Γράφει η Φίμπι Καμπέλ
Τον Ιούνιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ κατέληξαν σε μια προσωρινή συμφωνία για τη μετατροπή του Ευρωπαϊκού Γραφείου Υποστήριξης Ασύλου (European Asylum Support Office - EASO) σε έναν “πλήρη φορέα”. Η νέα Υπηρεσία Ασύλου θα μοιράζεται αρμοδιότητες με τα κράτη μέλη και υποστηρίζεται ότι θα αυξήσει την αποτελεσματικότητα στην επεξεργασία των αιτήσεων ασύλου. Αυτή η αλλαγή στο σύστημα ασύλου πιθανότατα θα καταδείξει το βαθμό που οι συγκεντρωμένες πολιτικές της ΕΕ μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εφαρμογή θετικών αλλαγών δημιουργώντας ταυτόχρονα όμως τον κίνδυνο ανάδυσης ανταγωνισμών μεταξύ των κρατών-μελών.
Η απότομη αύξηση στον αριθμό των προσφύγων που έφτασαν στην ΕΕ το 2015, μαζί με την πιο πρόσφατη πανδημία του COVID-19, ανέδειξαν την πλήρη αποτυχία των σημερινών πολιτικών μετανάστευσης της ΕΕ και ενίσχυσαν την ανάγκη μεταρρυθμίσεων. Το 2020, πολλοί αναζητούντες άσυλο δεν κατάφεραν να αιτηθούν διεθνούς προστασίας καθώς η πανδημία περιόριζε την κινητικότητά τους. Ακόμη, το 58% των αποφάσεων επί των αιτήσεων ασύλου ήταν αρνητικές, και πολλοί από όσους οι αιτήσεις απορρίφθηκαν δεν μπόρεσαν να επιστρέψουν στη χώρα προέλευσής τους λόγω των ταξιδιωτικών απαγορεύσεων. Ομοίως υπάρχει διάσταση μεταξύ των νόμων περί ασύλου στο επίπεδο της ΕΕ και τις πρακτικές των κρατών-μελών, γεγονός που οδηγεί σε απουσία ομοιόμορφης αντιμετώπισης των αναζητούντων άσυλο στην ΕΕ. Ενώ θεωρητικά δεν θα έπρεπε να έχει σημασία το πού υποβάλλεται μια αίτηση, οι αιτήσεις ασύλου αυξήθηκαν στις χώρες όπου οι πιθανότητες λήψης διεθνούς προστασίας θεωρήθηκαν υψηλότερες.
Η νεοεγκριθείσα Υπηρεσία Ασύλου έχει ως στόχο να βελτιώσει τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη-μέλη της ΕΕ αντιμετωπίζουν τους αναζητούντες άσυλο. Στην κατεύθυνση άλλων πολιτικών που εφαρμόζονται στο ευρωπαϊκό επίπεδο ώστε να διασφαλίζεται η εσωτερικη συνέπεια, η νέα υπηρεσία ασύλου δημιουργεί ένα κοινό σύστημα για τις αιτήσεις ασύλου σε ολόκληρη την ΕΕ. Υποστηρίζει ότι έτσι διασφαλίζει τη δίκαιη αντιμετώπιση των μεταναστών σε ολη την ΕΕ και υπόσχεται ότι θα παρέχει μεγαλύτερη βοήθεια στις χώρες υποδοχής, στέλνοντας για παράδειγμα ειδικούς στα κράτη-μέλη που ζητούν επιχειρησιακή υποστήριξη. Την ημέρα της συμφωνίας, ο Πορτογάλος Υπουργός Εσωτερικών Eduardo Cabrita υποστήριξε ότι η νέα υπηρεσία εκπληρώνει τον στόχο της ΕΕ για την οικοδόμηση ενός δικαιότερου και αποτελεσματικότερου συστήματος ασύλου που ενισχύει την αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών-μελών μέσω της κοινής ανάληψης ευθύνης.
Όπως όμως συμβαίνει με όλες τις συγκεντρωτικές τάσεις, σημειώθηκαν αντιδράσεις από κάποια κράτη-μέλη. Η Ομάδα του Βίσεγκραντ - η Ουγγαρία, η Σλοβακία, η Τσεχία και η Πολωνία - αντιτάχθηκαν στη νέα οδηγία καθώς περιμένουν αύξηση των ποσοστώσεων που αφορούν την ανακατανομή των μεταναστών. Ενώ η αντιμετώπιση των προσφύγων από την Ουγγαρία είναι απάνθρωπη και πιθανότατα παράνομη, η επιβολή αυστηρών ποσοστώσεων στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης μπορεί να μην είναι η καλύτερη μέθοδος. Η άνοδος του αντιμεταναστευτικού λαϊκισμού και της ξενοφοβίας σε αυτές τις χώρες μπορεί στην πραγματικότητα να αποτρέψει πρόσφυγες από το να θελήσουν να εγκατασταθούν εκεί. Ακόμη, η επιβολή ποσοστώσεων στις επιμέρους χώρες μπορεί να οδηγήσει σε επίμονες εντάσεις μεταξύ των χωρών υποδοχής και τους μετανάστες. Αντί γι’ αυτό, η νέα υπηρεσία θα μπορούσε να επιτρέψει σε διαφορετικές χώρες να βοηθήσουν με διαφορετικούς τρόπους: θα μπορούσαν να προσφέρουν βοήθεια και επιχειρησιακή υποστήριξη σε άλλες χώρες-μέλη αντί να υποδεχθούν πρόσφυγες. Έτσι, όχι μόνο το κάθε κράτος-μέλος θα συμβάλει στην ανακούφιση της πίεσης που υφίστανται συγκεκριμένες χώρες, αλλά και οι πρόσφυγες θα απολαμβάνουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, έχοντας τη δυνατότητα να εγκατασταθούν σε χώρες όπου είναι πιθανότερο να τύχουν μιας καλής υποδοχής.
Συνολικά, οι κεντρικές υπηρεσίες μπορεί να παραγάγουν καλύτερα αποτελέσματα για τους πρόσφυγες και την ΕΕ συνολικά χάρη σε μια πιο ομοιόμορφη αντιμετώπιση των ατόμων στην ΕΕ. Αυτού του τύπου όμως οι μεταρρυθμίσεις μπορεί να προκαλέσουν θυμό σε εθνικές κυβερνήσεις με διαφορετικές απόψεις και πολιτικά συμφέροντα στα ζητήματα αυτά. Με αρκετή όμως ευελιξία απ’ όλες τις πλευρές, υπάρχει το περιθώριο για δημιουργικούς συμβιβασμούς που θα κάνουν το σύστημα ασύλου της ΕΕ πιο βιώσιμο και δίκαιο για όλους μακροπρόθεσμα.
* Η Phoebe Campbell είναι διευθύντρια ανθρώπινου δυναμικού και κουλτούρας στο European Horizons και αρθρογράφος στο δίκτυο Epicenter.
* Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 24 Αυγούστου 2021 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του δικτύου Epicenter και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
