιολόγηση της πιθανής κατάχρησης.
Η πολιτική της Ιαπωνίας για το 2021 απαιτεί από τους ερευνητές να αποκαλύπτουν και να ενημερώνουν τακτικά τις πληροφορίες σχετικά με τις σχέσεις τους, τις πηγές χρηματοδότησης - τόσο τις εγχώριες όσο και τις διεθνείς - και τις πιθανές συγκρούσεις συμφερόντων. Ένα διυπουργικό σύστημα διαχείρισης Ε&Α οργανώνει σεμινάρια και ενημερώσεις για την εκπαίδευση των ερευνητών και των ιδρυμάτων σχετικά με τους αναδυόμενους κινδύνους και τις βέλτιστες πρακτικές για τη διατήρηση της ασφάλειας της έρευνας.
Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης διατηρεί μια βάση δεδομένων με περισσότερες από 206 δηλώσεις πολιτικής για την ασφάλεια της έρευνας που έχουν εκδοθεί από το 2022.
Μείωση του ανοίγματος
Η έμφαση στην ασφάλεια μπορεί να στραγγαλίσει τη διεθνή συνεργασία που οδηγεί στην επιστημονική πρόοδο. Το 25% του συνόλου των επιστημονικών άρθρων των ΗΠΑ προκύπτει από διεθνή συνεργασία. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η διεθνής δέσμευση και το άνοιγμα παράγουν έρευνα με μεγαλύτερο αντίκτυπο. Οι πιο εκλεκτοί επιστήμονες εργάζονται πέρα από τα εθνικά σύνορα.
Ακόμη πιο κρίσιμο είναι ότι η επιστήμη εξαρτάται από την ελεύθερη ροή ιδεών και ταλέντων πέρα από τα σύνορα. Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, η επιστημονική πρόοδος επιταχύνθηκε καθώς άνοιξαν τα σύνορα. Ενώ η εθνική ερευνητική παραγωγή παρέμεινε αμετάβλητη τα τελευταία χρόνια, οι διεθνείς συνεργασίες παρουσίασαν σημαντική αύξηση, αποκαλύπτοντας τον ολοένα και πιο παγκόσμιο χαρακτήρα της επιστήμης.
Η πρόκληση για τα ερευνητικά ιδρύματα θα είναι να εφαρμόσουν αυτές τις νέες απαιτήσεις χωρίς να δημιουργήσουν κλίμα καχυποψίας ή απομόνωσης. Η οπισθοχώρηση στα εθνικά σύνορα θα μπορούσε να επιβραδύνει την πρόοδο. Κάποιος βαθμός κινδύνου είναι εγγενής στο επιστημονικό άνοιγμα, αλλά μπορεί να φτάνουμε στο τέλος μιας παγκόσμιας, συνεργατικής εποχής στην επιστήμη.
* Η Caroline Wagner είναι καθηγήτρια Δημοσίων Υποθέσεων στο Πανεπιστήμιο του Οχάιο. Το άρθρο του αναδημοσιεύεται αυτούσιο στο Liberal μέσω άδειας Creative Commons από τον ιστότοπο TheConversation.com.
