Πριν η Κίνα επιτύχει τον στόχο της, να αντικαταστήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες ως ηγετική παγκόσμια δύναμη, πρέπει να συγκρουστεί με την Ινδία και στην Αφρική. Η Ινδία εγγύτερη στην Αφρική, και με σημαντική ναυτική δύναμη στον Ινδικό ωκεανό θα έπρεπε να υπερέχει στην Αφρική. Η εξάρτηση της Κίνας από μια αλυσίδα εφοδιασμού που στηρίζεται στο φτηνό εργατικό δυναμικό ήταν το ισχυρό της χαρτί.
Ωστόσο, η κρίση του κορωνοϊού ανέδειξε τους κινδύνους αυτής της εξάρτησης. Πολλές χώρες που είχαν επενδύσει σε αυτή την αλυσίδα, αντιλήφθηκαν ότι η υπερβολική συγκέντρωση παραγωγής σε μία χώρα μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητά τους. Η κρίση μετέτρεψε τη δύναμη της Κίνας σε αδυναμία, καθώς πολλές επιχειρήσεις αναζητούν εναλλακτικές λύσεις και μετατοπίζουν τις αλυσίδες εφοδιασμού τους μακριά από την Κίνα, συχνά με σχετικά χαμηλό κόστος.
Η Ινδία στην Αφρική αναζητά κρίσιμα ορυκτά για να υποστηρίξει την οικονομική της ανάπτυξη και να διασφαλίσει την ενεργειακή της ασφάλεια. Αυτά τα ορυκτά, όπως το κοβάλτιο και το λίθιο, είναι απαραίτητα για τη βιομηχανία ηλεκτρικών οχημάτων και τις νέες τεχνολογίες ενέργειας. Η αυξανόμενη ζήτηση για αυτά τα υλικά, σε συνδυασμό με την ανάγκη διαφοροποίησης των προμηθειών και τη μείωση της εξάρτησης από συγκεκριμένες χώρες, οδηγεί την Ινδία να επενδύσει σε αφρικανικές χώρες πλούσιες σε φυσικούς πόρους. Η στρατηγική αυτή εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο του γεωπολιτικού ανταγωνισμού, όπου η Ινδία, όπως και η Κίνα, προσπαθεί να ενισχύσει την παρουσία της στην Αφρική και να εξασφαλίσει τις απαραίτητες πρώτες ύλες για το μέλλον.
Η Κίνα δεν έχει αφήσει αρκετό «χώρο» στην Ινδία για να διεισδύσει στις αφρικάνικες πλουτοπαραγωγικές πηγές, καθώς εδώ και αρκετά χρόνια είχε εστιάσει στα ορυκτά που είναι απαραίτητα για τη βιομηχανία ηλεκτρικών οχημάτων, όπως το κοβάλτιο και το λίθιο, έχοντας σημαντικές επενδύσεις στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, μια χώρα που κατέχει πάνω από το 60% των παγκόσμιων αποθεμάτων κοβαλτίου.
Αυτές οι στρατηγικές κινήσεις έχουν όχι μόνο ενισχύσει τον ρόλο της Κίνας στην παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού ηλεκτρικών οχημάτων, αλλά της έχουν επίσης δώσει τεράστια επιρροή σε όλη την αφρικανική ήπειρο. Η Κίνα, μέσω των επενδύσεών της στα κρίσιμα αυτά ορυκτά, εξασφαλίζει την ηγετική της θέση στον αναπτυσσόμενο τομέα των ηλεκτρικών οχημάτων και επιτυγχάνει γεωπολιτικά πλεονεκτήματα, επηρεάζοντας τις οικονομίες και τις πολιτικές των αφρικανικών χωρών.
Μεταξύ 1991 και 2022, το εμπόριο της Ινδίας με την Αφρική αυξήθηκε ραγδαία, από 893 εκατομμύρια δολάρια το 1991 σε $97,8 δις το 2023. Η Αφρικανική Ένωση είναι πλέον ο τέταρτος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Ινδίας, μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Κίνα και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Η αφρικανική ήπειρος αναμένεται να φιλοξενεί έως και το 25% του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού μέχρι το τέλος αυτής της δεκαετίας, ενώ το περιφερειακό ΑΕΠ της έχει ήδη φτάσει τα $2,6 τρις. Αυτές οι εξελίξεις υπογραμμίζουν τη σημαντική οικονομική ανάπτυξη της Αφρικής και τον ολοένα και μεγαλύτερο ρόλο της στις παγκόσμιες αγορές, κάτι που καθιστά την περιοχή κρίσιμο εμπορικό εταίρο για την Ινδία.
Οι αφρικανικές χώρες Αιθιοπία, Γκάνα, Μοζαμβίκη, Νότιος Αφρική, Κένυα και Νιγηρία έχουν σημειώσει σημαντική οικονομική άνθηση και είναι πλέον γνωστές ως «οικονομίες των λιονταριών». Συνολικά, το ΑΕΠ τους φτάνει περίπου το $1 τρις, με τις περισσότερες από αυτές να καταγράφουν πολύ υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης από το 2010. Αυτή η δυναμική ώθηση έχει οδηγήσει την Ινδία να επενδύσει σημαντικά στην Αφρική, με προβλέψεις ότι οι επενδύσεις της θα φτάσουν τα $150 δις μέχρι το 2030. Η Ινδία έχει ήδη δεσμεύσει $14 δις μόνο στη Νιγηρία, επικεντρώνοντας τις επενδύσεις της στον τομέα του χάλυβα, του πετρελαίου, των μονάδων παραγωγής ενέργειας και στην αμυντική βιομηχανία. Αλλά και άλλες αφρικανικές χώρες όπως η Ουγκάντα, η Τανζανία, η Ζάμπια, η Αίγυπτος, το Τόγκο και το Μάλι ενδιαφέρουν την Ινδία. Αυτές οι επενδύσεις υπογραμμίζουν τη στρατηγική σημασία της Αφρικής για την Ινδία και την επιθυμία της να ενισχύσει την οικονομική της παρουσία στην Αφρική.
Οι Ινδικές μοτοσικλέτες έχουν κατακτήσει την αφρικανική αγορά λόγω της προσιτής τιμής και της εξαιρετικής ποιότητάς τους. Μάρκες όπως η Bajaj και η TVS κυριαρχούν στους αφρικανικούς δρόμους, με την Bajaj να κατέχει περίπου το 40% του μεριδίου αγοράς και να έχει πουλήσει πάνω από 2,5 εκατομμύρια δίκυκλα στην Αφρική. Το πιο δημοφιλές μοντέλο είναι το Bajaj Boxer, γνωστό για την ανθεκτικότητα και την αποδοτικότητά του σε καύσιμα. Οι ινδικές μοτοσικλέτες έχουν κερδίσει τη φήμη της αξιοπιστίας σε σύγκριση με τα κινεζικά μοντέλα, με δύο ινδικές μάρκες να έχουν καταφέρει να ξεπεράσουν πολλές κινεζικές στην αγορά της Αφρικής, κάτι που αποτελεί σημαντικό επίτευγμα για την Ινδία. Ωστόσο, τα συμφέροντα της Ινδίας δεν περιορίζονται μόνο στις υποδομές, τη φαρμακευτική βιομηχανία, τα αυτοκίνητα και το πετρέλαιο, αλλά περιλαμβάνουν και μεγαλύτερα σχέδια.
Η Ινδία έχει κάνει σημαντικά βήματα στην εξαγωγή αμυντικού εξοπλισμού, με αξία άνω των $500 εκατομμυρίων σε αφρικανικές χώρες μεταξύ 2017 και 2022. Παράδειγμα αποτελεί η προμήθεια ελικοπτέρων, θωρακισμένων οχημάτων και συστημάτων παρακολούθησης σε διάφορες χώρες. Η Ινδία προωθεί τώρα νέους εξοπλισμούς, όπως το μαχητικό αεροσκάφος Tejas, το σύστημα εκτόξευσης ρουκετών Pinaka και τον πύραυλο BrahMos. Οι αμυντικές εξαγωγές της Ινδίας αυξήθηκαν από $185 εκατομμύρια το 2016 σε $2,6 δισεκατομμύρια το 2023, με στόχο να φτάσουν τα $5 δισεκατομμύρια μέχρι το 2025, με μεγάλο μερίδιο να προέρχεται από την Αφρική.
Η Ινδία προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τις άνισες σχέσεις που έχουν διαμορφωθεί μεταξύ αφρικανικών χωρών και Κίνας μέσω των επενδύσεων των Δρόμων του Μεταξιού. Ορισμένες αφρικανικές χώρες γίνονται καχύποπτες σχετικά με την αποκαλούμενη «παγίδα χρέους» της Κίνας, με αποτέλεσμα να επανεξετάζουν τις σχέσεις τους και να αναστέλλουν συμβάσεις με κινεζικές εταιρείες. Η κυβέρνηση του Νίγηρα ανέστειλε τις εξαγωγές πετρελαίου προς την Κίνα, ενώ ο Πρόεδρος της Τανζανίας απείλησε να ακυρώσει ένα έργο αξίας 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων, χαρακτηρίζοντάς το "θανάσιμο κινεζικό δάνειο". Επίσης, η Γκάνα ακύρωσε ένα συμβόλαιο $236 εκατομμυρίων και ο Πρόεδρος της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό ζήτησε αναθεώρηση των συμβάσεων εξόρυξης του 2008 με την Κίνα, υποστηρίζοντας ότι μόνο η Κίνα γίνεται πλουσιότερη, ενώ η χώρα του παραμένει φτωχή.
Οι κινεζικές επενδύσεις στην Αφρική έχουν αρχίσει να μειώνονται, με τα δάνεια της Κίνας προς αφρικανικές χώρες να πέφτουν από $28,5 δις το 2016 σε λιγότερο από $1 δις το 2022. Αυτή η μείωση μπορεί να σημαίνει ότι η Κίνα έχει υπερβεί τις δυνατότητές της, προσφέροντας στην Ινδία την ευκαιρία να ενισχύσει την παρουσία της στην Αφρική. Πρόσφατα, η Κίνα αναγκάστηκε να υποσχεθεί επενδύσεις $50 δις για την Αφρική τα επόμενα χρόνια για να αντιμετωπίσει την Ινδία. Ωστόσο, η Ινδία αντιμετωπίζει δυσκολίες, καθώς η Κίνα έχει δημιουργήσει 25 οικονομικές και εμπορικές ζώνες σε 16 αφρικανικές χώρες, δημιουργώντας ισχυρές σχέσεις αλληλεξάρτησης.
Η Ινδία, γνωρίζοντας τους περιορισμούς της, αναζητά μια μοναδική στρατηγική που να αξιοποιεί τη δική της δύναμη. Η Ινδία και αρκετές αφρικάνικες χώρες έχουν μια κοινή ιστορία αποικισμού, η οποία συνέβαλε στη διαμόρφωση των σχέσεών τους για πολλά χρόνια, και καθώς αναδυόμενες από την αυτοκρατορική κυριαρχία, εντάχθηκαν στο κίνημα των Αδεσμεύτων, ένα κίνημα που στόχευε στη διατήρηση της ανεξαρτησίας τους από τις μεγάλες δυνάμεις και στην προώθηση της συνεργασίας μεταξύ των αναπτυσσόμενων χωρών. Αυτή η κοινή εμπειρία και στόχος συνέβαλαν στη δημιουργία ισχυρών σχέσεων μεταξύ της Ινδίας και των αφρικανικών χωρών.
Η χώρα μας με ασθενή παρουσία στις αφρικάνικες αγορές θα πρέπει να αναγνώσει τις προοπτικές ανάπτυξης, τις ανακατατάξεις στην εφοδιαστική αλυσίδα και να αξιοποιήσει τις ευκαιρίες εκμεταλλευόμενη τη θαλάσσια υπεροχή της.
* Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
