Της Γιάννας Σουλάκη
Ήλιος! Αυτός ο φίλος, αυτός ο εχθρός! Όσο κι αν το δέρμα μας έχει ανάγκη το φως του ήλιου για να συνθέσει τη βιταμίνη D, η οποία είναι πολύ σημαντική για πολλές λειτουργίες του οργανισμού, τόσο οι κίνδυνοι από την υπερέκθεση σ''αυτόν παραμονεύουν. Γνωρίζετε στ' αλήθεια τι συμβαίνει στο δέρμα μας όταν εκτίθεται στον ήλιο και γιατί αντιδρά με κοκκίνισμα ή ακόμα και με «φουσκάλες» ή ξεφλούδισμα όταν το παρακάνουμε;
Όπως εξηγεί η Ελληνική Δερματολογική & Αφροδισιολογική Εταιρεία (ΕΔΑΕ), η απαραίτητη για τον οργνισμό μας έκθεση στον ζωογόνο ήλιο, δεν είναι απαραίτητο να γίνει ούτε στις 3 το μεσημέρι ούτε με τις ώρες: λίγα λεπτά έκθεσης στον ήλιο νωρίς το πρωί ή αργά το απόγευμα είναι αρκετά.
Ο ήλιος εκπέμπει τρία είδη υπεριώδους ακτινοβολίας (UV): την UVA, την UVB και την UVC. Η UVC απορροφάται στο μεγαλύτερο μέρος της από την ατμόσφαιρα, αλλά οι άλλες δύο φθάνουν στην επιφάνεια της γης και μπορούν να εισδύσουν στο απροστάτευτο δέρμα. Η UVB εισδύει στην επιφανειακή στοιβάδα του (την επιδερμίδα) και η UVA στις βαθύτερες στοιβάδες του.
Το μαύρισμα
Όταν η UV του ηλίου είναι έντονη ή/και όταν η έκθεση του δέρματος σε αυτήν υπερβαίνει τα λίγα λεπτά, ενεργοποιούνται ορισμένα κύτταρα στην επιδερμίδα (λέγονται μελανοκύτταρα) που περιέχουν την φυσική χρωστική ουσία του, την μελανίνη. Η μελανίνη εκκρίνεται για να προστατεύσει τις βαθύτερες στοιβάδες του δέρματος από την UV και είναι υπεύθυνη για το μαύρισμά του.
Ο μηχανισμός αυτός είναι πολύ αποδοτικότερος στους ανθρώπους με σκουρόχρωμο δέρμα, μαλλιά και μάτια απ' ό,τι στους ανοικτόχρωμους.
Το έγκαυμα
Όταν το δέρμα εκ φύσεως δεν παράγει πολλή μελανίνη ή η έκθεση στον ήλιο είναι απότομη και έντονη, η συνέπεια είναι το ηλιακό έγκαυμα, που οφείλεται στο ότι η UV προκαλεί βλάβες (μεταλλάξεις) στο DNA της επιφανειακής στοιβάδας των δερματικών κυττάρων (λέγονται κερατινοκύτταρα).
Τα κερατινοκύτταρα με το «τραυματισμένο» DNA αρχίζουν να παράγουν ορισμένα μόρια που προσελκύουν κύτταρα του ανοσοποιητικού για να αρχίσει η αντιμετώπιση του προβλήματος. Αυτά τα ανοσοενεργά κύτταρα φθάνουν στο σημείο της βλάβης μέσω του αίματος, που διαφεύγει από τα μικρά αγγεία στους χώρους ανάμεσα στα κύτταρα και στις διάφορες δομές του δέρματος, με συνέπεια να αρχίσει η περιοχή να διογκώνεται και να κοκκινίζει, προκαλώντας αίσθημα θερμότητας και πόνο.
Η εισβολή των κυττάρων του ανοσοποιητικού στην περιοχή αρχίζει σύντομα μετά τη βλάβη, ενόσω ο πάσχων μπορεί να βρίσκεται ακόμα στην παραλία, αλλά αυξάνεται σημαντικά περίπου μία ώρα αφότου φύγει από τον ήλιο και κορυφώνεται 24 έως 48 ώρες αργότερα - και αυτό ακριβώς εξηγεί γιατί το κοκκίνισμα και ο πόνος του ηλιακού εγκαύματος μπορεί να γίνουν αισθητά το επόμενο πρωί ή βράδυ.
Όταν τα ανοσοποιητικά κύτταρα φθάσουν στο σημείο της βλάβης, κάποια από αυτά αρχίζουν να επιδιορθώνουν τα δερματικά κύτταρα που επιδέχονται επιδιόρθωσης και άλλα εκκρίνουν χημικές ουσίες που οδηγούν τα κύτταρα με τις μεγαλύτερες βλάβες στην αυτοκαταστροφή. Αυτό είναι απαραίτητο γιατί οι αδιόρθωτες βλάβες στο DNA ανοίγουν τον δρόμο στην ανάπτυξη καρκίνου.
Η ανάρρωση
Η δράση των κυττάρων του ανοσοποιητικού μπορεί να προκαλέσει μια τοπική αντίδραση στο δέρμα που έχει ως συνέπεια την εμφάνιση κνησμού (φαγούρας). Επιπλέον, αρκετές ώρες αργότερα μπορεί να αρχίσουν να δημιουργούνται φουσκάλες (φλύκταινες) στα σημεία όπου καταστρέφονται ολόκληρες στοιβάδες κερατινοκυττάρων, καθώς κάθε νεκρή στοιβάδα αρχίζει να απομακρύνεται από τις υποκείμενες και ο χώρος μεταξύ τους γεμίζει με υγρό.
Όταν η φλεγμονή υποχωρήσει, η βαθύτερη στοιβάδα των δερματικών κυττάρων αρχίζει να αναπτύσσεται γρήγορα, για να αντικατασταθούν τα νεκρά κύτταρα.
Το ξεφλούδισμα μετά το ηλιακό έγκαυμα είναι ουσιαστικά η απομάκρυνση στοιβάδων από νεκρά κύτταρα οι οποίες απορρίπτονται από την επιδερμίδα για να μείνει χώρος για το νέο δέρμα.
Οι βλάβες στο DNA των κερατινοκυττάρων δίνουν επίσης μήνυμα στα μελανοκύτταρα να αρχίσουν την παραγωγή μελανίνης, γι' αυτό και το δέρμα φαίνεται μαυρισμένο όταν υποχωρήσει το κοκκίνισμα του ηλιακού εγκαύματος.
Η μελανίνη διασκορπίζεται πάνω από τα κύτταρα της επιδερμίδας για να τα προστατεύσει από την επόμενη έκθεση στον ήλιο, αλλά στην πραγματικότητα η προστασία που παρέχει είναι όση και ενός αντηλιακού με SPF ίσο με 2.
Αντιμετώπιση του εγκαύματος σε 5 βήματα
- Δράστε στα γρήγορα για να δροσίσετε το δέρμα σας
Αν είστε κοντά σε πισίνα, λίμνη ή θάλασσα, ρίξτε μια γρήγορη βουτιά για να δροσίσετε το δέρμα σας, αλλά μόνο για λίγα δευτερόλεπτα, ώστε να μην παρατείνετε την έκθεσή σας στον ήλιο. Στη συνέχεια, φροντίστε να καλύψετε το σώμα σας και να μείνετε μακριά από την ηλιακή ακτινοβολία. Συνεχίστε να κρυώνετε το έγκαυμα με κρύες κομπρέσες. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε πάγο για να παγώσετε το νερό για τις κρύες κομπρέσες, αλλά προσοχή, μην χρησιμοποιήσετε τον πάγο απευθείας πάνω στο ηλιακό έγκαυμα. Ή κάντε ένα δροσερό ντους ή μπάνιο, αλλά μην παραμείνετε πολύ κάτω από το νερό και μην χρησιμοποιήσετε σκληρό σαπούνι, το οποίο μπορεί να ερεθίσει το δέρμα σας περισσότερο.
- Προχωρήστε σε ενυδάτωση της επιδερμίδας, όσο το δέρμα είναι ακόμη υγρό
Ενώ το δέρμα σας είναι ακόμα υγρό, χρησιμοποιήστε ένα απαλό ενυδατικό γαλάκτωμα (προσοχή, όχι προϊόντα που περιέχουν πετρέλαιο ή αλοιφές με βάση το πετρέλαιο, τα οποία παγιδεύουν τη θερμότητα και χειροτερεύουν το έγκαυμα). Επαναλάβετε συχνά την εφαρμογή της κρέμας για να κρατήσετε ενυδατωμένο το καμένο ή ξεφλουδισμένο δέρμα, κατά τη διάρκεια των επόμενων ημερών.
- Περιορίστε την φλεγμονή
Από την πρώτη στιγμή που αρχίζει να δημιουργείται το ηλιακό έγκαυμα, μπορείτε να πάρετε ένα μη στεροειδές αντιφλεγμονώδες φάρμακο (ΜΣΑΦ), όπως είναι η ιβουπροφαίνη, ναπροξένη ή ακόμη και ασπιρίνη, φάρμακα που μπορεί να σας βοηθήσουν στην ταλαιπωρία σας και στην φλεγμονή, λέει ο Dr.Brackeen.. Μπορείτε να συνεχίσετε με μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα, μέχρι το έγκαυμα να εμφανίσει βελτίωση (φυσικά μετά από σχετική υπόδειξη γιατρού). Μπορείτε επίσης να χρησιμοποιήσετε σε μικρή ποσότητα και κρέμα κορτιζόνης, σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού σας, για λίγες ημέρες και μέχρι να υποχωρήσει η ερυθρότητα και το οίδημα. Η αλόη βέρα μπορεί επίσης να ανακουφίσει ήπιας μορφής εγκαύματα και θεωρείται γενικά ασφαλής επιλογή. Να φοράτε ελαφρά και μαλακά ρούχα, από ύφασμα που “αναπνέει” ώστε να αποφύγετε περαιτέρω ερεθισμό του δέρματος, και να προστατεύεστε όταν θα ξαναβγείτε στον ήλιο.
- Αποκαταστήστε τα υγρά του σώματός σας
Ο κίνδυνος της αφυδάτωσης είναι υπαρκτός, υποστηρίζει ο Dr. Brackeen. Είναι σημαντικό, λοιπόν, να ενυδατωθείτε πίνοντας επιπλέον υγρά, κυρίως νερό, αλλά και υγρά που βοηθούν στην αναπλήρωση των ηλεκτρολυτών, όσο φροντίζετε τη θεραπεία του δέρματός σας.
- Επισκεφθείτε γιατρό, εάν...
Θα πρέπει να αναζητήσετε άμεσα ιατρική βοήθεια εάν εσείς ή το παιδί σας έχετε μεγάλες φουσκάλες σε ένα πολύ μεγάλο τμήμα του σώματος, ή έχετε πυρετό και ρίγος, ή νοιώθετε ζάλη ή σύγχυση. Μην ξύσετε ή σκάσετε τις φουσκάλες, γιατί μπορεί να υποστείτε σοβαρή μόλυνση. Στα συμπτώματα σοβαρής λοίμωξης/μόλυνσης περιλαμβάνονται η έντονη κοκκινίλα ή το να τρέχει από τις πληγές πολύ πύον.
Συμπέρασμα:
Η βλάβη στο δέρμα σας θα επουλωθεί, αλλά η πραγματική ζημιά έχει συμβεί: “Τα ηλιακά εγκαύματα όταν συμβαίνουν συχνά, σας βάζουν σε σοβαρό κίνδυνο για καρκίνο του δέρματος και πρόωρη γήρανση και πρέπει οι άνθρωποι να “μάθουν” από το έγκαυμα τους”, λέει ο Dr. Brackeen. “Να θυμάστε πόσο πολύ υποφέρατε από το ηλιακό έγκαυμα και πόσο άσχημα αισθανθήκατε, λέει ο γιατρός, και να υποσχεθείτε στον εαυτό σας να τον προστατεύετε από τον ήλιο κάθε μέρα, όλο τον χρόνο”, καταλήγει.
Με πληροφορίες από skincancer.org
