Εδώ και χρόνια, στην αρχή των εργαστηρίων δημοσιογραφίας για φοιτητές που διδάσκω, ως ενός είδους ζέσταμα, οργανώνω μια απλή άσκηση: επιλέγουμε μια γνωστή ταινία και προσπαθούμε να συντάξουμε μια σύντομη είδηση βάσει της πλοκής του. Αυτό πρώτα απ’ όλα βοηθά στην εξάσκηση της ικανότητας να εντοπίζει κανείς την ουσία της ιστορίας ή των γεγονότων και να διατάσσει τα στοιχεία τους ανάλογα με τη σημασία τους ή του τι θέλει να μεταδώσει.
Τελευταία όμως αντιμετωπίζω ένα σοβαρό πρόβλημα - δεν μπορούμε να βρούμε μια ταινία που να τη γνωρίζουν όλοι οι συμμετέχοντες στο εργαστήριό μου. Και δεν μιλάμε για ομάδες που αποτελούνται από πολλά άτομα.
Λίγες μέρες πριν, κάποιος έγραψε στο Twitter ότι από μια ομάδα τριάντα φοιτητών του, μόλις δύο είχαν δει το Pulp Fiction. Μπορεί κανείς να σκεφτεί ότι πρόκειται για ένα ζήτημα που αφορά το χάσμα των γενεών. Όμως δεν είναι έτσι. Το πρόβλημα δεν είναι να βρούμε μια ταινία την οποία έχουμε δει με τους φοιτητές μου. Μου φαίνεται ότι έχω ένα μεγάλο εύρος, και χάρη στις κόρες μου, μπορώ επίσης να αναλύω και παραμύθια (μια σύντομη είδηση βάση του Frozen, θα έχει ενδιαφέρον!).
Αντιθέτως, οι φοιτητές μου είναι αυτοί που αντιμετωπίζουν πρόβλημα να βρουν μια ταινία την οποία θα ξέρουν όλοι. Έτσι, δυο χρονιές στη σειρά, χρησιμοποίησαμε το πρώτο μέρος του Χάρι Πότερ. Φέτος δεν ήθελα να το ξανακάνω και έτσι σε μια ομάδα με αρκετούς ανθρώπους, δεν βρήκαμε μια ταινία που θα μπορούσε να μας συνδέσει όλους. Ο Νονός, το Star Wars (οποιαδήποτε ταινία από τη σειρά!), ακόμη και το Sami swoi, μια διάσημη πολωνική ταινία του 1967, δεν δουλεύουν πλέον.
Για χρόνια, η ποπ κουλτούρα αποτελούσε ένα πολύ σημαντικό μέρος της επικοινωνίας. Ήταν παρούσα στα αστεία, τις μεταφορές και τις διαφημίσεις. Κατά κάποιον τρόπο, δημιούργησε τη γλώσσα με την οποία επικοινωνούσαμε. Τόσο το κύριο ρεύμα της, ο κανόνας, όσο και οι επιμέρους μόδες έπαιζαν σημαντικό ρόλο.
Η δημοφιλής κουλτούρα “έχει γίνει ένας κοινός τόπος των σύγχρονων κοινωνιών, λειτουργώντας ως κοινή γλώσσα για την παγκόσμια εποχή, αν και δεν εκφράζεται σε ένα μόνο λεξικό”, έγραφε ο Waldemar Kuligowski, ανθρωπολόγος από το Πόζναν.
Αναφερόταν στη σκέψη του Johannes Fabian, ο οποίος υποστήριξε ότι ο όρος “δημοφιλής κουλτούρα” (popular culture) δεν προσδιορίζει κάποιο επιμέρους πεδίο της σύγχρονης κουλτούρας (όπως την υψηλή ή τη μουσική κουλτούρα), αλλά το σύνολο των σύγχρονων τρόπων ύπαρξης. Ο Fabian ισχυριζόταν ότι πρόκειται για έναν όρο που ανήκει στην ίδια κατηγορία όπως και η πρωτόγονη κουλτούρα.
Οι πληροφοριακές φούσκες φαίνεται πως έβαλαν ένα τέλος σ’ αυτό. Κι αυτό δεν ισχύει μόνο σε ό,τι αφορά τις ταινίες, αλλά και στη μουσική και σε άλλα παραδείγματα ενδιαφερόντων που, μέχρι πρόσφατα, αποτελούσαν πλατφόρμα για την ανταλλαγή ιδεών και κατανόησης.
Πλέον, οι πειστικές μεταφορές απουσιάζουν. Αξίζει να το έχουμε αυτό κατά νου όταν εξετάζουμε σύγχρονα προβλήματα που αφορούν την οικοδόμηση κατανόησης στο πλαίσιο τοπικών, εθνικών και υπερεθνικών κοινοτήτων.
Ο Piotr Olesky είναι Πολωνός ιστορικός και δημοσιογράφος. Εργάζεται στην Ιστορική Σχολή του Πανεπιστημίου Adam Mickiewicz στο Poznan.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 3 Δεκεμβρίου 2021 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του 4Liberty.eu και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
