Τα ειδικά συμφέροντα πρέπει να υποχωρούν στο δημόσιο συμφέρον. Τα ατομικά συμφέροντα είναι ειδικά συμφέροντα. Επομένως, τα ατομικά συμφέροντα πρέπει να υποχωρούν στο δημόσιο συμφέρον. Αυτό σημαίνει, στην πράξη, ότι τα άτομα πρέπει να εμποδίζονται με τη βία από το να ενεργούν ενάντια στο δημόσιο συμφέρον. Αυτό το ευρέως κοινό συμπέρασμα είναι άκυρο.
Ιδωμένο με αυτόν τον τρόπο, το «δημόσιο συμφέρον» είναι μια απροσδιόριστη έκφραση. Είναι ένα ξόρκι. Αν, όπως υποτίθεται πρέπει να πιστεύουμε, το «δημόσιο συμφέρον» είναι το συμφέρον του κοινού, δεν υπάρχει, γιατί το «κοινό» αποτελείται από διαφορετικά άτομα που το καθένα έχει το δικό του συμφέρον και προσπαθεί να μεγιστοποιήσει τη δική του χρησιμότητα (όπως τη βλέπει). Το δημόσιο συμφέρον θα υπήρχε κυριολεκτικά μόνο εάν όλα τα άτομα ήταν πανομοιότυπα, αν είχαν δηλαδή τις ίδιες ακριβώς προτιμήσεις και αξίες και βρίσκονταν στις ίδιες ιδιαίτερες συνθήκες.
Όσοι επικαλούνται το «δημόσιο συμφέρον» είναι υποχρεωμένοι να κάνουν ένα βήμα πίσω και να το ορίσουν ως αυτό που αποφασίζει ένα δημοκρατικό πολιτικό σύστημα. Αυτό δεν το καθιστά συμφέρον του κοινού, αλλά συμφέρον της αριθμητικής πλειοψηφίας που συνειδητά το ψηφίζει. Η άθροιση των απόψεων όλων των ψηφοφόρων με τέτοιο τρόπο ώστε ο καθένας να έχει ίσο λόγο και ταυτόχρονα το αποτέλεσμα να είναι συνεκτικό είναι μια γνωστό από τα μαθηματικά πως είναι κάτι το αδύνατον, υπό ορισμένες εύλογες συνθήκες.
Το «δημόσιο συμφέρον» συνήθως αποδεικνύεται πως είναι το αποτέλεσμα πολιτικής συναλλαγής και αυτό που οι πολιτικοί ή οι γραφειοκράτες θέτουν εξαρχής στην πολιτική. Με άλλα λόγια, το «δημόσιο συμφέρον» είναι αυτό που αποφασίζουν αυτοί που έχουν τη δύναμη να επιβάλλουν τις αποφάσεις τους στους άλλους. (Βλ. ο άρθρο μου «The Impossibility of Populism», The Independent Review, Τόμος 26, Νο. 1 [2021], σελ. 15-25.)
Ένας άλλος τρόπος να διασώσουμε την ιδέα του «δημόσιου συμφέροντος» είναι να το δούμε ως το ανακάτεμα των ιδιωτικών συμφερόντων στο καζάνι του κράτους. Το κράτος θα δώσει προνόμια στον Α σε βάρος του Β και μετά στον Β σε βάρος του Α ή Γ. Συχνά, το κράτος θα δώσει ταυτόχρονα στον Α και θα πάρει από τον Α, και θα κάνει το ίδιο για τον Β και τον Γ. Αυτό το ανακάτεμα θα προκαλέσει συνολικά τη μείωση της ωφελιμότητας για όλους.
Για ένα πρόσφατο παράδειγμα (τα οποία δεν είναι δύσκολο να βρεθούν), διαβάστε το άρθρο της αρθρογράφου των Financial Times, Rana Foroohar How to make free trade fairer (Πώς να γίνει πιο δίκαιο το ελεύθερο εμπόριο) από τις 30 Οκτωβρίου 2023, η οποία γενικά ξετρελαίνεται με οποιαδήποτε προτεινόμενη κυβερνητική παρέμβαση που, όπως υποθέτει, δεν θα την βλάψει. Η στήλη της, που έχει ως θέμα αυτό που αποκαλεί «δίκαιο» εμπόριο, συνοψίζεται καλύτερα στον υπότιτλό της:
«Είναι καιρός να αλλάξουμε τα συστήματα επίλυσης διαφορών που ευνοούν τις πολυεθνικές έναντι των χωρών — και του δημόσιου συμφέροντός τους».
Άρα οι «χώρες» έχουν «το δικό τους» δημόσιο συμφέρον; Έχουν όλες το ίδιο δημόσιο συμφέρον ή αυτό είναι διαφορετικό για την κάθε χώρα; Δεν είναι καμία εταιρεία, ακόμη και πολυεθνική εταιρεία, νόμιμος κάτοικος μιας χώρας; Τα συμφέροντα των ιδιοκτητών της δεν αποτελούν μέρος του δημόσιου συμφέροντος αυτής της χώρας; Ή αποτελούν μέρος του παγκόσμιου δημόσιου συμφέροντος; Και πώς ζυγίζει η Foroohar τα συμφέροντα των ιδιοκτητών της εταιρείας (ή των εργαζομένων, ή των πελατών της) έναντι των συμφερόντων κάποιων άλλων ανθρώπων στη χώρα εκείνη ή στον κόσμο; Η αρθρογράφος μπορεί να απαντήσει σε τέτοιες ερωτήσεις μόνο με αυθαίρετο και αυταρχικό τρόπο.
Για ένα άλλο πρόσφατο παράδειγμα, αναλογιστείτε την ομιλία τις Αντιπροέδρου Kamala Harris μπροστά από το μεγάλο σύνθημα: «Artificial Intelligence: In Service of the Public Interest» (Τεχνητή Νοημοσύνη: Στην υπηρεσία του δημόσιου συμφέροντος) (βλ. «US Upstages Rishi Sunak with AI Regulation Plan», Financial Times, 1 Νοεμβρίου, 2023). Δεδομένου ότι το δημόσιο συμφέρον δεν υπάρχει, η κυρία Χάρις στην πραγματικότητα θέλει να επιβάλει με τη βία τη δική της θεώρηση, ή τη θεώρηση της ομάδας της, ή την αντίληψη της τρέχουσας κυβέρνησης των ΗΠΑ, για αυτή την επικίνδυνη χίμαιρα.
Πρόσφατα έδωσα ένα ακόμη παράδειγμα στο άρθρο μου στο EconLog με τίτλο “The Arbitrariness of the ‘Public Interest’” (Η αυθαιρεσία του «δημόσιου συμφέροντος).
Το μόνο πιθανό δημόσιο συμφέρον αφορά το κοινό συμφέρον όλων των ατόμων να είναι εξίσου ελεύθερος ο καθένας να επιδιώκει τα δικά του συμφέροντα στο πλαίσιο γενικών κανόνων - οι οποίοι συνήθως λαμβάνουν αρνητική μορφή του τύπου «Ου φονεύσεις». Αυτό είναι το κλασικό φιλελεύθερο ιδανικό που έχουν εξετάσει οι James Buchanan και Friedrich Hayek*. Σχετικά με αυτήν την ουσιώδη διάκριση μεταξύ του κοινού συμφέροντος και του συγκεχυμένου «δημόσιου συμφέροντος», το τελευταίο κεφάλαιο του The Reason of Rules των Geoffrey Buchanan και James Buchanan είναι διαφωτιστικό, αν και μερικές φορές ανησυχητικό. Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι μπορούμε να μιλάμε για δημόσιο συμφέρον μόνο εάν και όταν κάποια άτομα δεχτούν οικειοθελώς να υποστηρίξουν το κόστος της συλλογικής δράσης που απαιτείται για τη μεταρρύθμιση ενός κράτους που δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις ενός ομόφωνου κοινωνικού συμβολαίου ή στο κοινό συμφέρον όλων των ατόμων. (βλ. κυρίως σελ. 163).
* Δίνω μια εισαγωγή στην κοινωνική και νομική σκέψη του Φρίντριχ Χάγιεκ στις ξεχωριστές κριτικές μου για τους τρεις τόμους της τριλογίας του Law, Legislation, and Liberty: Τόμος 1, Κανόνες και τάξη, Τόμος 2, Η οφθαλμαπάτη της κοινωνικής δικαιοσύνης, και Τόμος 3, Η Πολιτική Τάξη ενός Ελεύθερου Λαού.
*Ο Pierre Lemieux είναι οικονομολόγος στο Τμήμα Διοικητικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Κεμπέκ στο Outaouais.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 7 Νοεμβρίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
