Μετά τον αριθμό των διασημοτήτων που πέθαναν το 2016, ο θάνατος ενός Σουηδού καθηγητή διεθνούς υγείας μπορεί να μη φαίνεται ιδιαίτερα άξιος δημοσιότητας. Ο Hans Rosling όμως, που πέθανε από καρκίνο στο πάγκρεας στις 7 Φεβρουαρίου δεν ήταν ένας κανονικός ή άσημος καθηγητής.
Μπορεί κανείς να βρει την ιστορία της ζωής και της καριέρας του τόσο στη Wikipedia, όσο και σ'' αυτό το θαυμάσιο αφιέρωμα του Nature.
Αυτό όμως που δεν μπορούν να μεταδώσουν αυτές οι πηγές είναι η σημασία που είχε ο Rosling ως πρότυπο διανοητικής τιμιότητας, προσωπικής θέρμης και χαρίσματος, και προθυμίας να πηγαίνει κανείς εκεί όπου τον πάνε τα γεγονότα, ανεξάρτητα από τα αν αυτά τα γεγονότα συμφωνούν με κάποια απλουστευτική πολιτική αφήγηση για το παρελθόν και το μέλλον της ανθρωπότητας. Τόσο η πνευματική έλλειψη φόβου όσο και το περιεχόμενο του έργου του Rosling έχουν μεγάλη σημασία για όσους νοιάζονται για την ανθρώπινη ελευθερία και πρόοδο.
Διανόηση και Ανθρωπιά
Δεν είναι όμως μόνο το περιεχόμενο του έργου του Rosling που έχει σημασία. Ήταν ένας καταπληκτικός ρήτορας. Είχε μια μοναδική ικανότητα να χρησιμοποιεί και να παρουσιάζει δεδομένα με εύληπτους και ελκυστικούς στο μάτι τρόπους που ήταν πολύ αποτελεσματικοί στο να μεταδώσουν ένα επιχείρημα. Επίσης, μπορούσε να σκέφτεται δημιουργικά για τις συνδέσεις μεταξύ των διάφορων αιτιών του πλούτου και των βελτιώσεων που αυτές επιφέρουν στην ανθρώπινη ευημερία. Η φυσική του αφηγηματική ικανότητα τού έδωσε τη δυνατότητα να συνδέσει αυτούς τους περίπλοκους ιστορικούς παράγοντες σε αφηγήσεις που όχι μόνο ήταν πιστές στην ιστορική αλήθεια, αλλά και απευθύνονταν στην κοινή μας ανθρώπινη υπόσταση.
Όλες αυτές οι ικανότητές του καταδεικνύονται στα δύο διασημότερα βίντεό του, από τα οποία οι κλασικοί φιλελεύθεροι μπορούμε να εξαγάγουμε πολύ χρήσιμα μαθήματα για το πώς να παρουσιάζουμε ιδέες και να ερμηνεύουμε δεδομένα.
Στη βάση του έργου του Rosling ως δημόσιου διανοούμενου ήταν η έγνοια του για το πώς να καταστήσουμε εφικτό σε ολόκληρη την ανθρωπότητα να συμμετάσχει στην υγεία και τον πλούτο που έφτασαν να χαρακτηρίζουν τον δυτικό κόσμο.
Με το επιστημονικό του υπόβαθρο στην υγεία και τα δημογραφικά, ο Rosling ενδιαφερόταν να εξετάσει τους παράγοντες που οδήγησαν στη βελτίωση της υγείας και την αύξηση της μακροβιότητας στη Δύση. Πρώτα, βεβαίως, έπρεπε να καταγράψει πόσο ακριβώς καλύτερα είχαν γίνει τα πράγματα στη Δύση, και μετά να διερευνήσει τις αιτίες.
Στο επίκεντρο του βίντεο “200 Years, 200 Countries, 4 Minutes” που ετοίμασε για το BBC, βρίσκεται η παρουσίαση των ακατέργαστων δεδομένων για την βελτίωση της Δύσης. Χρησιμοποιώντας τεχνικές απεικόνισης πραγματικού χρόνου, δείχνει το πώς κάθε χώρα στον κόσμο ήταν φτωχή και άρρωστη 200 χρόνια πριν, και μετά κατέδειξε το δρόμο που οδήγησε τόσες χώρες στον πλούτο και την υγεία. Δεν υπάρχει καλύτερη απεικόνιση της προόδου της ανθρωπότητας από αυτήν.
Για όσους από μας δουλεύουν με φοιτητές, αυτό το βίντεο μας δίνει την ευκαιρία να μιλήσουμε για τους παράγοντες που κατέστησαν δυνατή την ανάπτυξη, όπως τον ρόλο των φιλελεύθερων θεσμών και την εξύψωση της ηθικής υπόστασης του ατόμου σ'' αυτή τη διαδικασία. Είναι ένα τέλειο συμπλήρωμα του έργου της Deirdre McCloskey.
Το βίντεο προσφέρει επίσης έναν τρόπο να μιλήσουμε για την παγκόσμια ανισότητα. Αυτό που γίνεται σαφές από την απεικόνιση των δεδομένων, είναι πως 200 χρόνια πριν οι χώρες ήταν πολύ πιο ίσες απ'' ό,τι σήμερα, αλλά ήταν εξίσου φτωχές. Είναι αλήθεια ότι το χάσμα μεταξύ των πλούσιων και των φτωχών χωρών είναι σήμερα μεγαλύτερο απ'' ό,τι τότε, αλλά όλοι βελτίωσαν την απόλυτη θέση τους. Και δύο από τις χώρες που βελτιώθηκαν περισσότερο είναι από τις πολυπληθέστερες: η Κίνα και η Ινδία. Η παρουσίαση του Rosling ανοίγει αμέτρητες συζητήσεις για τη σημασία που έχει η οικονομική ανάπτυξη στην αύξηση του προσδόκιμου ζωής, καθώς και για το τι ακριβώς μας ενοχλεί με την αυξανόμενη ανισότητα.
Όπως συμπεραίνει, το καθήκον που ανοίγεται μπροστά μας τώρα είναι να βρούμε πώς να φέρουμε τον υπόλοιπο κόσμο στο επίπεδο που βρίσκεται η Δύση. Αν και δεν το εξετάζει, τα οικονομικά δεδομένα
καταδεικνύουν με σαφήνεια ότι εκείνες οι χώρες που γνώρισαν τη μεγαλύτερη ανάπτυξη, και συνεπώς τη μεγαλύτερη αύξηση στην μακροβιότητα και σε άλλα δημογραφικά κριτήρια της ευημερίας, είναι αυτές που έχουν τις πιο ελεύθερες οικονομίες. Δίνοντάς μας τα δεδομένα, ο Rosling επιτρέπει στους κλασικούς φιλελεύθερους να εμπλακούν στη συζήτηση για το “γιατί” και το “πώς” της βελτίωσης της ανθρώπινης κατάστασης.
Ένας εμπνευσμένος “edutainer”
Το αγαπημένο μας όμως βίντεο του Rosling είναι σίγουρα το “The Magic Washing Machine”
Εδώ ο Rosling χρησιμοποιεί το παράδειγμα του πλυντηρίου για να μιλήσει για την οικονομική ανάπτυξη και τη δύναμή της να μεταμορφώνει τις ανθρώπινες ζωές προς το καλύτερο.
Ο Rosling εστιάζει στον τρόπο που το πλυντήριο είναι ενδείκτης ενός πληθυσμού που έχει γίνει αρκετά πλούσιος όχι μόνο για να αγοράζει τέτοιες συσκευές, αλλά και για να παρέχει την ηλεκτρική ενέργεια που αυτές χρειάζονται για να λειτουργούν. Το πλυντήριο είναι ένα ιδιαίτερα πολύτιμο μηχάνημα καθώς απαλλάσσει από το μεγαλύτερο μέρος του σωματικού μόχθου μιας από τις πιο βαριές δουλειές του σπιτιού, που ιστορικά επιβάρυνε αποκλειστικά τις γυναίκες.
Κανείς απ'' όσους έχουν δει το βίντεο δεν μπορεί να ξεχάσει την ιστορία της γιαγιάς του Rosling που έβαζε μια καρέκλα απέναντι από το καινούριο της πλυντήριο για να κάτσει και να χαρεί να βλέπει τα ρούχα να γυρίζουν. Ο ενθουσιασμός της γίνεται ακόμη πιο σπαραχτικός όταν σκεφτεί κανείς ότι αυτή πρέπει να ήταν η πρώτη φορά στη ζωή της που μπορούσε να κάθεται ενώ γινόταν η μπουγάδα, αντί να στέκεται όρθια μπροστά σε μια σκάφη με ζεστό νερό και σαπούνι.
Ο Rosling επισημαίνει, σε μια στιγμή που καλεί στο καθήκον τους ομοϊδεάτες του προοδευτικούς, ότι ενώ πολλοί από τους φοιτητές του είναι περήφανοι που πάνε με το ποδήλατο και όχι με αυτοκίνητο στα μαθήματα, κανείς απ'' αυτούς δεν πλένει τα ρούχα του στο χέρι. Αυτή η δουλειά, μολονότι “πράσινη”, είναι απλά μια μεγάλη ταλαιπωρία για τους περισσότερους από τους σύγχρονους ανθρώπους. Στη συνέχεια εξετάζει το πώς έχουμε βρει τρόπους για να δημιουργήσουμε την ενέργεια που χρειάζεται καθώς δισεκατομμύρια άνθρωποι διασχίζουν αυτή τη “γραμμή της μπουγάδας” και αρχίζουν να απαιτούν πλυντήρια.
Το βίντεο τελειώνει με τον ίδιο να απλώνει το χέρι μέσα στο πλυντήριο και να βγάζει κάτι που κατ'' εξοχήν έκανε εφικτό αυτό το μηχάνημα: βιβλία. Το πλυντήριο έδωσε στη μητέρα του χρόνο να διαβάσει και να αναπτύξει την προσωπικότητά της, καθώς και να διαβάσει στον μικρό Hans και να ενισχύσει τη δική του εκπαίδευση.
Η εικόνα κάποιου να βάζει ρούχα σ'' ένα πλυντήριο και να βγάζει βιβλία ως αντάλλαγμα συμπυκνώνει όλα τα θετικά στοιχεία της οικονομικής ανάπτυξης με έναν σαφή και αξέχαστο τρόπο. Ο Rosling κλείνει το βίντεο με ένα θερμό προσκλητήριο ευγνωμοσύνης στην εκβιομηχάνιση και την ανάπτυξη, που έφερε δάκρυα στα μάτια κάποιων οικονομολόγων της ελεύθερης αγοράς.
Ο Rosling σε εκείνο το βίντεο μεταδίδει με αποτελεσματικότητα αυτό που οι κλασικοί φιλελεύθεροι θεωρούν την πραγματική ιστορία της οικονομικής ανάπτυξης. Μας κάνει να δούμε το πώς η οικονομική ανάπτυξη, που παράγεται από τις αγορές, επέτρεψε στις γυναίκες να ζήσουν πιο απελευθερωμένες ζωές. Οι κλασικοί φιλελεύθεροι μπορούν να μιλούν ασταμάτητα για τα δεδομένα, αλλά μέχρι να μιλήσουμε αποτελεσματικά για τον τρόπο με τον οποίο η εκβιομηχάνιση και οι αγορές κατέστησαν δυνατό στις γυναίκες (και σε άλλους) να απελευθερωθούν από τον μόχθο που κυριολεκτικά έσπαγε τις πλάτες τους, δεν μπορούν να κερδίσουμε τον πόλεμο στην αγορά.
Σ'' ευχαριστούμε
Ο Bastiat είπε ότι “Το χειρότερο πράγμα που μπορεί να συμβεί σε έναν καλό σκοπό δεν είναι να του επιτεθούν με επιδεξιότητα, αλλά να τον υπερασπιστούν αναποτελεσματικά”. Το έργο του Hans Rosling είναι το καλύτερο δυνατό παράδειγμα του καλύτερου τρόπου υπεράσπισης ενός καλού σκοπού. Ο Rosling ήταν πρότυπο προς μίμηση και πηγή έμπνευσης.
Ο Rosling κλείνει το βίντεο “The Magic Washing Machine” λέγοντας “Σ'' ευχαριστώ εκβιομηχάνιση. Σ'' ευχαριστώ χαλυβουργείο. Σ'' ευχαριστώ σταθμέ παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Και σ'' ευχαριστώ βιομηχανία χημικής επεξεργασίας που μας έδωσες το χρόνο να διαβάζουμε βιβλία”.
Εμείς λέμε “Σ'' ευχαριστούμε δρ. Rosling. Σ'' ευχαριστούμε απεικόνιση δεδομένων. Σας ευχαριστούμε ομιλίες στα TED. Και σας ευχαριστούμε κυρία Rosling που αγοράσατε ένα πλυντήριο και διαβάζατε στον γιο σας”. Το έργο του μας έκανε πλουσιότερους. Η απώλειά του μας πτώχυνε.
Steven Horwitz & Sarah Skwire
–Ο Steven Horwitz είναι καθηγητής Οικονομικών στην έδρα Charls A. Dana στο St. Lawrence University και συγγραφέας του βιβλίου Hayek''s Modern Family: Classical Liberalism and the Evolution of Social Institutions. Κατά το ακαδημαϊκό έτος 2016-7 είναι επισκέπτης επιστήμων στο John H. Schnatter Institute for Entrepreneurship and Free Enterprise στο Ball State University. Είναι μέλος του δικτύου στελεχών του FEE.
Η Sarah Skwire είναι Συντάκτης Λογοτεχνίας του FEE.org και senior fellow του Liberty Fund Inc. Είναι ποιήτρια και συγγραφέας του εγχειριδίου γραφής Writing with a Thesis. Είναι μέλος του Δικτύου Στελεχών του FEE.
* Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στα αγγλικά στις 8 Φεβρουαρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
