Της Ιωάννας Δημητριάδου*
Η σωστή χρήση του λόγου είναι αυτή που κάνει τον άνθρωπο να διαφέρει από τα υπόλοιπα όντα. Η απόκτηση γλωσσικών δεξιοτήτων εξαρτάται από το πόσο δραστήρια και ενδιαφέρουσα μπορεί να είναι η συμμετοχή των παιδιών με τους ανθρώπους του περιβάλλοντός τους και από το κατά πόσο τα ίδια τα παιδιά είναι έτοιμα να δεχτούν τα οποιαδήποτε γλωσσικά ερεθίσματα.
Η Φωνολογική Ενημερότητα έχει τον κύριο λόγο στις γλωσσικές δεξιότητες του παιδιού. Η σωστή εκπαίδευση του σε αυτήν τη διαδικασία, έχει ως αποτέλεσμα το παιδί να εκφράζεται με τον σωστό τρόπο, μέσω του προφορικού, κυρίως στην ανάγνωση και του γραπτού λόγου. Το παιδί πρέπει να είναι σε θέση να αποκωδικοποιεί τους ήχους των γραμμάτων, να αναγνωρίζει τους ήχους των γραμμάτων μέσα στις λέξεις (το παιδί ήδη αρχίζει και βγάζει ήχους από 2 μηνών), να καταλαβαίνει και να συντάσσει ομοιοκαταληξίες και να χωρίζει και να ενώνει τις συλλαβές.
Συνήθως, τα παιδιά που παρουσιάζουν δυσκολίες στην ανάπτυξη του λόγου κατά τη νηπιακή ηλικία, υπάρχει 60% πιθανότητα να αντιμετωπίσουν μαθησιακές δυσκολίες κυρίως στην ανάγνωση (Δυσαναγνωσία). Αυτό οφείλεται, κυρίως, στην έλλειψη φωνολογικής ενημερότητας.
Κύρια Χαρακτηριστικά σωστής Φωνολογικής Ενημερότητας:
2-6 μηνών: Το μωρό επικοινωνεί με το γέλιο ή το κλάμα.
Κάνει διάφορα ψελλίσματα και βαβίσματα.
6-12 μηνών: Το μωρό αρχίζει να μπαμπαλίζει και να λέει διάφορες λέξεις όπως, μπαμπάς, μαμά.
Μέχρι 2 χρονών: Το παιδί αρχίζει να προφέρει συλλαβές που αντιστοιχούν σε εικόνες, όπως 'βου' (αυτοκίνητο), 'άτα' (βόλτα), 'για' (χαιρετώ).
Στη διάρκεια του χρόνου, αρχίζει να συνδυάζει δύο ή τρεις λέξεις και να δημιουργεί μικρές φράσεις (παίζει σημαντικό ρόλο η ένταξή του στον παιδικό σταθμό).
3 χρονών: Το παιδί αρχίζει να έρχεται σε επαφή με την ανάγνωση, καθώς επιθυμεί σε μεγαλύτερο βαθμό την επαφή του με τα βιβλία (να βλέπει εικόνες, να καταλαβαίνει πως τα βιβλία γράφονται με λέξεις, οι οποίες συνθέτονται από γράμματα, τα οποία έχουν ήχους). Το βασικό του λεξιλόγιο ανέρχεται περίπου από χίλιες λέξεις. Αρχίζει να αναγνωρίζει τις ομοιοκαταληξίες σ' ένα τραγούδι. Αρχίζει να περιγράφει με λίγες λέξεις τις εικόνες. Ο λόγος του πλέον, είναι πιο καθαρός.
4-5 χρονών: Το παιδί αρχίζει να αναγνωρίζει τον αριθμό των συλλαβών που έχει μια λέξη και να χτυπάει παλαμάκια. Μπορεί να ενώνει και να χωρίζει τις συλλαβές, κυρίως σε δισύλλαβες λέξεις. Μπορεί να φτιάχνει κολάζ βάζοντας τη φαντασία του και εξηγώντας αυτό που έχει φτιάξει. Μπορεί να εκφράζει τα συναισθήματά του. Μπορεί να περιγράφει τις εμπειρίες του και αυτά που σκέφτεται. Γύρω στα 5, αρχίζει να αναγνωρίζει τους ήχους των γραμμάτων και αντιστοιχεί τους ήχους με τις εικόνες (π.χ. Σε ποια εικόνα η λέξη ξεκινάει από τον ήχο του γράμματος «ο»;). Αρχίζει να χρησιμοποιεί στο λόγο του αντωνυμίες, προθέσεις, συνδέσμους, επίθετα και κάνει σωστές συντακτικά και γραμματικά προτάσεις. Το βασικό λεξιλόγιο ανέρχεται στις 2.500 λέξεις.
6 χρονών: Είναι περίπου η ηλικία που το παιδί ξεκινάει την Α' Δημοτικού. Μέχρι τα τέλη της σχολικής χρονιάς μπορεί πλέον να αποκωδικοποιεί τους ήχους των γραμμάτων. Αρχίζει να παίζει με τα φωνήματα για τη δημιουργία των λέξεων . Μετράει και αναγνωρίζει τα φωνήματα, όχι μόνο σε δισύλλαβες λέξεις αλλά και σε τρισύλλαβες.
7-8 χρονών: Αναγνωρίζει όλα τα γράμματα της αλφαβήτου και τα δίψηφα φωνήεντα και σύμφωνα. Αναγνωρίζει τυχόν λάθη κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης και κάνει αυτοδιόρθωση. Τονίζει σωστά τις λέξεις και σταματάει στα κόμματα και στις τελείες. Χρωματίζει τον τόνο της φωνής του ανάλογα με το ύφος του κειμένου, ακολουθεί τις λέξεις χωρίς το δάχτυλο και τελειώνει σε ικανοποιητικό χρόνο την ανάγνωσή του. Κατανοεί το κείμενο και απαντά σε ερωτήσεις. Το λεξιλόγιό του εμπλουτίζεται στο κομμάτι της επιχειρηματολογίας και της περιγραφής. Πλέον χειρίζεται πλήρως τη φωνολογική δομή της γλώσσας.
Σύμφωνα με τον Τσόμσκι (1965), τα παιδιά γεννιούνται με έμφυτη την προδιάθεση να μιλούν. Έπειτα, το παιδί, για να αποκτήσει έναν σωστό γλωσσικό μηχανισμό, στηρίζεται στα ερεθίσματα που δέχεται από το οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον που του δίνουν τη δυνατότητα να εκφράσει τις ανάγκες του με λόγια και έπειτα με τη γραφή. Οι ενήλικες πρέπει να μιλούν στα παιδιά καθαρά, να τα διορθώνουν μέσα από προτάσεις ( π.χ. αν το παιδί πει ¨ατό¨, τότε ο ενήλικας το διορθώνει λέγοντας, ¨-Ναι, αυτό είναι¨) και να τους διαβάζουν πολλά βιβλία, ακολουθώντας κάθε λέξη με το δάχτυλο και δείχνοντας τις αντίστοιχες εικόνες. Έτσι, τα παιδιά μαθαίνουν να εμπλουτίζουν το λεξιλόγιό τους και να το χρησιμοποιούν σωστά τόσο στην ομιλία τους, όσο και στον γραπτό λόγο. Αξίζει να σημειωθεί πως τα παραπάνω χαρακτηριστικά σωστής φωνολογικής ενημερότητας αντιστοιχούν στο μέσο όρο. Το κάθε παιδί έχει τον ρυθμό του και η πρόοδος στις γλωσσικές δεξιότητες έρχεται σταδιακά.
* Η κα. Ιωάννα Δημητριάδου είναι Ειδική Παιδαγωγός σε θέματα Δυσλεξίας και Μαθησιακών Δυσκολιών
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Chomsky, Aspects of the Theory of Syntax (1965), MIT Press
Πόρποδας, Κ.Δ. (1981): ¨Δυσλεξία: Η ειδική διαταραχή στη μάθηση του γραπτού λόγου (ψυχολογική θεώρηση). Αθήνα (αυτοέκδοση).
Miles, T.R. & Miles, E. (1989), Help for Dyslexic Children. London: Routledge
Μαυρομμάτη, Δ. (1995): ¨Η Κατάρτιση του Προγράμματος Αντιμετώπισης της Δυσλεξίας¨, Αθήνα 1995
Turner, M. (1997). Psychological Assessment of Dyslexia. London: Whurr
International Dyslexia Association, 2017
Ward, S. (2004). Μαθαίνω το παιδί μου να μιλάει, Εκδόσεις Λιβάνη
