Της Γιάννας Σουλάκη
Μία πραγματικά σημαντική μελέτη για την οποία συνεργάστηκαν ερευνητές από τις ΗΠΑ και τον Καναδά, απέδειξε ότι παιδικά τραύματα, όπως είναι η απώλεια ενός γονιού, ο γονικός εθισμός ή η παιδική κακοποίηση, μπορούν να οδηγήσουν σε πρόωρη γήρανση του ανθρώπου, όταν φτάσει στην ενήλικη ζωή.
Η επιστημονική μελέτη στηρίχθηκε στην επίδραση που έχει το περιβάλλον, στα τελομερή των χρωμοσωμάτων μας.
Αλλά για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα τα αποτελέσματα της μελέτης, θα πρέπει πρώτα να μιλήσουμε για τα τελομερή και πως αυτά εμπλέκονται με την διαδικασία της γήρανσης του ανθρώπου.
Τι είναι τα τελομερή και πώς σχετίζονται με την γήρανση των κυττάρων;
Η δράση των τελομερών και ο συσχετισμός τους με την γήρανση δεν είναι κάτι καινούργιο για την επιστήμη. Το τελομερές είναι μια περιοχή του DNA του κυττάρου, χωρίς μεγάλη πληροφοριακή αξία, που βρίσκεται στο τέλος του χρωμοσώματος και προστατεύει τη χρήσιμη γενετική πληροφορία από τη φθορά. Η πληροφορία που καθιστά το κύτταρο βιολογικά ενεργό βρίσκεται στο μεσομερές, το οποίο προστατεύεται από το τελομερές.
Τα τελομερή έχουν δομή, που επιτρέπει την προσκόλληση πρωτεϊνών που «δένουν» τη διπλή έλικα του DNA στην κάθε άκρη της, κάτι που πιο απλά, έχει παρομοιαστεί από τους ειδικούς, σαν το προστατευτικό άκρο στα κορδόνια των παπουτσιών, το οποίο δεν αφήνει τα κορδόνια να ξεφτίσουν με τη χρήση.
Η γήρανση, λοιπόν, δεν είναι τίποτα περισσότερο από την φθορά των τελομερών του κυττάρου. Οσο μεγαλώνουμε εμείς, τόσο τα “κορδόνια” στις άκρες τους φθείρονται και οδηγούμαστε σε ασθένειες, που σχετίζονται με την ηλικία. Αλλοι παράγοντες που σχετίζονται με την φθορά των τελομερών είναι οι τοξίνες και η μόλυνση του περιβάλλοντος, το άγχος και η έλλειψη σωματικής άσκησης.
Παιδικά τραύματα και φθορά των τελομερών
Σήμερα, η νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America (PNAS Plus) κάνει ουσιαστικά λόγο για την αρνητική επίδραση του στρες, μέσα όμως από μία νέα σκοπιά. Αυτή την παιδικών τραυμάτων.
Σύμφωνα με την έρευνα που έγινε σε 4.598 ανθρώπους, οι αρνητικές εμπειρίες κατά την παιδική ηλικία, φαίνεται ότι επιταχύνουν την καταστροφή των τελομερών, οδηγώντας σε πρόωρη γήρανση των κυττάρων και – ως φυσικό επακόλουθο – του ανθρώπινου οργανισμού.
Η επικεφαλής της μελέτης, καθηγήτρια του University of British Columbia, Eli Puterman επέλεξε τους εθελοντές της ανάμεσα σε 26.000 ανθρώπους, οι οποίοι συμμετείχαν ήδη σε μία άλλη αμερικανική μελέτη (για την υγεία των ενηλίκων άνω των 50 ετών) και που ήταν ήδη σε εξέλιξη, από το 1992.
Οι εθελοντές επιλέχθηκαν με κριτήριο την ηλικία, το φύλο και την γενική κατάσταση της υγείας, αλλά ελήφθησαν υπόψη και άλλοι παράγοντες, όπως η μόρφωσή τους, το βάρος τους και η καπνιστική τους συνήθεια. Παράλληλα συλλέχθηκε – από το σύνολο των εθελοντών – και δείγμα σάλιου, μέσω του οποίου εξετάστηκε εργαστηριακά το μήκος των τελομερών, με τη βοήθεια της μοριακής εξέτασης PCR (αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης).
Οι εθελοντές μίλησαν για τα τραύματά τους
Οι εθελοντές κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτήματα για τα στρεσογόνα περιστατικά της ζωής τους, τόσο ως παιδιά, όσο και ως ενήλικες. Οι εμπειρίες τους χωρίστηκαν σε δύο κατηγορίες: οικονομικές και κοινωνικές.
Στα “οικονομικά τραύματα” της ενήλικης ζωής ταξινομήθηκαν καταστάσεις, όπως η απώλεια του εισοδήματος, της θέσης εργασίας, ή και πιο τραυματικές καταστάσεις, όπως η εξασφάλιση τροφής με κουπόνια. Στην παιδική ζωή, η απώλεια της δουλειάς ενός γονέα, ή μια οικογένεια να χάσει το σπίτι της.
Στα “κοινωνικά τραύματα” των ενηλίκων συγκαταλέγονται: ο θάνατος ενός παιδιού ή του συζύγου, ή συμμετοχή κάποιου σε πόλεμο. Τα “κοινωνικά τραύματα” της παιδικής ηλικίας είναι, η γονική κακοποίηση, ο γονικός εθισμός, ή η παιδική παραβατικότητα.
Τα αποτελέσματα ήταν τόσο εντυπωσιακά, όσο και ανησυχητικά: Αποδείχθηκε ότι οι οικονομικές αντιξοότητες δεν είχαν αντίκτυπο στο μήκος και την φθορά των τελομερών – είτε τα προβλήματα αυτά είχαν συμβεί στην παιδική ηλικία, είτε στην ενηλικίωση. Αρχικά, οι αρνητικές κοινωνικές εμπειρίες που επιφέρουν στρες στην ενήλικη ζωή φάνηκε ότι προκαλούσαν φθορά κατά 8% στο μήκος των τελομερών, αλλά στη συνέχεια όταν τα αποτελέσματα εξετάστηκαν σε συνάρτηση με άλλους παράγοντες, όπως το ιστορικό του καπνίσματος, η εκπαίδευση ή η γενετική, το αποτέλεσμα αυτό μηδενίστηκε.
Τα παιδιά είναι πολύ ευάλωτα στα “κοινωνικά τραύματα”
Κάτι αντίστοιχο δεν φάνηκε να συμβαίνει στα “κοινωνικά τραύματα” κατά την παιδική ζωή. Η μελέτη διαπίστωσε, ότι τα παιδικά τραύματα που είχαν να κάνουν με “κοινωνικά” προβλήματα και στρεσογόνους παράγοντες στην παιδική ηλικία, αύξησαν τα ποσοστά της φθοράς των τελομερών κατά την ενήλικη ζωή στο 11%. Το ποσοστό αυτό παρέμεινε μάλιστα αμετάβλητο, όταν οι ερευνητές συνέκριναν τα αποτελέσματα με άλλους παράγοντες που θα μπορούσαν να επηρεάσουν αυτό το αποτέλεσμα.
Την ίδια στιγμή, τα αποτελέσματα των μελετών που βασίζονται σε εμπειρίες εθελοντών κινδυνεύουν να επηρεαστούν από την θετική ή αρνητική ανάκληση των γεγονότων που παρελθόντος, όμως, δυστυχώς η επικρατούσα τάση φαίνεται να είναι οι άνθρωποι να ωραιοποιούν τις παλιές κακές εμπειρίες.
“Προηγούμενες μελέτες που έχουν γίνει, σχετικά με το εάν είναι αξιόπιστες οι αναδρομικές αναφορές από την παιδική μας ηλικία” γράφουν οι ερευνητές, “δείχνουν ότι οι άνθρωποι είναι πιο πιθανόν να υποτιμούν τις επιπτώσεις των εμπειριών παιδικής κακοποίησης, παρά το αντίθετο”. Σε κάποιες περιπτώσεις εθελοντών, δηλαδή, που εμφάνιζαν μείωση των τελομερών στη μελέτη και ήταν εμφανές στους επιστήμονες ότι προέκυπτε από μετατραυματικό στρες της παιδικής ηλικίας, οι ίδιοι οι εθελοντές δεν φάνηκε να το συνειδητοποιούν, καθώς ούτε καν ανέφεραν κάτι παρόμοιο”.
Συμπεράσματα με... ερωτηματικά
Ο ακριβής μηχανισμός, ωστόσο, που “μεταφράζει” μια κακή εμπειρία σε μεταβολή των πρωτεϊνών των τελομερών, δεν είναι σαφής ακόμα, αλλά οι ερευνητές υποψιάζονται πρέπει να σχετίζεται με το επιγονιδίωμα, δηλαδή το σύστημα ελέγχου που ενεργοποιεί και απενεργοποιεί τα γονίδια ανάλογα με τις ανάγκες του κυττάρου. Σε αντίθεση με τα γονίδια, δηλαδή, τα οποία καθορίζουν την ίδια την ζωή, το επιγονιδίωμα αλλάζει συνεχώς. Οι στρεσογόνοι παράγοντες της ζωής, γράφουν οι ερευνητές, “μπορεί να ενσωματωθούν μέσω της αλλαγής του επιγονιδιώματος και να μεταβάλλουν οριστικά την έκφραση του γονιδίου".
Η γήρανση φυσικά, ποτέ δεν ήταν μια ευνοϊκή κατάσταση, “αλλά τουλάχιστον να συμβαίνει μόνο στους ηλικιωμένους”, λένε οι ερευνητές. “ Η απόδειξη ότι υπάρχει μια καταστροφική σκληρότητα στα τραύματα που προκαλούνται στην παιδική ηλικία και μάλιστα σε τόσο μεγάλο βαθμό που θα μπορούσαν ακόμα και να επιταχύνουν τη διαδικασία της πρώιμης γήρανσης, ας αποτελέσει μία προειδοποίηση για τους γονείς, να μεγαλώνουν τα παιδιά τους προσεκτικά και με ευαισθησία”.
