Της Sarah Skwire
Το ελεύθερο εμπόριο δεν μας κάνει απλώς πλουσιότερους. Μας κάνει καλύτερους ανθρώπους.
Ο Ντόναλντ Τραμπ υποστηρίζει πως ένα από τα πράγματα που χρειάζονται για να κάνει “την Αμερική ξανά μεγάλη” είναι να εγείρει τείχη στο εμπόριο – όμως κάνει λάθος. Το μεγαλείο, τόσο του πλούτου όσο και του ηθικού χαρακτήρα, έρχεται από το εμπόριο. Και αυτό το ξέρουμε εδώ και πολύ καιρό.
Πίσω στον τέταρτο αιώνα, ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος υποστήριξε ότι ο Θεός διαμόρφωσε τη γεωγραφία του κόσμου κατά τέτοιον τρόπο, ώστε οι άνθρωποι να χρειάζεται να εμπορεύονται μεταξύ τους για να καλύψουν τις ανάγκες τους.
“Για να μην μας αποτρέπουν οι μεγάλες αποστάσεις από την αμοιβαία μας συναλλαγή, ο Θεός μάς έδωσε έναν συντομότερο δρόμο, τη θάλασσα, που κείται κοντά σε κάθε χώρα. Για να θεωρείται ο κόσμος ως ένα σπίτι, μπορούμε συχνά να επισκεπτόμαστε ο ένας τον άλλο, και αμοιβαία και εύκολα να κοινωνούμε αυτά που κάθε χώρα παράγει. Έτσι, κάθε άνθρωπος που κατοικεί σε ένα μικρό μέρος της γης, απολαμβάνει οτιδήποτε παράγεται αλλού, τόσο ελεύθερα ως εάν ήταν κύριος του όλου. Και, σαν να ήμασταν σε ένα καλοστρωμένο τραπέζι, το μόνο που χρειάζεται είναι να απλώσουμε το χέρι μας και να δώσουμε αυτό που είναι μπροστά μας σε εκείνους που βρίσκονται σε μακρινά από μας μέρη, και με με τη σειρά μας να δεχθούμε από εκείνους αυτό που είναι κοντά τους.
Ο Χρυσόστομος βλέπει τον κόσμο ως μια οικία όπου μπορούμε να μετακινούμαστε ελεύθερα από δωμάτιο σε δωμάτιο, φέρνοντας ο έναν στον άλλο ό,τι χρειάζεται από τον τόπο μας. Και, σαν να ανησυχεί ότι αυτή η εικόνα μπορεί και να μην υπογραμμίζει επαρκώς την άνετη αλληλοβοήθεια που συμβαίνει όταν οι άνθρωποι συναλλάσσονται, μας παρέχει μια ακόμη πιο οικεία εικόνα. Ο κόσμος είναι ένα “καλοστρωμένο τραπέζι” και όταν εμπορευόμαστε είναι σαν να μην έχουμε κάνει τίποτε περισσότερο ή λιγότερο σημαντικό ή γενναιόδωρο από το να περάσουμε το ψωμί στον πεινασμένο συνδαιτυμόνα μας.
Ο Θεός θέλει να εμπορευόμαστε
Ο ακόλουθος του Χρυσοστόμου, ο Θεοδώρητος αρχιεπίσκοπος Κύρρου, συμφωνεί μαζί του ότι ο Θεός θέλει τους ανθρώπους να εμπορεύονται. Το θέλει τόσο ρητά, ώστε να ενθαρρύνεται η φιλία και η ειρήνη.
“Ο Δημιουργός, θέλοντας να ενσταλάξει αρμονία στους ανθρώπους, τους έκανε να εξαρτώνται ο ένας από τον άλλο για τις διάφορες ανάγκες τους. Γι'' αυτό τον λόγο κάνουμε μακρινά ταξίδια στην θάλασσα, αναζητούμε την κάλυψη των αναγκών μας από τους άλλους και φέρνουμε πίσω φορτία με αυτά που θέλουμε. Γι'' αυτό τον λόγο και η Θεία Πρόνοια δεν έδωσε σε κανένα μέρος της γης όλες τις ανάγκες της ανθρωπότητας, ώστε η αυτάρκεια να μην πλήττει την φιλία”.
Πράγματι, για τον Θεοδώρητο η έλλειψη των αναγκαίων αγαθών σε κάποιες περιοχές του κόσμου είναι απόδειξη της αγάπης του Θεού. Όχι μόνο ο φιλάνθρωπος Θεός διαρρύθμισε τη γη έτσι ώστε η θάλασσα να μας συνδέει όπως οι διάδρομοι ένα σπίτι, αλλά και διαμοίρασε τα διάφορα αγαθά που γεμίζουν τον κόσμο με τέτοιον τρόπο, ώστε να είμαστε πρόθυμοι να συναλλαχθούμε με τους τους συνανθρώπους μας. Και μέσω αυτού του εμπορίου, κάνουμε φίλους.
Ο Ούγκο Γκρότιους εμπνεύστηκε τον 17ο αιώνα από αυτά τα επιχειρήματα στο σπουδαίο έργο του Περί Δικαίου Πολέμου και Ειρήνης, όπου υπερασπίζεται την πρακτική του εμπορίου (και συγκεκριμένα του θαλάσσιου εμπορίου, που είναι ιδιαίτερα σημαντικό για έναν Ολλανδό συγγραφέα).
“Ο Θεός δεν έδωσε όλα τα δώρα του σε κάθε μέρος της γης, αλλά τα διαμοίρασε ανάμεσα σε διαφορετικά έθνη, έτσι ώστε οι άνθρωποι, επιθυμώντας ο ένας την βοήθεια του άλλου, να διατηρούν και να καλλιεργούν την κοινωνία. Γι'' αυτό λοιπόν και η Θεία Πρόνοια εισήγαγε το εμπόριο, έτσι ώστε το οποιοδήποτε προϊόν του κάθε έθνους να το απολαμβάνουν εξίσου όλα”.
Οι υποστηρικτές των αγορών και του ελεύθερου εμπορίου πάντα εξήραν την ικανότητα του εμπορίου να μας φέρνει καλύτερα υλικά προϊόντα. Εξήντα πέντε χρόνια πριν την δημοσίευση του Πλούτου των Εθνών του Άνταμ Σμιθ, ο Spectator του Joseph Addison εξυμνούσε τις απολαύσεις ενός κόσμου που πλουτίζεται από το εμπόριο:
“Τα πλοία μας είναι γεμάτα με τις σοδειές του κάθε κλίματος. Τα τραπέζια μας είναι γεμάτα με μπαχαρικά, και λάδια και κρασιά. Τα δωμάτιά μας είναι γεμάτα με πυραμίδες από κινέζικες πορσελάνες και τα στολίζει η τέχνη της Ιαπωνίας. Το πρωινό μας ποτό έρχεται από τις μακρινότερες γωνιές της γης. Θεραπεύουμε τα σώματά μας με φάρμακα από την Αμερική και ξεκουραζόμαστε κάτω από ινδικά καλύμματα. Ο φίλος μου ο σερ Άντριου αποκαλεί τους αμπελώνες της Γαλλίας “κήπους μας”, τα νησιά που παράγουν μπαχαρικά “πρασιές μας”, τους Πέρσες “μεταξάδες μας”, και τους Κινέζους “αγγειοπλάστες μας”. Όντως, η φύση μάς παρέχει τα ελάχιστα αναγκαία προς το ζην, αλλά το εμπόριο μάς δίνει μεγαλύτερη ποικιλία απ'' όσα είναι χρήσιμα, και την ίδια ώρα μας παρέχει όλα όσα κάνουν τη ζωή μας ευκολότερη και πιο στολισμένη”.
Οι πυραμίδες όμως της πορσελάνης, και οι σωροί από περσικό μετάξι (όσο υπέροχοι κι αν είναι) δεν είναι τα κέρδη από το εμπόριο που ενδιαφέρουν τον Χρυσόστομο και τον Θεοδώρητο. Ακόμη και ο Γκρότιους, που έχει πολύ μεγαλύτερη προδιάθεση να εκτιμήσει τις υλικές απολαύσεις – αντιλαμβάνεται ότι υπάρχουν άλλα, πνευματικά κέρδη που χαρίζει το ελεύθερο εμπόριο.
Ηθικά πλεονεκτήματα
Όταν καταστέλλουμε το ελεύθερο εμπόριο, ή αφήνουμε άλλους να το καταστείλουν για μας, δεν χάνουμε μόνο τα υλικά πλεονεκτήματα που μας αποφέρει ως ατομικούς καταναλωτές, ως παραγωγούς και ως έθνος. Χάνουμε και τα ηθικά του πλεονεκτήματα.
Δεν χρειάζεται να πιστεύουμε, όπως εκείνοι οι πρώιμοι Χριστιανοί συγγραφείς, ότι ο Θεός σχεδίασε τον κόσμο για να προάγει το ελεύθερο εμπόριο και να δούμε τα ηθικά του οφέλη. Ο Μοντεσκιέ, στον 18ο αιώνα υποστήριξε σε πολύ πιο κοσμικό ύφος:
“Το εμπόριο είναι μια θεραπεία για τις πιο καταστροφικές προκαταλήψεις μας. Είναι σχεδόν γενικός κανόνας ότι όπου βρίσκουμε ευχάριστους τρόπους συμπεριφοράς, εκεί ανθεί το εμπόριο – και όπου υπάρχει εμπόριο, εκεί θα βρούμε ευχάριστους τρόπους”.
Η ειρήνη είναι το φυσικό αποτέλεσμα του εμπορίου. Δύο έθνη που εμπορεύονται μεταξύ τους, διαμορφώνουν σχέσεις αλληλοεξάρτησης. Αν το ένα έχει συμφέρον να πουλά, το άλλο έχει συμφέρον να αγοράζει. Κι έτσι, η ένωσή τους θεμελιώνεται στις αμοιβαίες τους ανάγκες.
Η Θεωρία των Χρυσών Αψίδων για την Πρόληψη των Συγκρούσεων του Thomas Friedman είναι απλώς μια επικαιροποίηση του Μοντεσκιέ για τον 20ο αιώνα. (Η θεωρία του Friedman ότι δύο χώρες που έχουν McDonald''s δεν πολεμούν μεταξύ τους μπορεί να έχει εξαιρέσεις, αλλά είναι ένας πολύ καλός ευρετικός κανόνας).
Ο ραββίνος Jonathan Sacks επεσήμανε το 2003 ότι “η αγορά – η ιδέα με τη λιγότερη εμφανή πνευματικότητα – είναι που μας δίνει ένα βαθιά πνευματικό μήνυμα: ότι μέσα από την συναλλαγή η διαφορά γίνεται ευλογία αντί για κατάρα”.
Όπως μπορεί να σας πει το οποιοδήποτε εισαγωγικό μάθημα στα οικονομικά, αν όλοι ήμασταν ακριβώς το ίδιο, δεν θα συναλλάσσαμε τίποτε απολύτως. Επειδή ακριβώς είμαστε διαφορετικοί, έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε τους εαυτούς μας και τους άλλους ευτυχέστερους εμπορευόμενοι ό,τι έχουμε.
Το εμπόριο μας διδάσκει να συνυπάρχουμε με τους άλλους παρά τις διαφορές μας. Μας βοηθά να καταλάβουμε το πώς άνθρωποι διαφορετικοί από μας σκέφτονται, δρουν, και παίρνουν αποφάσεις. Μας δίνει λόγους – πνευματικούς, κοινωνικούς και υλικούς – να μην κάνουμε πολέμους, να μην μισούμε και να μην δυσπιστούμε προς τους συνανθρώπους μας. Μας επιτρέπει να απολαμβάνουμε και να προσφέρουμε ο ένας στον άλλο όλα τα αγαθά που υπάρχουν στο πλούσιο τραπέζι του κόσμου.
Πλούσιοι σε πνευματικά αγαθά
Πρέπει να επιμένουμε στο δικαίωμά μας να είμαστε πλούσιοι όχι απλώς σε υλικά πράγματα, αλλά και σε τέτοια πνευματικά αγαθά. Οι κυβερνήσεις οφείλουν τουλάχιστον να μην εξαναγκάζουν τους πολίτες τους να γίνονται χειρότεροι άνθρωποι. Όταν οι κυβερνήσεις παρεμβαίνουν σε μικρές ειρηνικές συναλλαγές – στη φιλάνθρωπη προσφορά τροφής σε αστέγους, στην παροχή μεταφορικών μέσων σε μειονεκτικές γειτονιές, στο κίνημα Little Free Library και ούτω καθεξής – μας κάνουν χειρότερους σε μια μικρή κλίμακα. Όταν οι κυβερνήσεις κλείνουν τις πόρτες, κλειδώνουν τις πύλες και χτίζουν νέους τοίχους ενάντια στο ελεύθερο εμπόριο, μας κάνουν χειρότερους σε μεγάλη κλίμακα.
Είναι δύσκολο να κάνεις μια χώρα μεγάλη όταν δεν την αφήνεις καν να είναι καλή.
--
Η Sarah Skwire είναι Συντάκτης Λογοτεχνίας του FEE.org και senior fellow του Liberty Fund Inc. Είναι ποιήτρια και συγγραφέας του εγχειριδίου γραφής Writing with a Thesis. Είναι μέλος του Δικτύου Στελεχών του FEE
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στα αγγλικά στις 27 Ιανουαρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
