Του John Phelan
Η Βενεζουέλα βρίσκεται σε μια κατάσταση αναταραχής. Μετά από 20 χρόνια εξουσίας του Ενωμένου Σοσιαλιστικού Κόμματος της Βενεζουέλας ((Partido Socialista Unido de Venezuela - PSUV) η οικονομία της χώρας καταρρέει. Καθώς οι Βενεζολάνοι προσπάθησαν να απομακρύνουν το PSUV από την εξουσία, ο επικεφαλής του Νικολάς Μαδούρο απάντησε δημιουργώντας ένα ανταγωνιστικό προς την Εθνοσυνέλευση σώμα στο οποίο συμμετέχουν αποκλειστικά υποστηρικτές της κυβέρνησης και νοθεύοντας τις προεδρικές εκλογές του Μαΐου του 2018. Τα μέλη της αντιπολίτευσης, χωρίς άλλη εναλλακτική, βγήκαν στους δρόμους όπου αντιμετώπισαν ανηλεή βία από τις δυνάμεις της σοσιαλιστικής κυβέρνησης.
Τα τρία στάδια του σοσιαλισμού στη Βενεζουέλα
Η Βενεζουέλα είναι απλώς η τελευταία χώρα που βρέθηκε στον κύκλο που γνωρίζουν όλες οι σοσιαλιστικές χώρες. Ο Kristian Niemietz, στο εξαιρετικό νέο του βιβλίο με τίτλο Socialism: The Failed Idea That Never Dies (Σοσιαλισμός: Η αποτυχημένη ιδέα που ποτέ δεν πεθαίνει) περιγράφει αυτή τη διαδικασία:
«1. Η περίοδος του μήνα του μέλιτος, όπου το πείραμα έχει, ή τουλάχιστον έχει κάποια αρχική επιτυχία σε κάποιους τομείς. Κατά την περίοδο αυτή πολύ λίγοι αμφισβητούν τον σοσιαλιστικό χαρακτήρα του πειράματος.
2. Η περίοδος των δικαιολογιών και της «μπάλας στην εξέδρα». Ο μήνας του μέλιτος όμως ποτέ δεν κρατά για πάντα. Η τύχη της χώρας είτε εξαντλείται, είτε οι ήδη υπάρχουσες αποτυχίες γίνονται ευρύτερα γνωστές στη Δύση. Παύει να είναι ένα παράδειγμα που παρουσιάζουν οι σοσιαλιστές έναντι των αντιπάλων τους, και καθίσταται ένα παράδειγμα που παρουσιάζουν οι αντίπαλοι των σοσιαλιστών έναντι των ίδιων. Κατά την περίοδο αυτή, οι διανοούμενοι της Δύσης συνεχίζουν να υποστηρίζουν το πείραμα, αλλά ο τόνος τους γίνεται θυμωμένος και αμυντικός.
3. Η περίοδος του «όχι-πραγματικού-σοσιαλισμού». Εντέλει πάντα φτάνουμε στο σημείο όπου το πείραμα έχει πια ευρέως ακυρωθεί και θεωρείται αποτυχημένο από το μεγαλύτερο μέρος του γενικού κοινού. Το πείραμα μετατρέπεται σε βαρίδι για την υπόθεση του σοσιαλισμού, και αιτία ντροπής για τους σοσιαλιστές της Δύσης. Σ' αυτή τη φάση οι διανοούμενοι αρχίζουν να αμφισβητούν τα σοσιαλιστικά εχέγγυα του πειράματος και, πράγμα σημαντικό, το κάνουν αυτό και αναδρομικά. Σε κάποιο σημείο, η θέση ότι η εν λόγω χώρα ποτέ δεν ήταν «πραγματικά” σοσιαλιστική γίνεται η κυρίαρχη θέση».
Αν δούμε το χάος που επικρατεί στη Βενεζουέλα, αξίζει να θυμόμαστε ότι όχι πριν από πολύ καιρό, θεωρούταν ως απόδειξη της επιτυχίας του σοσιαλισμού.
1ο στάδιο: Ένας αντικαπιταλιστής Πρόεδρος
Το 2002, ο Ούγκο Τσάβες έγινε πρόεδρος της Βενεζουέλας. Οι ιστορικά υψηλές τιμές του πετρελαίου του επέτρεψαν να εκκινήσει ένα κύμα κρατικών δαπανών. Παρενέβαινε επίσης εκτεταμένα στην οικονομία. Τα πράγματα πήγαιναν καλά, και οι άνθρωποι σαγηνεύτηκαν. Αυτός ήταν ο «πραγματικός σοσιαλισμός” που αντιπαραβαλλόταν στον καπιταλισμό. Το 2007, η Ναόμι Κλάιν έγραφε:
«Οι πλέον ένθερμοι αντίπαλοι των νεοφιλελεύθερων οικονομικών πολιτικών στη Λατινική Αμερική κερδίζουν τη μία εκλογή μετά την άλλη. Οι πολίτες ανανέωσαν την πίστη τους στην ικανότητα της δημοκρατίας να βελτιώνει τις ζωές τους.
Τα μαζικά κινήματα της Λατινικής Αμερικής μαθαίνουν πώς να εντάσσουν απορροφητές κραδασμών στα οργανωτικά τους μοντέλα. Τα προοδευτικά δίκτυα στη Βενεζουέλα είναι πολύ αποκεντρωμένα, με την εξουσία να διανέμεται στα επίπεδα των ανθρώπων και των κοινοτήτων, με χιλιάδες συμβούλια γειτονιάς και συνεταιρισμούς.
Οι νέοι ηγέτες της Λατινικής Αμερικής προετοιμάζονται επίσης καλύτερα για τους κραδασμούς που προκαλούν οι ευμετάβλητες αγορές. Καθώς η Λατινική Αμερική περιβάλλεται από ταραγμένα χρηματοπιστωτικά νερά, δημιουργεί μια ζώνη σχετικής οικονομικής ηρεμίας και προβλεψιμότητας, ένα κατόρθωμα που θεωρούταν ανέφικτο στην εποχή της παγκοσμιοποίησης».
Δύο χρόνια μετά, ο Νόαμ Τσόμκι, κάποτε δουλοπρεπής απολογητής των γενοκτόντων κομμουνιστών της Καμπότζης του Πολ Ποτ, έγραφε:
«Αυτό που με ενθουσίασε όταν επιτέλους επισκέφθηκα τη Βενεζουέλα είναι ότι μπορώ να δω πώς δημιουργείται ένας καλύτερος κόσμος. Η μεταμόρφωση της Βενεζουέλας στην κατεύθυνση της δημιουργίας ενός διαφορετικού κοινωνικού και οικονομικού μοντέλου μπορεί να έχει παγκόσμια επίδραση».
2ο στάδιο: Κρατική καταστολή
Οι καλές εποχές όμως έφτασαν στο τέλος τους. Οι τιμές του πετρελαίου έπεσαν από το υψηλό τους σημείο στα επίπεδα που βρίσκονταν πριν αναλάβει την εξουσία το Τσάβες. Η παραγωγή και η οικονομία κατέρρευσε. Οι άνθρωποι διαμαρτύρονταν. Ο Μαδούρο, ο κεχρισμένος διάδοχος του Τσάβες προχώρησε στην καταστολή. Μπήκαμε στο δεύτερο στάδιο.
Το 2014, καθώς η διαμαρτυρίες των καθημερινών Βενεζολάνων αντιμετωπίστηκαν με κρατική βία, ο George Ciccariello-Maher του περιοδικού Jacobin διαβεβαίωνε ότι:
«Όσοι επιδιώκουν να αποκαταστήσουν τα φεουδαρχικά προνόμια του εκθρονισμένου παλαιού καθεστώτως της Βενεζουέλας, προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν διαμαρτυρίες φοιτητών που προέρχονται κυρίως από τη μεσαία τάξη για να ρίξουν την κυβέρνηση Μαδούρο. Εγκατεστημένες εγχώριες ελίτ (των οποίων τα αγγλικά δεν αποκαλύπτουν ούτε ίχνος ξένης προφοράς) βγήκαν στο Twitter και τα διεθνή μέσα. Η αντιδραστική αντιπολίτευση βγήκε στους δρόμους, γεμάτη από ρατσιστικό και ταξικό μίσος».
Όντως, παραδέχθηκε, η κυβέρνηση άσκησε βία, όμως συνέχισε:
«Αν και είμαστε εναντίον της αχρείαστης βίας, υπάρχει παρ' όλα αυτά μια ριζοσπαστικά δημοκρατική μορφή βίας που δεν μπορούμε να αποκηρύξουμε πλήρως. Είναι η ίδια βία που 'έσυρε τους Βουρβώνους από τον θρόνο'. Αυτή δεν ήταν βία προς χάριν της βίας. Είναι αντίθετα ένα περίεργο παράδοξο: εξισωτική βία, η ριζοσπαστική δημοκρατική δικτατορία των αθλίων της γης. Όσοι συκοφαντούνται σήμερα είναι στην πραγματικότητα η πιο άμεση και οργανική έκφραση των εξαθλιωμένων της γης της Βενεζουέλας».
3o στάδιο: Η μετακίνηση των γκολπόστ
Σύντομα μπήκαμε στο τρίτο στάδιο. Το 2017, ο Ciccariello-Maher υποστήριξε ότι τα προβλήματα της Βενεζουέλας είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι η χώρα δεν είναι αρκετά σοσιαλιστική:
«Δεν υπάρχει μια συνεπής κατανόηση της επανάστασης που να μην περιλαμβάνει την νίκη επί των εχθρών μας καθώς οικοδομούμε τη νέα κοινωνία. Δεν μπορούμε να κυριαρχήσουμε επί τέτοιων κινδύνων χωρίς όπλα.
Κανείς δεν υποστηρίζει ότι οι μάζες της Βενεζουέλας βρίσκονται σήμερα στην εξουσία, αλλά τα τελευταία είκοσι χρόνια τις έφεραν κοντύτερα σ' αυτήν από ποτέ άλλοτε. Οι εχθροί τους, και οι δικοί μας, είναι στους δρόμους, καίγοντας και λαφυραγωγώντας στο όνομα της δικής τους ταξικής ανωτερότητας.
Ο μόνος δρόμος μπροστά είναι η εκβάθυνση και η ριζοσπαστικοποίηση της μπολιβαριανής διαδικασίας. Η μόνη διέξοδος από τη σημερινή κρίση στη Βενεζουέλα βρίσκεται ξεκάθαρα στην αριστερά: στην οικοδόμηση μιας πραγματικά σοσιαλιστικής εναλλακτικής».
Όπως επισημαίνει ο Niemietz, στη Βενεζουέλα μεταβαίνουμε σήμερα από το δεύτερο στο τρίτο στάδιο. Η Βενεζουέλα γίνεται σήμερα αναδρομικά παράδειγμα “μη πραγματικού σοσιαλισμού”. Τώρα, ο Νόαμ Τσόμσκι γράφει:
«Ποτέ δεν χαρακτήρισα την κυβέρνηση κρατικού καπιταλισμού του Τσάβες "σοσιαλιστική", ούτε υπονόησα ποτέ κάτι τόσο παράλογο. Απείχε πολύ από τον σοσιαλισμό. Ο ιδιωτικός καπιταλισμός παρέμενε. Οι καπιταλιστές ήταν ελεύθεροι να υπονομεύσουν την οικονομία με κάθε τρόπο, όπως με την μαζική εξαγωγή κεφαλαίων».
Ξανά και ξανά, οι σοσιαλιστές χαιρετίζουν τη μία ή την άλλη χώρα, από τη σοβιετική Ρωσία μέχρι τη Βενεζουέλα, ως τον άγγελο μιας νέας λαμπρής αυγής, για να υπαναχωρήσουν ότι αυτή καταρρεύσει, αρνούμενοι ότι ήταν ποτέ αυτό που οι ίδιοι μας έλεγαν ότι είναι - δεν ήταν “ποτέ πραγματικός σοσιαλισμός”. Ως προς αυτό έχουν να επιδείξουν μεγάλη επιτυχία.
Έτσι, από αποτυχία σε αποτυχία, η θεωρία του σοσιαλισμού επιβιώνει αμόλυντη από τα φρικτά πρακτικά αποτελέσματα της εφαρμογής της και βρίσκοντας πάντα μια νέα χώρα να καταστρέψει. Οι σοσιαλιστές δεν θα πρέπει να ξεφύγουν κάνοντας αυτό στη Βενεζουέλα.
--
Ο John Phelan είναι οικονομολόγος στο Center of the American Experiment στέλεχος στο Cobden Centre.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 8 Μαΐου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
