Παγκοσμίως, ο καρκίνος αποτελεί μία από τις συχνότερες αιτίες θανάτου. Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό για την Έρευνα του Καρκίνου (IARC), υπολογίζεται ότι μέχρι το 2050 οι περιπτώσεις καρκίνου θα αυξηθούν κατά περισσότερο από 75% σε σχέση με τους τωρινούς αριθμούς.
Η γήρανση του παγκόσμιου πληθυσμού, η αύξηση στη χρήση προϊόντων καπνού και αλκοόλ, η κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων και τροφίμων με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη καθώς και η παχυσαρκία είναι παράγοντες που θα αυξήσουν τις κακοήθειες μελλοντικά.
Μπορεί να προληφθεί ο καρκίνος;
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας περίπου 1 στις 3 περιπτώσεις καρκίνου μπορεί να προληφθεί με τα εξής μέτρα: 1) διακοπή καπνίσματος, 2) μείωση κατανάλωσης αλκοόλ, 3) χρήση αντιηλιακού με παράγοντα προστασίας SPF 30 ή μεγαλύτερο σε συχνή και μακρόχρονη έκθεση σε υπεριώδη ακτινοβολία, 4) διατήρηση φυσιολογικού σωματικού βάρους, 5) μείωση κατανάλωσης κόκκινου κρέατος, 6) συχνή κατανάλωση λαχανικών και φρούτων, 7) μείωση κατανάλωσης ζάχαρης και τροφών με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη, 8) συστηματική άσκηση, 9) εμβολιασμό έναντι των ιών ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV) και ιού ηπατίτιδας Β, 10) διενέργεια τακτικών προληπτικών ελέγχων και 11) αποφυγή έκθεσης σε περιττές απεικονιστικές εξετάσεις με ιονίζουσα ακτινοβολία.
Μπορεί να μειωθεί ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου με την άσκηση;
Υπολογίζεται ότι ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου είναι περίπου 4-6% χαμηλότερος για τα άτομα που αφιερώνουν τουλάχιστον 30 λεπτά την ημέρα (ή τουλάχιστον 150 λεπτά την εβδομάδα) σε μέτρια σωματική δραστηριότητα συγκριτικά με τα άτομα που καταγράφουν χαμηλότερα επίπεδα σωματικής άσκησης (λιγότερο από 15 λεπτά την ημέρα).
Σύμφωνα με μια συστηματική ανασκόπηση που δημοσιεύσαμε στο υψηλής απήχησης περιοδικό «Seminars in Cancer Biology»1, φαίνεται ότι η τακτική άσκηση σχετίζεται με λιγότερες πιθανότητες εμφάνισης κακοηθειών που σχετίζονται με την παχυσαρκία, όπως ο καρκίνος του παχέος εντέρου, του μαστού, του ενδομητρίου, του παγκρέατος, του στομάχου και το μηνιγγίωμα.
Αντικρουόμενα είναι τα ευρήματα μελετών αναφορικά με τη σχέση άσκησης και ανάπτυξης καρκίνου ωοθηκών, ήπατος, θυρεοειδούς αδένα και αδενοκαρκινώματος του οισοφάγου ενώ δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα για τον καρκίνο του νεφρού και της χοληδόχου κύστεως καθώς και το πολλαπλούν μυέλωμα.
Μπορεί η άσκηση να ωφελήσει ασθενείς με καρκίνο;
Η αυξημένη σωματική δραστηριότητα αποτελεί σημαντικό μέρος του θεραπευτικού προγράμματος για τους καρκινοπαθείς, καθώς υπάρχουν ολοένα και περισσότερες ενδείξεις για τις θετικές της συνέπειες στη σωματική και ψυχική υγεία τους.
Για ορισμένες μορφές καρκίνου, φαίνεται ότι η σωματική δραστηριότητα βελτιώνει την πρόγνωση, την ποιότητα ζωής, φυσικές λειτουργίες του οργανισμού, ελαττώνοντας την κόπωση που σχετίζεται με τον καρκίνο. Αν δεν υπάρχει διαφορετική σύσταση από τον ιατρό τους ειδικά σε περιπτώσεις ασθενών με επίμονη ή βαριά αναιμία, έντονη κόπωση, σοβαρή καχεξία, κ.α., οι ασθενείς με καρκίνο συνιστάται να είναι δραστήριοι σωματικά ακολουθώντας τις γενικές κατευθυντήριες γραμμές.
Ποιοι μηχανισμοί εμπλέκονται στον ευεργετικό ρόλο της άσκησης στην πρόληψη του καρκίνου;
Οι πιθανοί μηχανισμοί που εμπλέκονται αφορούν: 1) σε μεταβολές των επιπέδων διαφόρων ορμονών, (όπως είναι τα οιστρογόνα, η ινσουλίνη και οι ινσουλινομιμητικοί παράγοντες) εξαιτίας της άσκησης, 2) στην απελευθέρωση ευεργετικών μυοκινών που ελαττώνουν τη χρόνια μεταβολική φλεγμονή στην παχυσαρκία ενώ ρυθμίζουν κυτταρικά σηματοδοτικά μονοπάτια που εμπλέκονται στην καρκινογένεση και 3) στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού και του αντιοξειδωτικού συστήματος του οργανισμού. Τέλος, η άσκηση συμβάλλει στην πρόληψη της παχυσαρκίας, η οποία αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση καρκίνου.
Έχει σημασία η διάρκεια και το είδος της άσκησης;
Η Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία προτείνει στους ενήλικες να κάνουν 150 λεπτά μέτριας έντασης ή 75 λεπτά έντονης έντασης σωματική δραστηριότητα κάθε εβδομάδα (ή συνδυασμό αυτών). Μπορεί κάποιος να φτάσει στα προτεινόμενα επίπεδα δραστηριότητας περπατώντας σε ένα μεσημεριανό διάλειμμα για 30 λεπτά, 5 ημέρες την εβδομάδα. Ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι η προστατευτική δράση της άσκησης είναι δοσο - εξαρτώμενη, δηλαδή όσο αυξάνεται η διάρκεια και ίσως η ένταση της άσκησης, τόσο μεγαλύτερο είναι το όφελος.
Αυτό βέβαια ισχύει για όσους γυμνάζονται ήδη και έχουν εξοικειωθεί με την άσκηση. Γενικά όμως, υπάρχει όφελος σε κάθε δραστηριότητα που μας κάνει να ιδρώνουμε ή και να λαχανιάζουμε λίγο. Έτσι, κάθε είδος σωματικής δραστηριότητας φαίνεται πως είναι χρήσιμο είτε πρόκειται για αερόβια άσκηση ή ασκήσεις μυϊκής ενδυνάμωσης ή αντίστασης.
Ακόμη και η ήπια σωματική δραστηριότητα, όπως το περπάτημα, το ανεβοκατέβασμα σε σκάλες, οι δουλειές του σπιτιού, η χρήση των ΜΜΜ αντί του αυτοκινήτου, η συμμετοχή σε χαλαρά αθλήματα (πχ ήπια ποδηλασία, γκολφ, επιτραπέζιο τένις, κλπ) σε συνδυασμό με τον περιορισμό της καθιστικής ζωής προσφέρουν αθροιστικά σημαντικά οφέλη. Τέλος, νεότερες μελέτες έχουν δείξει ότι το περπάτημα ήπιας έντασης και διάρκειας μετά από γεύματα φαίνεται να παρέχει κάποια επιπρόσθετα μεταβολικά οφέλη στην υγεία, όπως η καλύτερη ρύθμιση του σακχάρου στο αίμα και η μείωση της LDL χοληστερόλης.
Ποιο είναι το βασικό μήνυμα;
Η αυξημένη σωματική δραστηριότητα, η ελάττωση του πλεονάζοντος σωματικού βάρους και η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής και διατροφής αποτελούν τους βασικούς πυλώνες της σύγχρονης αντικαρκινικής πρόληψης και θεραπείας.
Εξάλλου με αυτά τα μέτρα επιτυγχάνεται και η πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων. Τέλος, νεότερα δεδομένα υπογραμμίζουν ότι η καθημερινή, ήπια - κυρίως αερόβια - άσκηση των ασθενών με καρκίνο μπορεί να βελτιώσει σημαντικά τη σωματική και ψυχική τους υγεία.
*Η Μαριάννα Νταλαμάγκα, ιατρός Βιοπαθολόγος – Επιδημιολόγος, Καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ.
