*Γράφει ο Richard Fulmer
Ο Καρλ Μαρξ ισχυρίστηκε ότι, για να καρπωθούν οι καπιταλιστές τα κέρδη τους, πρέπει να εκμεταλλεύτουν τους εργάτες. Ωστόσο, σύμφωνα με τον ορισμό που ο ίδιος δίνει στην έννοια της εκμετάλλευσης, κάθε κοινωνία –καπιταλιστική ή μη– εξαρτάται από την εκμετάλλευση. Σύμφωνα με τον Μαρξ, οι εργαζόμενοι υφίστανται εκμετάλλευση όταν δεν κρατούν ή δεν ελέγχουν όλη την αξία που δημιουργείται από τη δική τους εργασία. Το πρόβλημα είναι ότι, εάν ένας εργάτης λάμβανε την πλήρη αξία του προϊόντος του, γιατί να το αγόραζε κανείς; Ο μόνος λόγος για να αγοράσει κανείς κάτι είναι η αξία που αυτό το αγαθό παρέχει, αλλά εάν η τιμή είναι τόσο υψηλή που οι πελάτες δεν λαμβάνουν καθόλου καθαρό κέρδος από την αγορά του, τότε η αγορά δεν θα πραγματοποιηθεί. Αν κανείς δεν αγοράζει τίποτα, τότε οι εργάτες θα μείνουν με προϊόντα που δεν θα μπορούν ούτε να χρησιμοποιήσουν ούτε να πουλήσουν, και η παραγωγή δεν θα ωφελεί κανέναν. Είναι σαφές πως καμία κοινωνία δεν μπορεί να επιβιώσει κάτω από τέτοιες συνθήκες.
Ο Μαρξ προσπάθησε να αντιμετωπίσει αυτό και άλλα προβλήματα που είναι εγγενή στην Εργατική Θεωρία της Αξίας (ΕΘΑ) εντάσσοντας στη θεωρία του δύο διαφορετικές αξίες:
Την αξία χρήσης: Τα οφέλη – όπως αυτά προσδιορίζονται υποκειμενικά από τον χρήστη ενός προϊόντος – που επιτυγχάνονται με τη χρήση του προϊόντος αυτού.
Την ανταλλακτική αξία: Το ποσό της κοινωνικά αναγκαίας εργασίας που μπορεί να αποκτηθεί με την ανταλλαγή ενός προϊόντος (ή υπηρεσίας) ή με άλλο προϊόν, όπου η «κοινωνικά αναγκαία εργασία» είναι ο μέσος χρόνος που χρειάζεται ο μέσος εργάτης για να παράγει το εκάστοτε κοινωνικά χρήσιμο προϊόν. Η ανταλλακτική αξία καθορίζεται αντικειμενικά από την ποσότητα της κοινωνικά αναγκαίας εργασίας που περιέχεται σε ένα προϊόν.
Χρησιμοποιώντας αυτούς τους διαφορετικούς ορισμούς της αξίας, ο Μαρξ μπορούσε να υποστηρίξει ότι ο εργάτης θα μπορούσε να λάβει την πλήρη ανταλλακτική αξία του προϊόντος του, αφήνοντας ταυτόχρονα υπεραξία χρήσης για τον αγοραστή.
Αλλά η θεωρία του για την ανταλλακτική αξία που μπορεί να προσδιοριστεί αντικειμενικά συνεπάγεται ότι σχεδόν κάθε ανταλλαγή αναγκαστικά θα έχει ως αποτέλεσμα την εκμετάλλευση. Στην ανταλλαγή των οποιωνδήποτε δύο αγαθών, X και Y, υπάρχουν μόνο τρεις δυνατότητες:
-
Τα Χ και Υ περιέχουν την ίδια ποσότητα κοινωνικά αναγκαίας εργασίας και, επομένως, έχουν την ίδια ανταλλακτική αξία.
-
Το X περιέχει περισσότερη κοινωνικά απαραίτητη εργασία από το Y.
-
Το Y περιέχει περισσότερη κοινωνικά απαραίτητη εργασία από το X.
Στις περιπτώσεις 2 και 3, δεν θα συμβεί συναλλαγή επειδή κανείς δεν θα προσφέρει ένα αγαθό ως αντάλλαγμα για ένα άλλο, μικρότερης αξίας. Αλλά ούτε θα γινόταν συναλλαγή στην περίπτωση 1. Ποιος θα πλήρωνε το κόστος συναλλαγής για τη μεταφορά των αγαθών στην αγορά ώστε να ανταλλαχθούν με αγαθά που δεν έχουν επιπλέον αξία; Εάν η συναλλαγή δεν προσφέρει κανένα κέρδος, δεν έχει νόημα να γίνει. Ο Μαρξ, αναγνωρίζοντας ίσως ότι η συναλλαγή, σύμφωνα με τις δικές του θεωρίες, συνεπάγεται αναγκαστικά εκμετάλλευση, πρότεινε μια κοινωνία στην οποία η συναλλαγή θα απαγορεύεται.
Στην ουτοπία του Μαρξ, τα εργοστάσια θα παράγουν για χρήση και όχι για συναλλαγή. Στην πράξη, τα τελικά προϊόντα θα αποστέλλονταν σε αποθήκες από τις οποίες θα διανέμονταν στους καταναλωτές. Οι εργάτες, κατά τη γνωστή διατύπωση του Μαρξ, θα παράγουν σύμφωνα με τις ικανότητές τους και θα λαμβάνουν ανάλογα με τις ανάγκες τους. Στην πράξη, ωστόσο, οι εργαζόμενοι είναι πολύ πιο πιθανό να παράγουν σύμφωνα με μια ποσόστωση που θα ορίζεται από τους κεντρικούς σχεδιαστές και να λαμβάνουν σύμφωνα με την αξιολόγηση των αναγκών τους από τους σχεδιαστές.
Ακόμη και αν υποθέσουμε, ωστόσο, μια ιδανική διανομή αγαθών, ο μόνος τρόπος με τον οποίο ένας εργαζόμενος μπορεί να λάβει την πλήρη ανταλλακτική αξία της παραγωγής του είναι στην απίθανη περίπτωση που οι ανάγκες του ταιριάζουν ακριβώς με τις ικανότητές του. Οι περισσότεροι εργαζόμενοι είτε θα παράγουν περισσότερα από όσα λαμβάνουν, είτε θα λάβουν περισσότερα από όσα παράγουν. Οι πρώτοι υφίστανται εκμετάλλευση σύμφωνα με τον ορισμό της έννοιας από τον ίδιο τον Μαρξ. Επιπλέον, για να επιβιώσει η κοινωνία, οι περισσότεροι εργαζόμενοι θα πρέπει να παράγουν περισσότερα από όσα καταναλώνουν και, ως εκ τούτου, οι περισσότεροι πρέπει να υφίστανται εκμετάλλευση.
Από την άλλη πλευρά, εάν η συναλλαγή απαγορεύεται, τότε η ανταλλακτική αξία οποιουδήποτε αγαθού ή υπηρεσίας είναι, βάσει νόμου, μηδενική. Επομένως, εξ ορισμού, οτιδήποτε λαμβάνει ένας εργαζόμενος υπερβαίνει την ανταλλακτική αξία αυτού που παράγει. Το πρόβλημα λύθηκε – τουλάχιστον προς την ικανοποίηση ενός μαρξιστή θεωρητικού. Αναρωτιέται κανείς μήπως μια τέτοια λεκτική ταχυδακτυλουργία θα ικανοποιήσει εξίσου καλά και έναν εργάτη.
--
*Ο Richard Fulmer εργάστηκε ως μηχανικός και αναλυτής συστημάτων στον βιομηχανικό κλάδο. Σήμερα εργάζεται ως αρθρογράφος.
*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά την 1η Φεβρουαρίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
