Το 1958, μια εκπαιδευτική πρόσκληση από την αμερικανική κυβέρνηση άνοιξε την πόρτα σε ένα μοναδικό ταξίδι για τον Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα. Καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο με εδραιωμένη τη φήμη του στην Ελλάδα, ο 52χρονος τότε καλλιτέχνης δεν δίστασε να αποδεχθεί την πρόσκληση, καθώς μάλιστα συνέπεσε με την πρώτη του ατομική έκθεση στη Νέα Υόρκη.
Η έκθεση αυτή, οργανωμένη από τον Αλέξανδρο Ιόλα, αποτέλεσε τον καμβά για τις πρώτες του εντυπώσεις από τη Νέα Υόρκη. Ωστόσο, η Αμερική ήταν μόνο η αρχή. Ο ζωγράφος είχε οραματιστεί μια σειρά από ταξίδια που θα τον έφερναν σε επαφή με πολιτισμούς που τον γοήτευαν από καιρό – η Άπω Ανατολή τον περίμενε.
Εισιτήριo του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα με την αεροπορική εταιρεία TWA, 1958. Μουσείο Μπενάκη, ΠΧΓΑ 45/171. Πάνω αριστερά αναγράφεται: Mr. N. Ghika
Ανάμεσα στις πολυάριθμες πόλεις που επισκέφθηκε, από την Ουάσινγκτον μέχρι τη Νέα Ορλεάνη, ο Γκίκας βρήκε έμπνευση σε κάθε γωνιά του νέου κόσμου. Χρησιμοποίησε την τέχνη του για να αποτυπώσει τις εικόνες που συναντούσε, κρατώντας παράλληλα σημειώσεις που αργότερα θα τον βοηθούσαν να ανασυνθέσει τις εμπειρίες του όπως ένας ιστοριοδίφης. Όλα αυτά, ενώ η έλλειψη φωτογραφιών στο αρχείο του, καθιστούσε τα σχέδιά του ακόμη πιο πολύτιμα.
Ωστόσο, το ταξίδι του δεν περιορίστηκε μόνο στις ΗΠΑ. Στη Νέα Ορλεάνη, συναντά τη Μπάρμπαρα Γουόρνερ, μια γυναίκα που σύντομα θα γινόταν η δεύτερη σύζυγός του, και αποφασίζει να παρακάμψει το εκπαιδευτικό του πρόγραμμα για να εξερευνήσει το Μεξικό. Μαζί, επισκέπτονται ιστορικά μνημεία, κάστρα και μοναστήρια, καταγράφοντας τις εντυπώσεις τους με σχέδια και ημερολόγια.
Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Καταρράκτες του Νιαγάρα, 1958, μαρκαδόρος σε χαρτί. Μουσείο Μπενάκη, ΠΧΓ241
Από το Μεξικό, η πορεία του Γκίκα τον οδηγεί στην Ανατολή. Όνειρό του ήταν να επιστρέψει στην Ελλάδα μέσω Ασίας, ένα ταξίδι που τον οδήγησε στην Ιαπωνία. Στο Κιότο, κατέγραψε ασταμάτητα ό,τι του έκανε εντύπωση: ναούς, κήπους, αρχιτεκτονική. Αναζητώντας τις πνευματικές και αισθητικές συνδέσεις ανάμεσα στην αρχαία Ελλάδα και τις ανατολικές κουλτούρες, ο Γκίκας σχεδίασε μια σειρά από έργα που αποτύπωναν το χρώμα αυτών των πολιτισμών.
Οι εντυπώσεις του από την Ιαπωνία και την Ινδία είναι αναμφίβολα κρίσιμες για την καλλιτεχνική του πορεία. Από τα θεατρικά δρώμενα του Καμπούκι μέχρι τις αναπαραστάσεις του Βούδα, οι καλλιτεχνικές του αναζητήσεις καταγράφονται με μια αμεσότητα που αντικατοπτρίζει την ψυχή του καλλιτέχνη.
Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Σκηνή από το Θέατρο Καμπούκι, 1958, μελάνι και λευκή τέμπερα σε χαρτί japon. Μουσείο Μπενάκη, ΠΧΓ240
Η έκθεση που οργανώνεται στο Μπενάκη της Πειραιώς με αφορμή τα τριάντα χρόνια από τον θάνατό του, είναι ένας ύμνος στην τέχνη, αλλά και στην περιπέτεια. Καθώς οι επισκέπτες περιηγούνται στα σχέδια, τις φωτογραφίες και τα προσωπικά αντικείμενα του Γκίκα, ανακαλύπτουν όχι μόνο τον καλλιτέχνη αλλά και τον άνθρωπο που αγάπησε τη ζωή και τη δημιουργία, γεμάτος επιθυμία για ανακάλυψη και μάθηση.
Κάθε βήμα του δημιουργού ήταν μια απόπειρα να ενοποιήσει τις εμπειρίες του, να τις αποτυπώσει στην τέχνη του, αναδεικνύοντας την ομορφιά των πολιτισμών που συνάντησε. Σήμερα, η κληρονομιά του ζει μέσα από τα έργα και τις ιστορίες που διηγήθηκε στη ζωγραφική του, συνδέοντας το παρελθόν με το παρόν, τη Δύση με την Ανατολή.
Ξεναγοί σε αυτό το ταξίδι είναι ο καλλιτέχνης και η γυναίκα του σε μια διαδραστική οπτικοακουστική εφαρμογή, που συμπληρώνει ευφάνταστα τα έργα.
O Nίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας στο εργαστήριό του στο Λονδίνο, το 1961, φορώντας την ποδιά μαεκάκε, που έφερε από την Ιαπωνία. Μουσείο Μπενάκη, ΠΧΓΦΑ G185 (τμήμα της φωτογραφίας στην κεντρική του παρόντος σημειώματος)
Διάρκεια έως 16/2/2025
