Του Daniel Iturri Calvo
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρόσφατα ξεκίνησε τη διαδικασία της αναθέρμανσης της σχέσης της ΕΕ με την Κεντρική Ασία, της περιοχής που βρίσκεται στο σταυροδρόμι ανάμεσα στη Μέση Ανατολή, τη Δυτική Ασία και τη Ρωσία. Η Επιτροπή εξέδωσε μια κοινή ανακοίνωση που διατυπώνει τα βασικά σημεία μιας νέας στρατηγικής της ΕΕ για την Κεντρική Ασία, χωρίς όμως να έχουν ανακοινωθεί ακόμη συγκεκριμένες πολιτικές.
Οι λεγόμενες χώρες - «σταν» δεν έχουν μόνο μεγάλη γεωπολιτική σημασία, αλλά και κάποια από τα μεγαλύτερα αποδεδειγμένα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο. Και δεδομένων των πρόσφατων σημαντικών πολιτικών αλλαγών στην περιοχή - όπως οι δύο ιστορικές αλλαγές καθεστώτος στο Ουζμπεκιστάν και το Καζακστάν - είναι επιτακτικό η ΕΕ να επικαιροποιήσει την παρωχημένη Στρατηγική της για την Κεντρική Ασία που διατυπώθηκε το 2007.
Η ανάγκη για μια νέα ευρωπαϊκή πολιτική στην περιοχή υπογραμμίζεται από την αμφιλεγόμενη Πρωτοβουλία “Μία Ζώνη - Ένας Δρόμος” (Belt and Road Initiative - BRI) της Κίνας που ήδη έχει διοχετεύσει δισεκατομμύρια δολάρια σε επενδύσεις στην περιοχή. Ακόμη, το εμπόριο της περιοχής με την Κίνα δεκαπλασιάστηκε χάρη στο BRI. Όπως όμως επισημαίνει η Παγκόσμια Τράπεζα, οι κίνδυνοι για το περιβάλλον και το χρέος θα πρέπει να λειτουργήσουν ως προειδοποίηση για την Κεντρική Ασία ως προς τη μη βιωσιμότητα της πρωτοβουλίας.
Χώρες όπως το Τζιμπουτί και η Σρι Λάνκα σχεδόν διπλασίασαν το χρέος τους ως ποσοστό του ΑΕΠ, και το χρέος της Κεντρικής Ασίας προς την Κίνα αυξάνεται σταθερά. Σημαντικό για την Ευρώπη είναι ακόμη το γεγονός ότι, αν αφήσει την Κίνα να έχει τον κύριο οικονομικό έλεγχο επί της περιοχής, θα δυσκολευτεί να διαφοροποιήσει τις εισαγωγές πετρελαίου και αερίου - οι οποίες σήμερα εξαρτώνται έντονα από τη Ρωσία - καθώς οι χώρες της Κεντρικής Ασίας μπορεί να επιλέξουν να αυξήσουν τις εξαγωγές των πόρων τους προς τους Κινέζους γείτονές τους.
Το Καζακστάν και το Τουρκμενιστάν έχουν τα δέκατα και τέταρτα μεγαλύτερα γνωστά αποθέματα φυσικού αερίου αντιστοίχως, και οι εισαγωγές πετρελαίου από το Καζακστάν αντιστοιχούν σχεδόν στο 10% των συνολικών ευρωπαϊκών πετρελαϊκών εισαγωγών. Η μεγαλύτερη χρήση των πόρων της περιοχής θα μειώσει τον έλεγχο της Ρωσίας επί της ευρωπαϊκής ενέργειας - ιδίως αν ο Διακασπιακός Αγωγός ολοκληρωθεί - και θα ενισχύσει τις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να διαφοροποιήσει τις ενεργειακές πηγές της ΕΕ.
Πολιτικές όπως η Συμφωνία Ενισχυμένης Εταιρικής Σχέσης και Συνεργασίας (Enhanced Partnership and Cooperation Agreement - EPCA) με το Καζακστάν έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά επωφελείς στις εμπορικές σχέσεις, καθώς έχουν ως στόχο τη μείωση των μη δασμολογικών φραγμών μεταξύ των περιοχών στο πλαίσιο της συμμόρφωσης με τις ρυθμίσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Η αναθεώρηση του στρατηγικού σχεδίου της Επιτροπής όμως θα πρέπει να έχει ως στόχο την ολοκλήρωση της EPCA και με άλλες χώρες της Κεντρικής Ασίας, δεδομένου του ότι μόνο το Καζακστάν έχει συνάψει μια τέτοια συμφωνία με την ΕΕ.
Διαφοροποιώντας την ενεργειακή της παροχή, η ΕΕ όχι μόνο θα διασφαλίσει μια πιο αξιόπιστη πηγή ενέργειας για τους πολίτες της που δεν θα εξαρτάται έντονα από τη ρωσική Gazprom, αλλά και θα πετύχει χαμηλότερες τιμές χάρη στον μεγαλύτερο ανταγωνισμό. Ακόμη, η απελευθέρωση του εμπορίου μπορεί να οδηγήσει σε άνοδο του επιπέδου διαβίωσης στην Κεντρική Ασία, ανοίγοντας την αγορά για περισσότερες ευρωπαϊκές επενδύσεις και ακόμη και για ένα “φαινόμενο Καλιφόρνιας”.
Αυτό το φαινόμενο συμβαίνει όταν τα περιβαλλοντικά και εργασιακά πρότυπα μιας χώρας αυστηροποιούνται καθώς εγκαθίστανται σ' αυτήν επιχειρήσεις από ανεπτυγμένες χώρες και εφαρμόζουν ρυθμίσεις παρόμοιες σε αυτές που ισχύουν στην χώρα έδρας τους. Είναι μια εξέλιξη που μπορεί να επηρεάσει έντονα τη δημόσια πολιτική της περιοχής προς το καλύτερο να τη φέρει κοντύτερα στην ΕΕ.
Πέρα από την ενέργεια, το εμπόριο ανάμεσα στην ΕΕ και την Κεντρική Ασία αυξάνεται σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες χάρη στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Σχεδόν το 30% του εμπορίου της Κεντρικής Ασίας γίνεται με την ΕΕ, και αφορά κυρίως πρώτες ύλες όπως ουράνιο και χρυσός. Επιπλέον, οι άμεσες ξένες επενδύσεις από την ΕΕ στην Κεντρική Ασία ανέρχονται συνολικά στα περίπου 70 δις ευρώ και κατευθύνονται ως επί το πλείστον προς το Καζακστάν.
Η υπογραφή και κύρωση της ECPA με την περιοχή θα διευκολύνει περαιτέρω αυτές τις επενδύσεις, προάγοντας την σταθερότητα σε κάθε κράτος και διασφαλίζοντας για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις τις επενδύσεις τους. Ακόμη και αν λάβουμε υπόψη την μείωση των ορυκτών καυσίμων στο μέλλον, η Κεντρική Ασία έχει τεράστιες δυνατότητες να γίνει μια υπερδύναμη πράσινης ενέργειας και ένας αξιόπιστος εμπορικός σύνδεσμος μεταξύ της Ευρώπης και της Ασίας.
Πέρα από τα οικονομικά πλεονεκτήματα που πηγάζουν από μια συνεχιζόμενη εταιρική σχέση, η γεφύρωση του χάσματος ανάμεσα στις δύο περιοχές θα αποδώσει πολλά ακόμη αμοιβαία οφέλη. Η ενίσχυση της παρουσίας της Ευρώπης στην περιοχή μπορεί να βελτιώσει τις πολύ κακές επιδόσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα της Κεντρικής Ασίας, μιας περιοχής όπου οι κρατούμενοι για λόγους συνείδησης μόλις πρόσφατα άρχισαν να απελευθερώνονται.
Η έμφαση στη συνεργασία μεταξύ των δύο περιοχών μπορεί ακόμη να ενισχύσει τις προσπάθειες της ΕΕ να σταματήσει τη διάδοση της τρομοκρατίας στην Κεντρική Ασία από την ρημαγμένη από τον πόλεμο Μέση Ανατολή. Τέλος, η επίτευξη διπλωματικών συμφωνιών με τα κράτη αυτά, μπορεί να ενισχύσει την σταθερότητα στην περιοχή και την ειρηνευτική διαδικασία του γειτονικού Αφγανιστάν, ενισχύοντας τα υφιστάμενα προγράμματα δράσης για τα ναρκωτικά που πλήττουν την επικερδή για τους Ταλιμπάν καλλιέργεια οπίου.
Οι πρώην σοβιετικές χώρες της Κεντρικής Ασίας έχουν μείνει πίσω ως προς την ανάπτυξή τους συγκριτικά με τις όμορές τους χώρες, όμως το γεωπολιτικό τους πλεονέκτημα έχει αυξήσει τη σημασία τους στην παγκόσμια οικονομική σκηνή. Είναι πλέον ευθύνη της ΕΕ να αναλάβει επικεφαλής της προσπάθειας ανάδυσης των χωρών “-σταν” διαμορφώνοντας συμμαχίες που βελτιώνουν την περιοχή, ανακόπτοντας την αύξηση του χρέους λόγω του κινεζικού BRI και διαφοροποιώντας την ενεργειακή τροφοδότηση της ΕΕ.
-
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 11 Ιουνίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Epicenter και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
