Της Sarah Burns
Τι σημαίνει να έχουμε μια “πραγματική” δημοκρατία;
Στην Βενεζουέλα, ο Hugo Chavez κέρδισε την συντριπτική πλειοψηφία (με σχετικά νόμιμο τρόπο) και στη συνέχεια άλλαξε τους κανόνες ώστε να μπορεί να παραμείνει πρόεδρος ισοβίως και να ονομάσει τον διάδοχό του.
Τεχνικά όμως, η Βενεζουέλα είναι δημοκρατία.
Στη Ρωσία, ακόμη και οι περιορισμοί θητειών δεν κατάφεραν να περιορίσουν την ισχύ του Βλάντιμιρ Πούτιν κατά τα τέσσερα χρόνια που παρέδωσε την προεδρία στον Ντμίτρι Μεντβέντεφ. Εκμεταλλεύτηκε την ασάφεια του συντάγματος για να παραμείνει εκείνο το διάστημα ως πρωθυπουργός και να επιδιώξει την επανεκλογή του το 2012 - ενώ τεράστιες διαδηλώσεις κατήγγελλαν την διεφθαρμένη εκλογική διαδικασία.
Η δημοκρατία από μόνη της είναι απλώς μια δομή εξουσίας: ο λαός έχει μια μορφή συμμετοχής, κι αυτό είναι όλο.
Έτσι, παρά τα μυριάδες προβλήματα σε καθεστώτα όπως αυτά της Βενεζουέλας και της Ρωσίας - τη φτώχεια, τις αναταραχές, τις ελλείψεις τροφίμων και την ασταθή οικονομία, για να αναφέρουμε μόνο μερικά - οι χώρες αυτές είναι δημοκρατίες.
Οι διαδηλώσεις από μόνες τους δεν λύνουν το πρόβλημα
Η δημιουργία μιας δημοκρατίας είναι στην πραγματικότητα αρκετά εύκολη. Χρειάζεται μια ομάδα ανθρώπων σε μια κοινωνία που να θέλουν να κατοχυρώσουν βιαίως τα πολιτικά τους δικαιώματα, μια μικρή ελίτ να διοικεί, και κάποια εκλογικά παραβάν.
Βλέπουμε, και έχουμε δει στο παρελθόν, αμέτρητες επαναστάσεις να ξεκινούν με την ελπίδα ότι θα πετύχουν δημοκρατικούς στόχους. Το δύσκολο όμως είναι η δημοκρατία να διατηρηθεί.
Η Αραβική Άνοιξη ξεκίνησε με υψηλές φιλοδοξίες, με τους ανθρώπους να φωνάζουν “ρίξτε το καθεστώς” σε μια ενιαία φωνή αντίστασης απέναντι σε αρτηριοσκληρωτικές κυβερνήσεις σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Όπως σημειώνει όμως ο Robert Gates στην αυτοβιογραφία του, “η ιστορία των επαναστάσεων δεν είναι χαρούμενη. Τις περισσότερες φορές καταρρίπτονται οι καταπιεστικές, αυταρχικές κυβερνήσεις, και η εξουσία στη συνέχεια καταλήγει όχι στα χέρια των μετριοπαθών μεταρρυθμιστών, αλλά των καλύτερα οργανωμένων και πολύ πιο αδίστακτων εξτρεμιστών”.
Το είδαμε αυτό να συμβαίνει σχεδόν σε όλες αυτές τις χώρες. Σήμερα την Αίγυπτο διοικεί ο στρατός. Η Λιβύη, το Ιράκ και η Συρία υποφέρουν από εμφύλιους πολέμους και ασταθείς κυβερνήσεις. Και σε πολλές χώρες, οι ηγέτες καταφεύγουν σε υπερβολική βία στην προσπάθειά τους να τιμωρήσουν όσους απειλούν την εξουσία τους - και παρέχοντας ένα ανατριχιαστικό παράδειγμα σε κάθε μελλοντικό αντιφρονούντα.
Η δημοκρατία από μόνη της είναι ένα απίστευτα ασταθές σύστημα διακυβέρνησης. Υπόκειται στις ιδιοτροπίες των πολιτών, που συχνά ζητούν και μερικές φορές απαιτούν αλλαγές που υπονομεύουν τα θεμέλια του συστήματος.
Οι φιλελεύθεροι θεσμοί μπορούν να μας προστατεύσουν.
Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο πολλές χώρες επιδιώκουν να δημιουργήσουν ή να συντηρήσουν φιλελεύθερες δημοκρατίες. Το φιλελεύθερο στοιχείο περιέχει όλες τις σημαντικές προστασίες που συνήθως συσχετίζουμε την δομή εξουσίας που ονομάζουμε δημοκρατία. Από εκεί πήραμε τη διάκριση των εξουσιών, τα οικονομικά δικαιώματα και, το σημαντικότερο, τη νομοκρατία.
Πώς δουλεύουν όλα αυτά; Η διάκριση των εξουσιών δίνει στον σε κάθε κλάδο εξουσίας ένα ποσοστό ανεξαρτησίας. Η υπονόμευση αυτής της ανεξαρτησίας είναι μέρος της συντήρησης μιας αντιφιλελεύθερης δημοκρατίας. Στην Αίγυπτο, ο στρατός έχει θεσπίσει νόμους που μειώνουν ή καταργούν δικαιώματα. Σύμφωνα με το Human Rights Watch “αυτοί οι νόμοι έχουν, μεταξύ των άλλων καταργήσει στην ουσία τις διαδηλώσεις, έχουν νομιμοποιήσει έκτακτες αστυνομικές εξουσίες, και έχουν επεκτείνει τη δικαιοδοσία των στρατοδικείων στους πολίτες, οδηγώντας χιλιάδες ανθρώπους στη φυλακή”. Στη Ρωσία, οι πολιτικοί αποφεύγουν τη λογοδοσία βασιζόμενοι στο διεφθαρμένο δικαστικό σώμα για να διώκουν δημοσιογράφους που τολμούν να αμφισβητούν την κυβερνητική πολιτική.
Μετά υπάρχει το ζήτημα της νομοκρατίας. Το σημαντικότερο γνώρισμα κάθε ελεύθερου πολιτεύματος είναι η απαίτηση το κράτος να παρέχει σαφώς διατυπωμένους νόμους που να ισχύουν για όλους - συμπεριλαμβανομένων και όσων κατέχουν κρατικά αξιώματα. Αν και αυτό δεν σταματά κάθε κατάχρηση, παρέχει μια οδό για την αντιμετώπισή τους. Αν και δεν προστατεύει εξίσου το κάθε άτομο, εγκαθιδρύει την απαρασάλευτη προσήλωση σ' αυτό το ιδανικό.
Αυτά ακριβώς τα γνωρίσματα παρέχουν στις φιλελεύθερες δημοκρατίες τη διασφάλιση ότι οι κυβερνήσεις τους θα λειτουργούν πάντα για τους πολίτες και όταν αυτές (αναπόφευκτα) αποτύχουν, υπάρχουν τρόποι να κληθούν οι πολιτικοί να λογοδοτήσουν.
Όμως οι φιλελεύθεροι θεσμοί δεν επαρκούν.
Είναι σημαντικό το ότι η νομοκρατία προϋποθέτει πως όλοι γνωρίζουν και τηρούν τους νόμους. Και αυτό είναι ένα από τα πιο εύθραυστα γνωρίσματα ενός φιλελεύθερου συστήματος.
Τα συντάγματα απλώς παρέχουν το πλαίσιο του πώς οι άνθρωποι που θα διοικούν το κράτος θα πρέπει να λειτουργούν και του τι θα συμβεί αν η μία εξουσία εισβάλει στο προσδιορισμένο πεδίο μιας άλλης. Περιγράφουν το πώς οι άνθρωποι θα πρέπει να ζητούν τη λογοδοσία της κυβέρνησης και το τι μπορούν να κάνουν αν η κυβέρνηση τους απογοητεύσει. Δεν υπάρχει κάποιος αυτόματος μηχανισμός επιβολής για την φιλελεύθερη δημοκρατία.
Για παράδειγμα, το ρωσικό σύνταγμα εγγυάται την ελευθεροτυπία, και όμως πολλοί δημοσιογράφοι καταλήγουν στη φυλακή ή τους περιμένει ακόμη χειρότερη μοίρα όταν αμφισβητούν την κυβέρνηση.
Μια φιλελεύθερη δημοκρατία δεν είναι μια μηχανή που δουλεύει από μόνη της: δουλεύει με ανθρώπους. Οι άνθρωποι στα κρατικά αξιώματα οφείλουν να δρουν σύμφωνα με τον τρόπο που προσδιορίζεται στο Σύνταγμα, και οι πολίτες πρέπει να τους κρατούν υπόλογους. Χωρίς τους πολίτες να διασφαλίζουν την εφαρμογή των κανόνων που δημιουργήθηκαν από το Σύνταγμα, αυτό δεν είναι τίποτε περισσότερο από κενές λέξεις.
Έτσι, αν θέλουμε να δημιουργήσουμε και να διατηρήσουμε σταθερές και ελεύθερες κοινωνίες - αν θέλουμε να προστατεύσουμε τους εαυτούς μας από αυταρχικούς ηγέτες όπως αυτούς που βασανίζουν την Ρωσία ή την Αίγυπτο - τότε χρειαζόμαστε καθημερινούς πολίτες που να καταλαβαίνουν και να υπερασπίζονται το φιλελεύθερο ιδεώδες.
--
Η Sarah Burns είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια πολιτικών επιστημών στο Rochester Institute of Technology. Έλαβε το διδακτορικό της από το Claremont Graduate University το 2013. Η έρευνά της εξετάζει την τομή της πολιτικής φιλελευθεροποίησης και της αμερικανικής συνταγματικής εξέλιξης με έμφαση στα συμπεράσματα πολιτικών για τον εκδημοκρατισμό χωρών σε ολόκληρο τον κόσμο.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στα αγγλικά στις 20 Φεβρουαρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Learn Liberty και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
(Φωτογραφία: Carlos Becerra/Alexander Aksakov/Getty Images/Ideal Image)
