Ο Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Υπνολογίας, Δρ. Εμμανουήλ Βαγιάκης αναλύει στο Liberal.gr πόσο συχνές είναι οι διαταραχές ύπνου στον γενικό πληθυσμό, και ιδιαίτερα στους νέους, ποιες είναι οι επιπτώσεις τους στην ευεξία, την υγεία και το προσδόκιμο ζωής μας και ποιες είναι οι πιο αξιόπιστες μέθοδοι διάγνωσης.
Ακούσαμε στο πρόσφατο συνέδριο ότι ο ύπνος δεν είναι κάτι που απλά συμβαίνει στο τέλος της ημέρας αλλά καθορίζει την έναρξη της επόμενης. Για τι ποσοστά στον γενικό πληθυσμό μιλάμε και ειδικά στην Ελλάδα, καθώς και από ποια ηλικία μπορεί να ξεκινήσουν τα προβλήματα στον ύπνο;
Υπάρχουν 70 περίπου παθήσεις που έχουν σχέση με τον ύπνο. Οι πιο συχνές από αυτές είναι η αϋπνία, οι αναπνευστικές διαταραχές στον ύπνο και οι κινητικές διαταραχές στον ύπνο. Άλλες, όπως η ναρκοληψία και οι διαταραχές του κιρκάδιου ρυθμού, είναι πιο σπάνιες αλλά πολύ σημαντικές.
Η συχνότητα αυτών των παθήσεων είναι πολύ υψηλή, αλλά η διάγνωσή τους, εκτός της αϋπνίας, δε γίνεται πάντα εύκολα, είτε γιατί ο κόσμος δεν είναι ενήμερος, είτε γιατί υπάρχει άγνοια από τα μέλη της ιατρικής κοινότητας, είτε, τέλος, γιατί δεν υπάρχουν οι κατάλληλες υποδομές και ο εξοπλισμός για τη διάγνωσή τους.
Κάποιες απ’ αυτές τις παθήσεις μπορεί να ξεκινούν από πολύ μικρή ηλικία, όπως, παραδείγματος χάριν, η υπνοβασία, που είναι πολύ συχνή στα παιδιά, ή οι διαταραχές του κιρκάδιου ρυθμού, δηλαδή το να θέλει κάποιος να κοιμηθεί σε πολύ προχωρημένη ώρα, κάτι που είναι πολύ συχνό στους εφήβους. Η ναρκοληψία, επίσης, ξεκινάει συνήθως σε νεαρή ηλικία.
Οι πιο συχνές, όμως, όπως η αϋπνία και η υπνική άπνοια, εμφανίζονται αργότερα στη ζωή και η συχνότητά τους αυξάνεται με την πάροδο της ηλικίας. Υπολογίζεται ότι είναι 1 στα 5 άτομα θα υποφέρει από αϋπνία κάποια στιγμή στη ζωή του.
Σε τι ποσοστό υπάρχει εν τέλει διάγνωση για τις διαταραχές του ύπνου στην Ελλάδα; Ποια είναι τα συμπτώματα που θα μας θορυβήσουν ώστε να αναζητήσουμε ιατρική βοήθεια και ποιες είναι οι συνήθεις θεραπείες;
Οι παθήσεις αυτές είναι συχνές, ιδιαίτερα η υπνική άπνοια, που θεωρείται ότι προσβάλλει περίπου το 20% του πληθυσμού, αλλά δεν διαγιγνώσκεται συχνά.
Θεωρούμε ότι στην Ελλάδα έχει διαγνωστεί περίπου ένας στους 10 πάσχοντες. Αυτό γίνεται διότι η υπνική άπνοια είναι μια περίεργη και ύπουλη πάθηση. Το φαινόμενο της αποφρακτικής άπνοιας συμβαίνει κατά τη διάρκεια του ύπνου και ο άνθρωπος δεν καταλαβαίνει εκείνη την ώρα τι του συμβαίνει, διότι κοιμάται. Θα είναι τυχερός αν κάποιος από το περιβάλλον του το επισημάνει.
Δηλαδή, μπορεί να δει αυτός που κοιμάται δίπλα του ότι κόβεται η αναπνοή για λίγα δευτερόλεπτα και εκείνη τη στιγμή σταματάει και το ροχαλητό. Μετά, ξαναρχίζει η αναπνοή και ξανακούγεται έντονο το ροχαλητό.
Αυτός ο κύκλος διακοπών και επανάρξεων του ροχαλητού μπορεί να συμβεί δεκάδες ή και εκατοντάδες φορές σε ένα βράδυ. Το σώμα λόγω των διακοπών της αναπνοής δεν παίρνει οξυγόνο με αποτέλεσμα σιγά-σιγά να βλάπτονται τα όργανα ιδίως η καρδιά και ο εγκέφαλος.
Τα συμπτώματα της υπνικής άπνοιας εμφανίζονται κυρίως την ημέρα, με κακό πρωινό ξύπνημα. Ο ασθενής δεν αισθάνεται ότι ξεκουράστηκε από τον ύπνο, μπορεί να έχει βαρύ κεφάλι, πρωινό πονοκέφαλο και αργότερα, μέσα στην ημέρα, να έχει ένα αίσθημα κόπωσης και υπνηλίας, το οποίο δεν ξέρει πού να το αποδώσει.
Η υπνική άπνοια είναι συχνότερη στους άντρες απ' ό,τι στις γυναίκες. Οι άντρες ασθενείς είναι τριπλάσιοι από τις γυναίκες και συνήθως είναι μέσης ηλικίας και υπέρβαρα άτομα .
Τα συμπτώματα που θα μας θορυβήσουν ώστε να αναζητήσουμε ιατρική βοήθεια για παθήσεις του ύπνου είναι η υπνηλία την ημέρα, παρότι κοιμόμαστε αρκετές ώρες, οι ανώμαλες κινήσεις των χεριών και των ποδιών κατά τη διάρκεια του ύπνου ή, τέλος, το να αισθανόμαστε ότι δεν κοιμόμαστε όσο θέλουμε.
Σε τι συνίσταται ο καλός ύπνος;
Ο καλός ύπνος συνίσταται σε επαρκή χρονικά ύπνο, ο οποίος, για τους περισσότερους ανθρώπους, είναι τουλάχιστον 7 ώρες το εικοσιτετράωρο. Ο ύπνος μπορεί να είναι μόνο το βράδυ ή, για κάποιους, το βράδυ και το μεσημέρι.
Επίσης, είναι σημαντικό να αισθανόμαστε ότι κοιμόμαστε αρκετά, να είμαστε την επόμενη μέρα δραστήριοι και λειτουργικοί, και ο ύπνος μας να είναι ήρεμος, χωρίς ανησυχία, άπνοιες ή περίεργες κινήσεις.
Ποιες είναι οι κυριότητες επιπτώσεις από τη διαταραχή του κιρκάδιου ρυθμού του ύπνου μας;
Ο ύπνος μας υπόκειται σε κιρκάδιο ρυθμό και κοιμόμαστε τις νυχτερινές ώρες. Οι κυριότερες επιπτώσεις από τη διαταραχή του κιρκάδιου ρυθμού του ύπνου εξαρτώνται από τον τύπο της διαταραχής.
Υπάρχουν κάποιες πραγματικές και ενδογενείς διαταραχές του κιρκάρδιου ρυθμού σε ορισμένα άτομα, τα οποία είτε έχουν ανάγκη να πάνε πολύ νωρίς για ύπνο, είτε έχουν ανάγκη να πάνε πολύ αργά, προς τις πρώτες πρωινές ώρες.
Αυτοί οι άνθρωποι, που δεν νυστάζουν πριν και αναγκάζονται να κοιμούνται στις τρεις ή τέσσερις το πρωί, θα έχουν ενδεχομένως σοβαρό πρόβλημα, εάν χρειάζεται να ξυπνήσουν νωρίς το πρωί για να πάνε στην εργασία τους ή στην εκπαίδευσή τους, διότι θα πάνε στερημένοι από τον ύπνο και τις αναζωογονητικές του επιδράσεις.
Υπάρχει και μια δεύτερη κατηγορία, κυρίως νέα άτομα, τα οποία θέλουν να ξενυχτήσουν είτε για λόγους διασκέδασης είτε γιατί τις μεταμεσονύκτιες ώρες επικοινωνούν στα κοινωνικά δίκτυα με άλλους εφήβους, με αποτέλεσμα να κοιτούν μια οθόνη στο υπνοδωμάτιό τους για πολλές ώρες, και αυτό έχει επίσης σαν αποτέλεσμα να επηρεάζεται ο ύπνος τους.
Χρειάζεται, λοιπόν, να γνωρίζουν οι γονείς, αλλά και οι ίδιοι, ότι αυτό το πράγμα μόνο κακό κάνει στην υγεία του ύπνου.
Ποιες παθήσεις και διαταραχές συνδέονται με τον ύπνο;
Με τον ύπνο, εκτός από τις αναπνευστικές διαταραχές, έχει σχέση και η αϋπνία. Μερικοί άνθρωποι αισθάνονται ότι δεν κοιμούνται αρκετά, έχουν αυτή την αίσθηση είτε διότι αργεί να τους πάρει ο ύπνος είτε γιατί ξυπνούν πολλές φορές και αργούν να ξανακοιμηθούν, είτε τέλος γιατί δεν συμπληρώνουν τις ώρες ύπνου που επιθυμούν.
Εάν δεν πρόκειται για κάποιο σωματικό πρόβλημα, όπως να πονάει κάποιος και να μην μπορεί να κοιμηθεί ή να κόβεται η αναπνοή του και να μην μπορεί να κοιμηθεί λόγω δύσπνοιας, τότε θεωρούμε ότι αυτή είναι αϋπνία οφειλόμενη σε ψυχολογικούς λόγους. Είναι δηλαδή μια ψυχοσωματική διέγερση, η οποία χρήζει φροντίδας.
Η φροντίδα αυτή είναι καλό να ξεκινά από μη φαρμακευτικά μέσα, όπως η εκπαίδευση για την υγιεινή του ύπνου, π.χ. να υπάρχει συγκεκριμένη ώρα ύπνου, να αποφεύγονται οι καφέδες κατά τη διάρκεια της ημέρας και τα διεγερτικά ποτά.
Η λεγόμενη γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία είναι η πρώτη επιλογή θεραπείας για την αϋπνία. Τα φάρμακα πρέπει να χρησιμοποιούνται επικουρικά και όσο το δυνατόν λιγότερο χρόνο.
Από τις άλλες διαταραχές του ύπνου που έχουν κάποια ιδιαίτερη σημασία και μπορεί να βοηθήσει το εργαστήριο ύπνου, αναφέρουμε τη ναρκοληψία, στην οποία έχουμε έντονη τάση για ύπνο.
Πολλές φορές μπορεί να γίνει ανεξέλεγκτη. Κάποιες φορές μάλιστα συνδυάζεται με μια τάση μυϊκής παράλυσης ή το να βλέπει κάποιος εικόνες ή οράματα, κάτι σαν όνειρο, στην αρχή που ξεκινάει ο ύπνος ή τέλος, ενώ έχει ξυπνήσει, και το καταλαβαίνει, αισθάνεται ότι δεν μπορεί να κινήσει το σώμα του.
Η διάγνωση της ναρκοληψίας χρειάζεται οπωσδήποτε εργαστήριο ύπνου και υπάρχουν θεραπείες για αυτή την κατάσταση, οι οποίες μπορούν να προσφέρουν πολλά.
Θα ήθελα να αναφερθώ τέλος σε μια ιδιαίτερη κατάσταση που λέγεται διαταραχή της συμπεριφοράς στον ύπνο REM, στην οποία κάποιος βλέπει ένα όνειρο, αισθάνεται ότι απειλείται και αντιδρά, π.χ. βλέπει ότι τον κυνηγάει ένα σκυλί για να τον δαγκώσει και αυτός το κλωτσάει.
Δυστυχώς, κλωτσάει το άτομο που κοιμάται δίπλα του ή κλωτσάει τον τοίχο με αποτέλεσμα να τραυματιστεί ή να τραυματίσει. Αυτές οι καταστάσεις συνοδεύουν συχνά κάποιες νευρολογικές παθήσεις και διαγιγνώσκονται μετά από μελέτη σε εργαστήριο ύπνου. Φυσιολογικά όταν βλέπουμε όνειρα είμαστε παράλυτοι και δεν μπορούμε να κινηθούμε.
Η έρευνα Frost & Sullivan (2016) αναφέρεται στην υποδιάγνωση της αποφρακτικής υπνικής άπνοιας ως μια μορφή υποβόσκουσας υγειονομικής κρίσης, δεδομένου ότι οι συνέπειές της δεν περιορίζονται μόνο στην υγεία ενός μεγάλου πληθυσμού, αλλά επιβαρύνουν επίσης με δυσθεώρητο οικονομικό κόστος τα δημόσια συστήματα υγείας, λόγω των εκτεταμένων βλαβών που προκαλεί. Παρά ταύτα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) δεν την κατατάσσει στις μεγαλύτερες απειλές για τη δημόσια υγεία, ενώ τα κράτη δεν φαίνεται να προγραμματίζουν την ένταξή της στο σύστημα προληπτικών εξετάσεων. Πώς επηρεάζεται το σύστημα υγείας από τις διαταραχές του ύπνου;
Η υπνική άπνοια είναι σημαντικός παράγοντας υγειονομικής κρίσης, αλλά και οικονομικής απώλειας για μια κοινωνία. Οι μετρήσεις αυτές από την Frost και Sullivan έγιναν στην Αμερική.
Στις δυτικές κοινωνίες τα μέτρα και τα σταθμά για τις οικονομικές επιπτώσεις των διαφόρων παθήσεων, καθώς και των αναγκών υγείας ενός πληθυσμού είναι διαφορετικά από τον τρίτο κόσμο.
Στον δυτικό κόσμο, οι καρδιοαγγειακές παθήσεις και ο καρκίνος θεωρούνται οι πιο συχνές παθήσεις που προκαλούν θανάτους, και η υπνική άπνοια, μέσω αυτών των παθήσεων, προκαλεί προβλήματα υγείας και την οικονομική επιβάρυνση.
Άλλος λόγος που η υπνική άπνοια μπορεί να προκαλέσει προβλήματα είναι τα τροχαία ατυχήματα λόγω ύπνου στο τιμόνι και η μείωση της παραγωγικότητας λόγω κόπωσης και υπνηλίας που εμφανίζουν συχνά αυτοί οι ασθενείς. Αντίθετα, στις χώρες του τρίτου κόσμου, οι λοιμώξεις, όπως η φυματίωση και η ελονοσία, είναι οι μεγάλες απειλές για τη δημόσια υγεία.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, που ασχολείται με όλη τη γη και όχι μόνο με τις αναπτυγμένες δυτικές χώρες, έχει σοβαρότερα θέματα να επιλύσει, στις υποανάπτυκτες χώρες και στην Αφρική, όπως η φυματίωση, η ελονοσία, το AIDS, η χολέρα και άλλα τέτοιου είδους θέματα.
Θα ήταν πολυτέλεια να αναγνωρίσει ως μείζον πρόβλημα της Αφρικής την αποφρακτική υπνική άπνοια που συνδέεται με την παχυσαρκία.
Ποια είναι τα κέντρα στην Ελλάδα όπου μπορεί να εξεταστεί ο πληθυσμός και πόσο δύσκολη είναι η διαδικασία για τους ασθενείς;
Στην Ελλάδα υπάρχουν ορισμένα Εργαστήρια Κέντρα Διαταραχών Ύπνου σε δημόσια νοσοκομεία, όπου ο κόσμος μπορεί να πηγαίνει για εκτίμηση και για μελέτη ύπνου.
Τα κέντρα αυτά πρέπει να διαθέτουν γιατρούς εκπαιδευμένους στην ιατρική του ύπνου, η οποία είναι μια εκπαίδευση που υλοποιείται την τελευταία εξαετία. Οι γιατροί αυτοί δίνουν εξετάσεις δύο φορές τον χρόνο και λαμβάνουν την αντίστοιχη πιστοποίηση από το Υπουργείο Υγείας. Τα περισσότερα Εργαστήρια-Κέντρα Διαταραχών Ύπνου του δημόσιου τομέα στελεχώνονται με τέτοιους γιατρούς.
Στον ιδιωτικό τομέα, μόνο δύο ή τρία αξιόπιστα κέντρα ύπνου με πιστοποιημένους γιατρούς λειτουργούν σε όλη τη χώρα.
Η μελέτη ύπνου στην Ελλάδα χρειάζεται μεγαλύτερη υποστήριξη από την επίσημη πολιτεία, ώστε τα εργαστήρια ύπνου του δημοσίου τομέα να στελεχωθούν από περισσότερο εξειδικευμένο προσωπικό και πιο σύγχρονο εξοπλισμό, καθώς το θεσμικό πλαίσιο δεν έχει εκσυγχρονιστεί εδώ και 30 χρόνια. Επιπλέον, είναι σημαντικό να υλοποιηθούν όσες υπουργικές αποφάσεις έχουν ληφθεί ως σήμερα, ώστε όσοι έχουν ανάγκη από μελέτη ύπνου να βρίσκουν ευκολότερα ραντεβού σε ένα αξιόπιστο Εργαστήριο-Κέντρο Διαταραχών Ύπνου του Δημοσίου ή του Ιδιωτικού τομέα.
*Ο κ. Εμμανουήλ Βαγιάκης είναι Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Υπνολογίας, Πνευμονολόγος – Εντατικολόγος, Δ/ντής ΕΣΥ, Επιστημονικός Υπεύθυνος Εργαστηρίου, Κέντρο Διαταραχών Ύπνου, ΓΝΑ «Ο Ευαγγελισμός».
Για περισσότερες πληροφορίες:
