Αν συγκέντρωνε κάποιος τα έργα που υπογράφουν οι καλλιτέχνες της γενιάς του ’30 στη δημοπρασία του Ανδρέα Βέργου (Τετάρτη 11 Δεκ. στο Ζάππειο), θα έστηνε μια έκθεση με πολλούς χυμούς που θα κέρδιζε μικρούς και μεγάλους. Έχουμε να κάνουμε με έναν αστερισμό ονομάτων, που παρά τις διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες, από κοινού αξιοποίησε την ελληνική μυθ-ιστορία με νεωτερικό («μοντέρνο») τρόπο, προκειμένου η ίδια να καταστεί «μύθος» στον εγχώριο εικαστικό ορίζοντα.
Παλιότερα στις δημοπρασίες ξεχώριζαν τα αριστουργήματα από τους δασκάλους του 19ου αιώνα, έργα ηθογραφικού περιεχομένου, πορτρέτα μεγαλοαστών ή μνημειακά καράβια σε ήρεμα και φουρτουνιασμένα νερά, τα οποία μαγνήτιζαν τους μεγαλοσυλλέκτες στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Στις τελευταίες δημοπρασίες τη σκυτάλη έχουν πάρει οι γεννημένοι στο γέρμα του 19ου αιώνα που στους μεσοπολεμικούς χρόνους ήταν στο κορύφωμα ή στο ξεκίνημα της δημιουργικής τους πορείας. Στο συλλεκτικό κοινό έγιναν πολύ αγαπητοί για τον πρόσθετο λόγο ότι έχουν προωθηθεί στα ελληνικά μουσεία που τους αφιερώνουν αρκετές εκθέσεις, ειδικά στους Τσαρούχη, Μόραλη και Γκίκα (στον τελευταίο έχει έκθεση αυτήν την περίοδο το Μπενάκη στην Πειραιώς).
Ανάμεσα στους μπροστάρηδες καλλιτέχνες της γενιάς, σίγουρα θα ξεχωρίζαμε τον Γεράσιμο Στέρη, το πέρασμα του οποίου ήταν σύντομο αλλά ανατρεπτικό για τα ελληνικά καλλιτεχνικά δρώμενα. Γεννήθηκε το 1898 στην Κεφαλλονιά ως Γεράσιμος Σταματελάτος και σπούδασε στο Παρίσι και στην Αθήνα, όπου παρουσίασε την πρώτη του ατομική έκθεση το 1931.
Είναι ο μεγάλος αδικημένος της γενιάς του καθώς οι κριτικοί του επιτέθηκαν για τη νεωτεριστική του προσέγγιση. Απογοητευμένος, αναχώρησε για την Ευρώπη το 1936 και το 1949 πολιτογραφήθηκε Αμερικανός. Για πολλές δεκαετίες έκοψε κάθε επαφή με τη γενέτειρα, όπου τον είχαν για χαμένο ή νεκρό. Στο έργο του (π. 1926 - 1936) κατέγραψε αρχαιολογικά μνημεία και οραματίστηκε μυθολογικές σκηνές, όπως αυτή που παρουσιάζεται στο Ζάππειο (λαχνός 44, αρχική τιμή 5.000 ευρώ).
Μυθολογική σκηνή φιλοτεχνημένη από τον Γεράσιμο Στέρη
Ίσως το κορυφαίο έργο της πώλησης έρχεται από το χέρι του Φώτη Κόντογλου, του Αϊβαλιώτη που θέλησε να χωρέσει στον μύθο του Ελληνισμού, τις χαμένες πατρίδες. Σε ένα μαγικό πορτρέτο, μας μεταφέρει τον Διονύσιο Τριγγέτα που εργάστηκε ως μέλος της Φιλικής Εταιρείας για τον ξεσηκωμό του Γένους.
Διονύσιος Τριγγέτας από τον Φώτη Κόντογλου
Αλλά και στην πίσω όψη του έργου μάς αποκαλύπτεται ο ζωγράφος αφιερώνοντας στον εγγονό του εικονιζόμενου, Ανδρέα, γενεαλογικές σημειώσεις. Πλούσιος έμπορος του Χαλανδρίου, είχε αδελφική σχέση με τον Κόντογλου από τα χρόνια της νιότης καθώς του αφιέρωσε τον Pedro Cazas. Η προσωπογραφία (λαχνός 39) είναι λάδι σε ξύλο και εκτιμάται από τους ανθρώπους του οίκου από 45.000 έως 65.000 ευρώ. Έργο που αξίζει να χαίρεται κανείς στην Εθνική μας Πινακοθήκη.
O Γενάρχης της οικογενείας μου τιτλοφορείται από τον Αιβαλιώτη η πίσω όψη του πορτρέτου
Αν ο Κόντογλου έβλεπε τον Ελληνισμό με τα χρώματα της Ανατολής, ο Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας είχε το βλέμμα του στραμμένο στη Δύση. Στην «Ταβέρνα με πεπόνι και καρπούζι» (λαχνός 51) βλέπουμε πώς αφομοιώνει τις νεωτερικές τάσεις του καιρού του, όπου τα έντονα περιγράμματα και οι γεωμετρικές φόρμες αντλούν, όχι από τη βυζαντινή ζωγραφική, αλλά από την ευρωπαϊκή πρωτοπορία του Μεσοπολέμου. Ένας ζωγράφος που έζησε από κοντά το κίνημα του μοντερνισμού και τους εκπροσώπους του κι άφησε κληρονομιά το ατελιέ – σημερινό μουσείο Μπενάκη της Κριεζώτου, εξασφαλίζοντας στέγη σε όλη τη γενιά του Τριάντα. Η αρχική τιμή του έργου, επίσης λάδι σε ξύλο, είναι 12.000 ευρώ.
Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας, «Ταβέρνα με πεπόνι και καρπούζι»
Στα αγαπημένα της στήλης συγκαταλέγεται το πορτρέτο ενός κοριτσιού από το χέρι του Νίκου Νικολάου. Η Ελένη Κεφάλου-Χορς ζωγραφίστηκε το 1948 και εκτέθηκε πιθανότατα την ίδια χρονιά στην πρώτη ατομική έκθεση του καλλιτέχνη («Ρόμβος»). Η εικονιζόμενη δίδαξε ρυθμική, μουσική, γυμναστική και έγραψε σχετικά δημοσιεύματα στο περιοδικό «Ζυγός» κ.α. Εμπνευσμένη από αρχαϊκές μορφές, η προσωπογραφία (λαχνός 54) ξεχωρίζει για την οικονομία του σχεδίου και του χρώματος. Βγαίνει στα 5.000 ευρώ.
H Ελένη Κεφάλου-Χορς από τον Νίκο Νικολάου
Στα οικονομικά έργα του Τσαρούχη ξεχωρίζουμε ένα τοπίο που υπογράφει το καλοκαίρι του ’65. Κι αυτό φιλοτεχνημένο με συγκρατημένη παλέτα (υδατογραφία σε χαρτί) ανοίγεται στον μύθο παρά τα φουγάρια και τις βιομηχανικές καμινάδες. Αντί για θεϊκά πρόσωπα, ομηρικούς βράχους και αρχαία σπαράγματα που μοιράστηκε ο Στέρης, ο ζωγράφος δίνει ένα τοπίο ονειρικό που σαρκώνει τη διαχρονία του Ελληνισμού στις μέρες του. Μία σύνθεση που φανερώνει την ευφυΐα του Τσαρούχη με τα πιο λιτά μέσα. Εκτιμάται στα 3.000 ευρώ (λαχνός 60, κεντρική φωτογραφία).
Το «αντίπαλο δέος» της εποχής μνημειώνει την ανδρική φιγούρα στην ιδιότητα του σουβατζή (λαχνός 72). Ο Διαμαντής Διαμαντόπουλος, παρόλο που σήμερα δεν είναι το ίδιο προβεβλημένος με τον Τσαρούχη γι’ αυτό και λιγότερο περιζήτητος στις δημοπρασίες, αντιπροσωπεύεται με ένα τεράστιο σε δύναμη και διάσταση έργο (185 x 88,5 εκ.). Αν και διαφοροποίησε τη δουλειά του από τις επιταγές της, καλλιτεχνικά και θεωρητικά κατέχει εξέχουσα θέση στη γενιά του '30. Η συγκεκριμένη σύνθεση απηχεί όλα τα στοιχεία που καθιστούν τον Διαμαντόπουλο ογκόλιθο στο εικαστικό μας στερέωμα. Η εμπορική αξία (τιμή εκκίνησης 20.000 ευρώ) δεν αντιπροσωπεύει την κατά πολύ υψηλότερη καλλιτεχνική ποιότητα του έργου.
Διαμαντής Διαμαντόπουλος, «Σουβατζής»
Νεότερο εκπρόσωπο και δάσκαλο των διδαγμάτων της περίφημης γενιάς στους επίγονους αναγνωρίζουμε τον Γιάννη Μόραλη. Υπογεγραμμένη και χρονολογημένη κάτω δεξιά (Ι. Μόραλης / Αίγινα / 1950), αυτή η εσωτερική σύνθεση (λαχνός 79, 26.000 ευρώ) έρχεται από το αγαπημένο νησί του ζωγράφου, όπου λάτρεψε «το εκπληκτικό φως», καθώς έλεγε ο ίδιος (που σημαίνει το αττικό φως χωρίς την αλλοίωση των ατμοσφαιρικών ρύπων της πρωτεύουσας). Μαζί με μια παρέα θρυλική – ανάμεσά τους οι Νίκος Νικολάου και Χρήστος Καπράλος –, μαζεύονταν τα βράδια στο σπίτι του Νικολάου στην Αίγινα, κουβέντιαζαν, γελούσαν και καβγάδιζαν έως τα ξημερώματα.
«Εσωτερικό, Αίγινα» από τον Γιάννη Μόραλη
Ο απόηχος της γενιάς του ΄30 παραμένει ακόμη σήμερα, δυνατός∙ δεν είναι κάτι το παρωχημένο, ούτε παρελθόν που έχει υψωθεί στην περιοχή του μύθου. Είναι και σήμερα μια ζωντανή πραγματικότητα, όχι μόνο επειδή υπήρξε μια ιστορική γενιά – η γενιά που έμπασε την εγχώρια τέχνη στις δικές της ράγες –, ούτε επειδή αναδείχθηκε σε ρυθμιστή της αγοράς. Δεκαετίες μετά, σε μια εποχή που καλπάζει ολοταχώς στην ψηφιακή πραγματικότητα, η γενιά του Τριάντα εξακολουθεί να συγκινεί το ευρύ κοινό, να «μιλάει» στην ψυχή του. Δεν απευθύνεται απλώς σε ειδήμονες και συλλέκτες.
Αυτά και πολλά ακόμη έργα αντιπροσωπευτικών δημιουργών μπορείτε να δείτε στο Ζάππειο από την Κυριακή 8 Δεκεμβρίου, στην τριήμερη έκθεση με έργα που δημοπρατεί ο Ανδρέας Βέργος. Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη.
Πληροφορίες για την έκθεση κι όλα τα έργα του καταλόγου μπορείτε να βρείτε εδώ.
Κεντρική φωτ.: Τοπίο φιλοτεχνημένο από τον Γιάννη Τσαρούχη
