Τι είναι αυτό που στοιχίζει 500.000 ζωές και απειλεί την υγεία 5 δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο;
Είναι τα τρανς λιπαρά τα οποία σύμφωνα με μια νέα έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) ευθύνονται για μισό εκατομμύριο πρόωρους θανάτους από στεφανιαία νόσο κάθε χρόνο σε όλο τον κόσμο.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, πέντε δισεκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως παραμένουν συνεχίζουν να προσλαμβάνουν επιβλαβή τρανς λιπαρά, παρ’ ότι αυτή η χρονιά είναι το ορόσημο για την οριστική εξάλειψή τους από τη βιομηχανία τροφίμων.
Ο ΠΟΥ ζήτησε για πρώτη φορά την παγκόσμια εξάλειψη των βιομηχανικά παραγόμενων τρανς λιπαρών το 2018 και από τότε έχουν γίνει σημαντικές προσπάθειες. Συγκεκριμένα, όπως προκύπτει από την έκθεση, 43 χώρες αρμοδιότητας του ΠΟΥ έχουν πλέον εφαρμόσει πολιτικές βέλτιστων πρακτικών για την εξάλειψη των τρανς λιπαρών από τα τρόφιμα, με οφέλη για την υγεία 2,8 δισεκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως.
Τα τρανς λιπαρά είναι ένας τύπος ακόρεστων λιπαρών οξέων. Χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία τροφίμων από το 1950. Παράγονται από έλαια μερικώς υδρογωνομένα, είτε για να δώσουν καλύτερη υφή και μεγαλύτερη διάρκεια στο τελικό προϊόν είτε για λόγους μείωσης του κόστους. Βρίσκονται, βέβαια, και σε φυσικά παραγόμενα προϊόντα, όπως πχ στο ορατό λίπος του κρέατος.
Τα βιομηχανικώς παραγόμενα τρανς λιπαρά βρίσκονται συνήθως σε συσκευασμένα τρόφιμα, αρτοσκευάσματα, προϊόντα ζύμης και σφολιάτας, μαργαρίνες, μαγειρικά έλαια και αλείμματα.
Τα τρανς λιπαρά είναι ένας από τους μεγαλύτερους «εχθρούς» της καρδιαγγειακής υγείας. Αυξάνουν τη λεγόμενη «κακή» χοληστερόλη του αίματος και μειώνουν την «καλή».
Έχει υπολογιστεί σε σχετικές έρευνες, ότι η πρόσληψη τρανς λιπαρών αυξάνει τον κίνδυνο θανάτου από στεφανιαία νόσο κατά 28% και συνολικά τον κίνδυνο θανάτου κατά 34%. Επιπλέον, τα τρανς λιπαρά έχουν συνδεθεί και με κάποιες μορφές καρκίνου, κυρίως του πεπτικού συστήματος.
Ο ΠΟΥ συστήνει η πρόσληψη των trans λιπαρών να μην ξεπερνάει το 1% της συνολικής θερμιδικής πρόσληψης. Το ποσοστό αντιστοιχεί σε λιγότερο από 2 γραμμάρια την ημέρα (για μια δίαιτα 2000 θερμίδων).
«Τα τρανς λιπαρά δεν έχουν κανένα γνωστό όφελος και τεράστιους κινδύνους για την υγεία που συνεπάγονται τεράστιο κόστος για τα συστήματα υγείας. Είναι μια τοξική χημική ουσία που σκοτώνει και δεν πρέπει να έχει θέση στα τρόφιμα. Ήρθε η ώρα να τα ξεφορτωθούμε μια για πάντα», δηλώνει ο Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ, δρ Tedros Adhanom Ghebreyesus.
Ωστόσο, με τα σημερινά δεδομένα, ο στόχος για πλήρη εξάλειψη των τρανς λιπαρών από τη βιομηχανία τροφίμων μέσα στο 2023 μοιάζει ανέφικτος.
Αυτό διότι 9 από τις 16 χώρες με το υψηλότερο εκτιμώμενο ποσοστό θανάτων από στεφανιαία νόσο που προκαλούνται από την πρόσληψη τρανς λιπαρών δεν εφαρμόζουν καμία πολιτική βέλτιστης πρακτικής. Αυτές είναι η Αυστραλία, το Αζερμπαϊτζάν, το Μπουτάν, ο Ισημερινός, η Αίγυπτος, το Ιράν, το Νεπάλ, το Πακιστάν και η Δημοκρατία της Κορέας.
Ο ΠΟΥ προτείνει δύο εναλλακτικές πολιτικές βέλτιστης πρακτικής: τη θέσπιση υποχρεωτικού ορίου των 2 γραμμαρίων βιομηχανικά παραγόμενων trans λιπαρών ανά 100 γραμμάρια συνολικού λίπους σε όλα τα τρόφιμα. και την απαγόρευση της παραγωγής ή της χρήσης μερικώς υδρογονωμένων ελαίων ως συστατικού σε όλα τα τρόφιμα.
Τι ισχύει στην Ελλάδα
Το ανώτατο όριο ισχύει στην Ευρωπαϊκή Ένωση – άρα και στη χώρα μας – από το 2019. Ωστόσο, φαίνεται πως χρειάζεται ακόμη πολλή δουλειά για να βγάλουμε τα τρανς λιπαρά από το πιάτο μας.
Σύμφωνα με στοιχεία του Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ), μόνο το ένα τρίτο των Ελλήνων γνωρίζουν τι είναι τα τρανς λιπαρά οξέα και ποιες είναι οι επιπτώσεις τους στην υγεία…
Πρόσφατη μελέτη του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών και του ΕΦΕΤ έδειξε ότι περίπου το 16% του πληθυσμού υπερβαίνει το ανώτατο όριο του 1% που συστήνει ο ΠΟΥ για την πρόσληψη τρανς λιπαρών.
Το 2021, σε τυχαία δείγματα προϊόντων ζύμης και σφολιάτας από 123 επιχειρήσεις, ο ΕΦΕΤ διαπίστωσε ότι συνολικά, τουλάχιστον το ένα στα δέκα δείγματα (11,4%) είχε βιομηχανικώς παραγόμενα τρανς λιπαρά πάνω από το νομοθετικό όριο (>2% επί του συνολικού λίπους).
