Ενώ διανύουμε την εποχή προς την «πράσινη» μετάβαση και όσο οι κυβερνήσεις επιδιώκουν να απομακρυνθούν από τα ορυκτά καύσιμα επιταχύνοντας την ανάπτυξη καθαρής ενέργειας, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής φαίνεται να δίνουν μεγάλη προσοχή στη διασφάλιση του ενεργειακού εφοδιασμού με κρίσιμα ορυκτά.
Υλικά όπως ο χαλκός, το λίθιο, το νικέλιο, το κοβάλτιο και τα στοιχεία σπάνιων γαιών είναι πλεόν απαραίτητα για τα εξαρτήματα πολλών ταχέως αναπτυσσόμενων τεχνολογιών καθαρής ενέργειας, όπως οι ανεμογεννήτριες και τα ηλεκτρικά οχήματα. Καθώς η ζήτησή τους αυξάνεται, οι κυβερνητικές συμπράξεις που επικεντρώνονται στον εφοδιασμό με ορυκτά γίνονται όλο και πιο δημοφιλές εργαλείο πολιτικής, συμβάλλοντας στη δημιουργία πλαισίων συνεργασίας μεταξύ των χωρών παραγωγής και κατανάλωσης. Ωστόσο, πολλές από αυτές τις ρυθμίσεις περιγράφονται σε γενικές γραμμές χωρίς υποστηρικτικές λεπτομέρειες. Κάνοντας τις συμπράξεις πιο συγκεκριμένες και διαφανείς, οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να στείλουν ένα σημαντικό μήνυμα σχετικά με το πώς θα διασφαλίσουν ότι τα νέα μεταλλευτικά έργα αναπτύσσονται με υπευθυνότητα.
Οι στρατηγικές εταιρικές σχέσεις για τα κρίσιμα ορυκτά συχνά συνάπτονται μεταξύ της κυβέρνησης μιας σημαντικής καταναλωτικής αγοράς και της κυβέρνησης μιας σημαντικής χώρας παραγωγής κρίσιμων ορυκτών - όπως αυτές μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό και μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ζάμπια. Υπάρχει επίσης ένας αυξανόμενος αριθμός ανακοινώσεων εταιρικών σχέσεων μεταξύ των χωρών κατανάλωσης, όπως η συμφωνία μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ιαπωνίας.
Μέχρι στιγμής, οι συμφωνίες αυτές συνήθως υποκινούνται από οικονομικές ανησυχίες και ανησυχίες εθνικής ασφάλειας και δήθεν θέτουν τις βάσεις για μελλοντική συνεργασία ή επενδυτικά κίνητρα. Σπάνια είναι δεσμευτικές, αλλά συχνά αναφέρονται σε υψηλού επιπέδου προθέσεις συνεργασίας:
- Εντοπισμός έργων που θα έχουν προτεραιότητα για χρηματοδότηση.
- Υποστήριξη ανοικτών, ανταγωνιστικών αγορών.
- Ανάπτυξη ικανοτήτων και μεταφορά γνώσεων μέσω προγραμμάτων τεχνικής βοήθειας.
- Διευκόλυνση της συνεργασίας σε θέματα έρευνας, ανάπτυξης και καινοτομίας.
- Ανάπτυξη της εγχώριας ικανότητας μεταποίησης για να διασφαλιστεί ότι οι χώρες παραγωγής μπορούν να προσθέσουν αξία στις πρώτες ύλες πριν από την εξαγωγή τους.
Πολλές από αυτές τις συμφωνίες εταιρικής σχέσης περιλαμβάνουν, επίσης, ή αναφέρονται σε δέσμευση για υπεύθυνη και βιώσιμη διαχείριση των αλυσίδων εφοδιασμού. Η εκπλήρωση αυτής της υπόσχεσης θα απαιτούσε την προώθηση των φιλοδοξιών βιώσιμης ανάπτυξης των παραγωγών χωρών χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος και τον μετριασμό του κινδύνου περιβαλλοντικών, κοινωνικών και διοικητικών αστοχιών, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν ζημία και τελικά να οδηγήσουν σε διαταραχές του εφοδιασμού. Δίνοντας προτεραιότητα στη διαφάνεια, ενσωματώνοντας κριτήρια που απαιτούν βιώσιμες και υπεύθυνες πρακτικές και διασφαλίζοντας ότι οι επηρεαζόμενες κοινότητες και τα ενδιαφερόμενα μέρη ζητούν συστηματικά τη γνώμη τους κατά τη διαπραγμάτευση και την υλοποίηση αυτών των συμπράξεων, οι χώρες μπορούν να συνεργαστούν για την ενίσχυση των ασφαλών κρίσιμων αλυσίδων εφοδιασμού ορυκτών πόρων με συνεργατικό και υπεύθυνο τρόπο.
Η αυξημένη διαφάνεια ως το «κλειδί» στην οικοδόμηση αξιοπιστίας
Οι εταιρικές σχέσεις μεταξύ κυβερνήσεων για κρίσιμα ορυκτά αυξάνουν τις προσδοκίες για νέες επενδύσεις, με αύξηση της χρηματοδότησης για έργα που ενσωματώνουν υψηλότερα περιβαλλοντικά, κοινωνικά και πρότυπα διακυβέρνησης και υποστηρίζουν τις αναπτυξιακές φιλοδοξίες των χωρών παραγωγής. Ωστόσο, οι πληροφορίες σχετικά με το περιεχόμενο των συμφωνιών εταιρικής σχέσης, τα έργα που μπορούν να υποστηρίξουν και η σκοπιμότητα των σχεδίων αυτών δεν δημοσιοποιούνται πάντοτε, γεγονός που καθιστά δύσκολο για τους ενδιαφερόμενους να αξιολογήσουν πλήρως τα πιθανά οφέλη και το κόστος.
Έρευνα του Ινστιτούτου Διακυβέρνησης Φυσικών Πόρων διαπίστωσε ότι στα δύο τρίτα περίπου των συμπράξεων για κρίσιμα ορυκτά, δεν δημοσιοποιούνται πληροφορίες πέραν ενός αρχικού δελτίου τύπου. Εν τω μεταξύ, οι στρατηγικές συμπράξεις που εντοπίστηκαν από τον ΙΕΑ στο πρόγραμμα παρακολούθησης πολιτικής για τα κρίσιμα ορυκτά είναι ως επί το πλείστον προκαταρκτικές συμφωνίες ή μνημόνια συνεννόησης που στερούνται λεπτομερειών σχετικά με τα επακόλουθα βήματα και την υλοποίηση.
Μια πιο «προληπτική» δημοσιοποίηση σχετικά με τους στόχους των στρατηγικών συμπράξεων, τους όρους των συμφωνιών και την εφαρμογή τους θα μπορούσε να συμβάλει στην οικοδόμηση αξιοπιστίας μεταξύ των εμπορικών εταίρων, των παραγόντων του κλάδου, της κοινωνίας των πολιτών και του κοινού. Αυτό θα ευθυγραμμιζόταν επίσης με την παγκόσμια έμφαση στη βελτίωση της διαφάνειας στον εξορυκτικό τομέα, όπως τονίζεται στο πρότυπο της Πρωτοβουλίας για τη Διαφάνεια στις Εξορυκτικές Βιομηχανίες (EITI) και στις δεσμεύσεις του κλάδου, όπως αυτή για τη διαφάνεια των συμβάσεων από τα μέλη του Διεθνούς Συμβουλίου Μεταλλείων και Μετάλλων (ICMM). Η ανάγκη για επαρκή διαφάνεια των ενδιαφερομένων αναγνωρίζεται επίσης σε ορισμένα νομοθετικά πλαίσια, όπως η πράξη της ΕΕ για τις κρίσιμες πρώτες ύλες και η στρατηγική της ΕΕ για την παγκόσμια πύλη. Ωστόσο, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι αυτό θα μεταφερθεί στο στάδιο της εφαρμογής.
Οι εταιρικές σχέσεις ως «εργαλείο» στις χώρες παραγωγής ορυκτών πόρων
Η διαφάνεια είναι σημαντική, αλλά από μόνη της δεν επαρκεί για να εγγυηθεί ότι αυτές οι συμπράξεις θα αποδώσουν σε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη- το περιεχόμενο και η εφαρμογή είναι, εξίσου, καθοριστικά.
Οι συμπράξεις αποτελούν ευκαιρία για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων ανισορροπιών στην πρόσβαση στην ενέργεια και στις αναπτυξιακές ευκαιρίες. Οι χώρες-καταναλωτές μπορούν να υποστηρίξουν τους εταίρους τους παρέχοντας βοήθεια στη διαχείριση γεωλογικών δεδομένων, δίνοντας προτεραιότητα στην περιβαλλοντική και κοινωνική προστασία και βοηθώντας στην ανάπτυξη υποστηρικτικών νόμων και κανονισμών. Και θα πρέπει να εξετάσουν περαιτέρω πώς αυτές οι συμπράξεις μπορούν να συμβάλουν στις ευρύτερες φιλοδοξίες των παραγωγών ορυκτών πέραν της εξόρυξης - συμπεριλαμβανομένων των επενδύσεων σε υποδομές, της οικονομικής διαφοροποίησης και της αντιμετώπισης των εγχώριων κενών όσον αφορά την πρόσβαση στην ενέργεια και τις μεταβάσεις.
Η προσοχή αυξάνεται στη διασφάλιση ότι οι χώρες που παράγουν ορυκτά μπορούν επίσης να αναπτύξουν συναφείς βιομηχανίες, όπως η διύλιση και η επεξεργασία, αντί να εξάγουν απλώς ακατέργαστο μετάλλευμα. Αυτό μπορεί να προσφέρει πρόσθετες ποιοτικές θέσεις εργασίας και να δημιουργήσει περαιτέρω οικονομική ανάπτυξη. Αλλά η ενσωμάτωση της διαφάνειας και της λογοδοσίας είναι σημαντική εδώ, ώστε οι ενδιαφερόμενοι να μπορούν να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις σχετικά με τις διάφορες προσεγγίσεις. Οι φορείς της κοινωνίας των πολιτών στη Γκάνα πίεσαν για ανεξάρτητες και δημοσιοποιημένες μελέτες σκοπιμότητας σχετικά με την προστιθέμενη αξία, ενώ οι φορείς της κοινωνίας των πολιτών του Κονγκό και της Ζάμπια δημιούργησαν ένα φόρουμ για την παρακολούθηση και τη συμμετοχή των κυβερνήσεών τους στα σχέδια για μια διασυνοριακή αλυσίδα αξίας μπαταριών.
Γενικότερα, η υιοθέτηση συμβουλευτικών διαδικασιών μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα τα έργα που προκύπτουν από στρατηγικές συμπράξεις να αποκτήσουν και να διατηρήσουν την κοινωνική άδεια λειτουργίας, λαμβάνοντας συνεχή αποδοχή ή έγκριση από την τοπική κοινότητα πέραν των όσων απαιτούνται από νομικές ή κανονιστικές διαδικασίες. Με μια θέση στο τραπέζι των διαβουλεύσεων, οι τοπικές κοινότητες, οι αυτόχθονες πληθυσμοί και η κοινωνία των πολιτών μπορούν να διαδραματίσουν ρόλο λογοδοσίας στον έλεγχο του κατά πόσον τα μεταλλευτικά έργα πληρούν τα σχετικά διεθνή πρότυπα, ενώ παράλληλα μπορούν να προτείνουν ιδέες για το πώς μπορούν να γίνουν αυτές οι συνεργασίες πιο ουσιαστικές για τους πολίτες.
Στο επίκεντρο όλων αυτών βρίσκεται η επιτακτική ανάγκη να αντιμετωπιστούν οι πολλοί περιβαλλοντικοί, κοινωνικοί και διαχειριστικοί κίνδυνοι που συνδέονται με την ανάπτυξη των μεταλλείων - συμπεριλαμβανομένης της υπερβολικής χρήσης και ρύπανσης του νερού, των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, της απώλειας της βιοποικιλότητας, της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της έλλειψης υποστήριξης από την κοινότητα, της διαφθοράς και των αυξημένων κινδύνων που αντιμετωπίζουν οι αυτόχθονες πληθυσμοί, οι υπερασπιστές του περιβάλλοντος και οι γυναίκες. Εάν οι λεπτομέρειες σχετικά με το περιεχόμενο των στρατηγικών συμπράξεων και των έργων που ακολουθούν ήταν περισσότερο διαθέσιμες στο κοινό, τα τρίτα μέρη θα ήταν σε θέση να αξιολογήσουν αποτελεσματικά αυτά τα ζητήματα. Επιπλέον, εάν οι συμφωνίες
Αυτές οι συμπράξεις θα πρέπει επίσης να απαιτούν από τις εταιρείες και τα χρηματοδοτικά ιδρύματα να αποδεικνύουν πώς υιοθετούν πρακτικές δέουσας επιμέλειας, διασφαλίζοντας ότι τα έργα που υποστηρίζουν δεν οδηγούν σε βλάβες. Η έλλειψη σαφήνειας όσον αφορά τις ευθύνες ή τα αδύναμα κριτήρια αξιολόγησης θα μπορούσαν να οδηγήσουν στο να πέσει αυτό το σημαντικό έργο στο κενό.
Απαραίτητη η βελτίωση των στρατηγικών συμπράξεων
Καθώς οι ανακοινώσεις υψηλού επιπέδου μεταφράζονται σε συγκεκριμένα έργα και τα χρήματα αρχίζουν να ρέουν, τα ενδιαφερόμενα μέρη θα είναι σε καλύτερη θέση να αξιολογήσουν πόσο χρήσιμες θα είναι αυτές οι συμπράξεις για την ικανοποίηση των αναγκών τόσο των καταναλωτών όσο και των παραγωγών. Ωστόσο, με τις ακόλουθες βελτιώσεις, οι συμπράξεις έχουν περισσότερες πιθανότητες να ευθυγραμμίσουν και να εξισορροπήσουν τις ανησυχίες για την ενεργειακή ασφάλεια με την ανάγκη προώθησης της υπεύθυνης ανάπτυξης και της ανθρωποκεντρικής μετάβασης:
Ενισχυμένη διαφάνεια: Η δημοσιοποίηση πληροφοριών σχετικά με τους οδικούς χάρτες για τις στρατηγικές συμπράξεις και τα έργα που ενδέχεται να υποστηρίξουν μπορεί να ενισχύσει την εγχώρια αξιοπιστία και να ενισχύσει τη δέσμευση με την κοινωνία των πολιτών και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς.
Μεγαλύτερη προσοχή στις ανάγκες των χωρών παραγωγής ορυκτών πόρων: Οι αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες μπορεί να χρειάζονται υποστήριξη για την επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης. Οι στρατηγικές συμπράξεις μπορούν να διευκολύνουν νέες επενδύσεις στον τομέα των ορυκτών πόρων που ανταποκρίνονται στους στόχους πολιτικής των χωρών παραγωγής, διατηρώντας παράλληλα ισχυρή ρυθμιστική προστασία.
Κίνητρα για υπεύθυνες πρακτικές εξόρυξης: Οι συμφωνίες που ενσωματώνουν δεσμεύσεις για ισχυρές απαιτήσεις δέουσας επιμέλειας και περιβαλλοντικά, κοινωνικά κριτήρια και κριτήρια διακυβέρνησης μπορούν να αποτελέσουν κίνητρο για τα επόμενα έργα που εφαρμόζουν υπεύθυνες πρακτικές. Αυτό θα μπορούσε επίσης να θέσει τις βάσεις για να συνδέσουν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα τις αποφάσεις χρηματοδότησης με την τήρηση συγκεκριμένων κριτηρίων.
Διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη: Η παροχή στους δικαιούχους και στην κοινωνία των πολιτών μιας θέσης στο τραπέζι και της δυνατότητας να διαμορφώνουν τις προτεραιότητες και την υλοποίηση των στρατηγικών συμπράξεων θα αποτελούσε ένα βασικό βήμα προς την απόκτηση και τη διατήρηση της κοινωνικής άδειας λειτουργίας για τα επόμενα έργα.
* Η Joyce Raboca είναι αναλύτρια νομικών και κανονιστικών θεμάτων. Ο K.C. Michaels είναι νομικός σύμβουλος, Γραφείο Νομικού Συμβούλου. Η Erica Westenberg είναι διευθύντρια προγραμμάτων διακυβέρνησης, Ινστιτούτο Διακυβέρνησης Φυσικών Πόρων. Η Susannah Fitzgerald είναι υπεύθυνη Διακυβέρνησης, Ινστιτούτο Διακυβέρνησης Φυσικών Πόρων. Το άρθρο τους αναδημοσιεύεται αυτούσιο στο Liberal μέσω του ιστοτόπου iea.org.
