Της Κατερίνας Οικονομάκου
Η εικόνα της έκανε τον γύρο του κόσμου, για να καταγραφεί ως το σύμβολο της σουδανικής επανάστασης. Σκαρφαλωμένη πάνω σε ένα άσπρο αυτοκίνητο, στη μέση ενός πλήθους που έχει συγκεντρωθεί μπροστά στο κτίριο του γενικού επιτελείου του Στρατού, η νεαρή γυναίκα υψώνει το χέρι της, με τον δείκτη τεντωμένο προς τον ουρανό, καθώς αγορεύει. Η ψιλόλιγνη φιγούρα της είναι τυλιγμένη σε ένα λευκό σάρι, το παραδοσιακό σουδανέζικο τουμπ. To πρόσωπό της φωτίζεται από τα τεράστια χρυσά σκουλαρίκια. Η 22χρονη Αλάα Σαλάχ, φωτογραφημένη από μια άλλη Σουδανή, τη Λάνα Χαρούν, παρομοιάζεται με τις ισχυρές βασίλισσες της Νουβίας. Η αυτοπεποίθηση και ο δυναμισμός που εκπέμπει αυτή η νεαρή φοιτήτρια της Αρχιτεκτονικής, είναι αλήθεια ότι προκάλεσε το ενδιαφέρον των διεθνών μέσων ενημέρωσης, όταν με έκπληξη διαπίστωσαν ότι η επανάσταση που οδήγησε στο τέλος μιας σκληρής, τριαντάχρονης δικτατορίας έχει γυναικείο πρόσωπο. Στα σόσιαλ μίντια έγινε viral ένα βίντεο όπου η Αλάα απαγγέλλει και τραγουδάει επαναστατικά ποιήματα. Κάποια στιγμή ακούγεται να λέει: «Στο όνομα της θρησκείας, μας δολοφονούν». Και το πλήθος απαντάει: «Επανάσταση!».
Αν κάτι έχει προκαλέσει έκπληξη στη διεθνή κοινότητα, είναι η τεράστια συμμετοχή των γυναικών σε αυτό το ειρηνικό κίνημα, που γεννήθηκε πριν από λίγους μήνες και στην πορεία γιγαντώθηκε για να φέρει δραματικές αλλαγές. Στην πραγματικότητα, οι γυναίκες πρωταγωνιστούν στην καθιστική διαμαρτυρία που συνεχίζεται για δεύτερο μήνα μπροστά στο κτίριο του γενικού επιτελείου Στρατού. Σύμφωνα με τα ρεπορτάζ των ξένων ανταποκριτών στη χώρα, πάνω από το 70% των διαδηλωτών που βγήκαν στους δρόμους, είναι γυναίκες. Προφανώς υπάρχει μια πολύ καλή εξήγηση γι'' αυτό: Ο νόμος της σαρία που επέβαλε ο Ομάρ αλ Μπασίρ, όταν κατέλαβε την εξουσία με πραξικόπημα το 1989. Από τη σαρία αντλεί την εξουσία της η Αστυνομία της Δημόσιας Τάξης, που εδώ και τριάντα χρόνια σπέρνει τον φόβο στις γυναίκες της χώρας. Το πολιτικό ισλάμ, σε συνδυασμό με τη φοβερή διαφθορά του καθεστώτος, που έχει βυθίσει στη φτώχεια τη μεγάλη μάζα του πληθυσμού, και τις συγκρούσεις που τις ανάγκασαν να αναλάβουν την ευθύνη για τον βιοπορισμό των οικογενειών τους, ώθησαν τις γυναίκες στις πρώτες γραμμές της επανάστασης.
Ολα ξεκίνησαν στα μέσα του περασμένου Δεκεμβρίου, όταν το καθεστώς του Μπασίρ, ανίκανο να αντιμετωπίσει την εντεινόμενη οικονομική κρίση, ανήγγειλε έκτακτα μέτρα λιτότητας σε συνδυασμό με capital controls. Ο ήδη υψηλός πληθωρισμός εκτοξεύτηκε στα ύψη. Από τη μια μέρα στην άλλη η τιμή του ψωμιού τριπλασιάστηκε. Ανήμποροι πια να εξασφαλίσουν τα στοιχειώδη, οι κάτοικοι της πόλης Aτμπαρα, στα βόρεια της χώρας, βγήκαν στους δρόμους. Πολύ σύντομα, η Ένωση Σουδανών Επαγγελματιών (SPA), ένα σωματείο - ομπρέλα όπου συμμετέχουν κυρίως γιατροί, δάσκαλοι και μηχανικοί, αποφάσισε να αδράξει την ευκαιρία και να οργανώσει διαδηλώσεις σε ολόκληρη τη χώρα. Η ανταπόκριση των πολιτών ήταν πρωτόγνωρη. Και η απάντηση του καθεστώτος άμεση και βάναυση.
Τους πρώτους μήνες, οι άντρες της NISS, της διαβόητης μυστικής αστυνομίας, εξαπέλυσαν άγρια επίθεση εναντίον των διαδηλωτών. Στους επόμενους μήνες και έως την ανατροπή του δικτάτορα, συνολικά διακόσιοι άνθρωποι θα έχαναν τη ζωή τους. Η αγριότητα της NISS, που έπαιρνε εντολές κατευθείαν από την κυβέρνηση, ανησύχησε ακόμη και τον Στρατό. Οι διαδηλωτές, στο μεταξύ, δεν έδειχναν καμία διάθεση να υποχωρήσουν. Κάθε άλλο. Στις αρχές Απριλίου η ηγεσία του SPA κάλεσε τον κόσμο σε καθιστική διαμαρτυρία, μπροστά από το κτίριο του γενικού επιτελείου Στρατού. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι ανταποκρίθηκαν. Και καθώς οι μέρες περνούσαν, αρνούνταν να φύγουν. Η ανησυχία του Στρατού μετατράπηκε σε τρόμο, όταν διαπίστωσαν ότι ο Μπασίρ ήταν έτοιμος να διατάξει κανονικό αιματοκύλισμα. Στις 11 Απριλίου, σε ένα πραξικόπημα, οι λεπτομέρειες του οποίου δεν έχουν γίνει γνωστές, ο Μπασίρ απομακρύνθηκε από την εξουσία. Hταν το τέλος μιας δικτατορίας τριάντα χρόνων.
Και τώρα, τι; Εδώ και έναν μήνα, μια συμμαχία από κόμματα, συνδικάτα και οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών, οι Δυνάμεις της Αλλαγής και της Ελευθερίας όπως ονομάζονται, βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις με το Μεταβατικό Στρατιωτικό Συμβούλιο (TMC), διεκδικώντας την τοποθέτηση μιας μεταβατικής κυβέρνησης, που θα οδηγήσει τη χώρα σε ελεύθερες εκλογές. «Η εξέγερση δεν προκλήθηκε μόνο από μια φλογερή επιθυμία για την ανατροπή του Μπασίρ. Το SPA έχει στις τάξεις του πολλές ακτιβίστριες για τα γυναικεία δικαιώματα, καθώς και ομάδες που αντιτίθενται στο πολιτικό ισλάμ», έγραφε προ ημερών στους Financial Times η διακεκριμένη δημοσιογράφος του BBC Ζέιναμπ Μπαντάουι. Η Μπαντάουι, γεννημένη στο Χαρτούμ και μεγαλωμένη στη Βρετανία, ανήκει σε μια οικογένεια που έχει δώσει στη χώρα κάποιους από τους γνωστότερους αγωνιστές για την ελευθερία και τη χειραφέτηση των γυναικών. Στο ίδιο άρθρο, η δημοσιογράφος επισημαίνει κάτι που διαφοροποιεί την πατρίδα της από τις άλλες περιοχές της Μέσης Ανατολής όπου εφαρμόζεται η σαρία. Το πολιτικό ισλάμ δεν έχει ρίζες στο Σουδάν, το οποίο γνώρισε τη μουσουλμανική θρησκεία μέσω των σούφι. Ωστόσο, τα τριάντα χρόνια της δικτατορίας κατάφεραν ένα βαρύ πλήγμα στον γυναικείο πληθυσμό.
Οι νόμοι για τη δημόσια τάξη καθορίζουν πώς θα ντύνονται και πώς θα συμπεριφέρονται οι γυναίκες σε κάθε πτυχή της ζωής τους. Την ίδια στιγμή, ο γάμος επιτρέπεται από την ηλικία των δέκα ετών, ενώ πολύ συνηθισμένη παραμένει η πρακτική της κλειτοριδεκτομής σε αρκετές περιοχές της χώρας. Όλες οι Σουδανές έχουν μάθει να ζουν με τον φόβο της Αστυνομίας για τη Δημόσια Τάξη. Οι άντρες του σώματος τις διώκουν, τις κακοποιούν, κάποτε φτάνουν ακόμη και να τις δολοφονούν, χωρίς να δίνουν εξηγήσεις. Η πιο δύσκολη μοίρα, αναπόφευκτα, περιμένει τις φτωχές γυναίκες που προσπαθούν να επιβιώσουν πουλώντας τσάι, καφέ και φαγητό κατά μήκος του δρόμου, καθώς και εκείνες που ζουν στα στρατόπεδα των εκτοπισμένων. Εκεί που οι γυναίκες συνιστούν την πλειονότητα.
Την ίδια στιγμή, όμως, οι ακτιβίστριες για τα δικαιώματα των γυναικών έχουν χρόνια τώρα αναπτύξει έντονη δράση, φτιάχνοντας δίκτυα ενίσχυσης των πιο αδύναμων ανάμεσά τους. Εκμεταλλευόμενες και τη χαλάρωση της σαρίας, που ήρθε όταν το καθεστώς έριξε το βάρος του στη συγκέντρωση προσωπικού πλούτου, πέτυχαν να μεγαλώσουν μια γενιά γυναικών που συμμετέχει με αξιώσεις στον παραγωγικό βίο. Δεν είναι καθόλου τυχαίο, άλλωστε, ότι το 50% των αποφοίτων του πανεπιστημίου είναι γυναίκες. Αυτό αντικατοπτρίζεται και στα αιτήματα της επανάστασης. Όπως παρατηρεί στο άρθρο της η Μπαντάουι, ο εκπρόσωπος του SPA και καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Χαρτούμ, Μοχάμεντ Γιουσίφ, έχει δηλώσει ότι θα ήθελε επικεφαλής της επόμενης κυβέρνησης να είναι μια νέα γυναίκα.
Ο Γιουσίφ μπορεί να ανήκει μεν σε μια μειοψηφία, αλλά σίγουρα δεν αποτελεί απαραίτητα εξαίρεση. Ενα από τα χαρακτηριστικά αυτής της ειρηνικής επανάστασης, που διαψεύδει όσους βιάστηκαν να τη δουν σαν συνέχεια της Αραβικής Άνοιξης, είναι το γεγονός ότι οι γυναίκες που συμμετέχουν μαζικά σε αυτήν δεν έχουν καταγγείλει ούτε μια περίπτωση σεξουαλικής παρενόχλησης από τους άντρες που διαδηλώνουν στο πλάι τους. Όλα δείχνουν ότι παρά την τριαντάχρονη δικτατορία, παρ'' όλο που το βαθύ, συντηρητικό ισλάμ είναι πλέον πολύ δύσκολο να υποχωρήσει, υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις για τη σουδανική κοινωνία να κάνει βήματα προόδου. «Εάν η επανάσταση προδώσει τις γυναίκες του Σουδάν, θα έχει προδώσει την ίδια τη χώρα». Με αυτά τα λόγια κλείνει η Μπαντάουι το φορτισμένο συναισθηματικά άρθρο για την πατρίδα της.
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Φιλελεύθερο στις 13 Μαΐου.
