Μια συνάδελφός μου από την Αργεντινή, μου έθεσε πρόσφατα μία μάλλον ωμή ερώτηση: «Πες μου, σε παρακαλώ, πώς η αγαπημένη σας Ευρωπαϊκή Ένωση βοηθάει εσάς και εμένα;».
Οι αμφιβολίες της είναι βάσιμες. Δεδομένης της γραφειοκρατικής απεραντοσύνης της ΕΕ, δεν είναι παράλογο να αναρωτιέται κανείς ποιον σκοπό εξυπηρετεί και αν έχει ουσιαστικό αντίκτυπο στη ζωή των πολιτών της.
Πολλοί θα έκλειναν αυτή τη συζήτηση λέγοντας κάτι του τύπου «η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένα μοναδικό θεσμικό πείραμα που επέτρεψε τη μεγαλύτερη περίοδο ειρήνης που γνώρισε ποτέ η ήπειρος».
Μια πλήρης απάντηση, ωστόσο, θα απαιτούσε μια μακροσκελή εξήγηση, καθώς η ΕΕ έχει μια πολύ ευρεία σφαίρα επιρροής. Το πλαίσιο για την ανάπτυξη και την εκτέλεση των αποφάσεών της είναι επίσης εξαιρετικά περίπλοκο: η νομοθεσία περνά πρώτα από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, αλλά τα 27 κράτη μέλη της είναι υπεύθυνα για την εφαρμογή της.
Ωστόσο, πολλές από τις αναρίθμητες οδηγίες και κανονισμούς της ΕΕ είχαν αναμφισβήτητα άμεσο αντίκτυπο στη ζωή των πολιτών της. Η ερώτηση της συναδέλφου μου αξίζει επομένως μια σαφή απάντηση, την οποία μπορούμε να χωρίσουμε σε τέσσερις βασικούς τομείς, στους οποίους συμβαίνουν σήμερα αλλαγές, μαζί με ένα πλήθος καθιερωμένων μέτρων που επηρεάζουν τους πολίτες εδώ και, σε ορισμένες περιπτώσεις, δεκαετίες.
1. Τιμές ηλεκτρικής ενέργειας και καυσίμων
Η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας εξαρτάται σημαντικά από τις δράσεις της ΕΕ. Το είδαμε αυτό το 2022, όταν η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία προκάλεσε κρίση ενεργειακού εφοδιασμού σε μεγάλο μέρος της ηπείρου.
Η ΕΕ αντέδρασε με ένα μπαράζ διαρθρωτικών και δημοσιονομικών μέτρων που αποσκοπούσαν στη διασφάλιση του εφοδιασμού με φυσικό αέριο και στη διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας. Επιδίωξαν επίσης να παρέμβουν στις τιμές του φυσικού αερίου μέσω διορθωτικών μηχανισμών τιμών, περιορίζοντας έτσι τις αιχμές των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας.
Τα συστήματα αυτά αναπτύχθηκαν με διαφορετικούς τρόπους σε ολόκληρη την ήπειρο. Στην Ισπανία, για παράδειγμα, ο αντίκτυπός τους στη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων ήταν καθοριστικός: στους οδηγούς που βρέθηκαν αντιμέτωποι με την εκτίναξη των τιμών δόθηκε έκπτωση 20 λεπτών ανά λίτρο καυσίμου από τον Απρίλιο του 2022 έως το τέλος του έτους.
2. Νομοθετική ρύθμιση για τη γεωργία
Τον χειμώνα που μας πέρασε, μεγάλο μέρος της Ευρώπης έγινε μάρτυρας εκτεταμένων διαδηλώσεων διαμαρτυρίας για τα τρακτέρ. Οι αγρότες και τα νοικοκυριά τους γνωρίζουν πολύ καλά πόσο έντονα μπορούν να γίνουν αισθητές οι επιπτώσεις της νομοθεσίας της ΕΕ - όπως η ευρωπαϊκή πράσινη συμφωνία ή οι προτεινόμενοι (και στη συνέχεια αποσυρθέντες) κανονισμοί της Επιτροπής για τα φυτοφάρμακα.
Ωστόσο, το πολύπλοκο σύστημα των ζωτικής σημασίας επιδοτήσεων - οι οποίες καταβάλλονται απευθείας στους αγρότες - προέρχεται από τον προϋπολογισμό της ΕΕ και εδράζεται σε τρεις νομοθετικές πράξεις: 2021/2115, 2021/2116 και 2021/2117.
3. Τεχνητή Νοημοσύνη
Η Νομοθετική Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα 27 κράτη μέλη τον Φεβρουάριο. Μόλις τεθεί σε ισχύ, οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην εσωτερική αγορά θα πρέπει να αξιολογούν το επίπεδο κινδύνου που ενέχουν τα συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης που χρησιμοποιούν.
Θα πρέπει επίσης να υιοθετήσουν μέτρα ασφαλείας προκειμένου να διασφαλίσουν τα θεμελιώδη δικαιώματα των ανθρώπων που επηρεάζονται από τη δραστηριότητά τους. Σε αυτά περιλαμβάνεται το δικαίωμα αμφισβήτησης των αθέμιτων διακρίσεων όταν οι αποφάσεις λαμβάνονται από αλγοριθμικά συστήματα.
Ο κανονισμός συγκεντρώνει ήδη επικρίσεις για τις αρνητικές επιπτώσεις που μπορεί να έχει στον κλάδο, καθώς οι πολέμιοι λένε ότι θα επιφέρει πρόσθετο κόστος, θα αποθαρρύνει την καινοτομία και θα μειώσει την ανταγωνιστικότητα. Ωστόσο, ο κανόνας είναι πρωτοποριακός όσον αφορά την προστασία των πολιτών από, για παράδειγμα, τη μη στοχευμένη χρήση λογισμικού αναγνώρισης προσώπου από τις δυνάμεις ασφαλείας.
4. Κοινωνικά μέτρα
Ορισμένα από τα κοινωνικά μέτρα της ΕΕ έχουν ίσως πιο περιορισμένο πεδίο εφαρμογής και αφορούν συγκεκριμένους τομείς. Παραδείγματα αποτελούν η οδηγία για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής των γονέων και των κηδεμόνων, η πολύ πρόσφατα συμφωνηθείσα οδηγία για τους εργαζόμενους σε ψηφιακές πλατφόρμες και η προτεινόμενη οδηγία για την ευρωπαϊκή κάρτα αναπηρίας.
Η πρώτη από αυτές εισάγει μια περίοδο άδειας πέντε εργάσιμων ημερών ετησίως για τη φροντίδα όσων χρειάζονται βοήθεια.
Η δεύτερη μεταφέρει το βάρος της απόδειξης στις ψηφιακές πλατφόρμες, πράγμα που σημαίνει ότι αυτές είναι υπεύθυνες να αποδείξουν ότι τα άτομα που εργάζονται για αυτές δεν είναι υπάλληλοί τους. Αυτό φέρνει τους εργαζόμενους σε πολύ καλύτερη θέση όταν πρόκειται να ασκήσουν τα εργασιακά τους δικαιώματα.
Χάρη στην τρίτη οδηγία, οι κάτοχοι της κάρτας θα αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο με τους κατοίκους με αναπηρία των χωρών της ΕΕ στις οποίες ταξιδεύουν για σύντομες διαμονές, επιτρέποντάς τους, για παράδειγμα, να σταθμεύουν τα αυτοκίνητά τους σε χώρους για άτομα με αναπηρία.
Μακροχρόνια παραδείγματα
Εκτός από αυτές τις πιο πρόσφατες εξελίξεις, υπάρχουν αμέτρητα παραδείγματα νομοθεσίας της ΕΕ που επηρεάζουν την καθημερινή ζωή των πολιτών εδώ και δεκαετίες.
Οι πιστωτικές μονάδες ECTS αποτελούν μέρος του ιστού της πανεπιστημιακής ζωής για εκατομμύρια ανθρώπους σε ολόκληρη την ΕΕ. Αυτές οι μονάδες μέτρησης (γνωστές στο σύνολό τους ως Ευρωπαϊκό Σύστημα Μεταφοράς και Συσσώρευσης Πιστωτικών Μονάδων) εισήχθησαν στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Σήμερα, συνεχίζουν να επιτρέπουν την ομαλή μετάβαση των φοιτητών που μετακινούνται μεταξύ πανεπιστημίων εντός της Ευρώπης.
Ομοίως, και με τις άδειες οδήγησης: Οι πολίτες της ΕΕ δεν χρειάζεται να ανησυχούν ιδιαίτερα όταν διασχίζουν τα διεθνή σύνορα με αυτοκίνητο, καθώς οι άδειες οδήγησης της ΕΕ αναγνωρίζονται σε ολόκληρη την ήπειρο. Αυτό οφείλεται στο άρθρο 2 της οδηγίας του 2006 για τις άδειες οδήγησης.
Το ίδιο ισχύει και για τη λήψη ιατρικής περίθαλψης σε άλλο κράτος μέλος: οι ταξιδιώτες πολίτες της ΕΕ έχουν την ίδια περίθαλψη με τους κατοίκους της χώρας υποδοχής τους, σύμφωνα με την οδηγία του 2011 για τη διασυνοριακή υγειονομική περίθαλψη.
Και με τα αεροπορικά ταξίδια: εάν μια πτήση καθυστερήσει σοβαρά, οι επιβάτες πιθανόν να δικαιούνται αποζημίωση βάσει των όρων ενός κανονισμού της ΕΕ του 2004.
Ο κατάλογος θα μπορούσε να συνεχιστεί επ' αόριστον, αλλά αυτό που είναι σαφές είναι ότι δεν υπάρχει λόγος για σκεπτικισμό όσον αφορά το αποτέλεσμα - και την αποτελεσματικότητα - της δραστηριότητας της ΕΕ στη ζωή μας.
*Ο Joseba K. Fernández Gaztea είναι καθηγητής Δημόσιας Διοίκησης στο Πανεπιστήμιο Navarra, στην Παμπλόνα της Ισπανίας. Το άρθρο αναδημοσιεύεται αυτούσιο μέσω άδειας Creative Commons από τον ιστότοπο The Conversation.
