Οι μεταβολές των επιτοκίων προς τα πάνω και οι μεταβολές προς τα κάτω προκάλεσαν όλες τις επεκτάσεις και υφέσεις της οικονομίας τα τελευταία 100 χρόνια. Ο πίνακας δείχνει την ιστορική εξέλιξη των επιτοκίων των κεφαλαίων της Ομοσπονδιακής Τράπεζας (ΟΤ), των ΗΠΑ από το 1919 μέχρι το 2023.
Απεικονίζονται 16 κυκλικές αυξήσεις και 15 κυκλικές μειώσεις. Αναμένεται η 16 μείωση. Ο πίνακας διαβάζεται ως εξής: π.χ. το 1980 άρχισε η άνοδος των επιτοκίων από το 11% επί 9 μήνες και έφθασε στο 19%, από όπου ξεκίνησε η μείωση των επιτοκίων που διήρκησε 18 μήνες.
Εάν δούμε τις διακυμάνσεις σε βάθος χρόνου, θα παρατηρήσουμε ότι υπήρξε ένας μεγάκυκλος επιτοκίων με μεγάλη ανοδική τάση διάρκειας 50 ετών (1932-1981) και μια μεγάλη πτωτική τάση διάρκειας 27 ετών (1982-2008).
Συγκεκριμένα, από τον Σεπτέμβριο του 1932 με 0% επιτόκιο μέχρι το υψηλό του Μαΐου 1981 με 19% επιτόκιο, κάθε κύκλος ανόδου των επιτοκίων, ξεκινούσε από επιτόκιο που ήταν πάνω από αυτό του προηγούμενο κύκλου και κάθε τέλος της ανόδου το επιτόκιο έφθανε υψηλότερα από τον προηγούμενο κύκλο (στον πίνακα απεικονίζονται με κόκκινους έντονους αριθμούς).
Αντίθετα, από τον Νοέμβριο του 1982 με 8% επιτόκιο μέχρι το χαμηλό του Δεκεμβρίου 2015 με 0% επιτόκιο, κάθε κύκλος ανόδου των επιτοκίων, ξεκινούσε από επιτόκιο που ήταν κάτω από το χαμηλό του προηγούμενου κύκλου και κάθε κυκλικό υψηλό ήταν κάτω από το υψηλό του προηγούμενου κύκλου (στον πίνακα απεικονίζονται με πλάγιους αριθμούς).
Σε κάθε κυκλική μείωση των επιτοκίων των 27 ετών, οι πληρωμές εξυπηρέτησης του χρέους μειώθηκαν. Έτσι, το χρέος συνέχισε να αυξάνεται σε σχέση με το εισόδημα και τα χρήματα, αν και η τάση στις πληρωμές εξυπηρέτησης του χρέους ήταν ουσιαστικά σταθερές για αρκετά χρόνια, έως ότου τα επιτόκια έφτασαν το 0%.
Σε επίπεδο επιτοκίων 0% οι πιστώσεις δεν μπορούν να αυξηθούν από ένα σημείο και μετά. Αυτό συμβαίνει όταν ο ιδιωτικός τομέας έχει λάβει ότι πιστώσεις μπορούσε να αντέξει να λάβει. Δεδομένου ότι τα χρέη δεν μπορούν να αυξηθούν γρηγορότερα από τα εισόδημα για πάντα, υπάρχουν όρια στην αύξηση του χρέους.
Τότε, η κυβέρνηση έρχεται να «εκτυπώσει» και να δαπανήσει πολλά χρήματα για να αντισταθμίσει τη μειωμένη δημιουργία πιστώσεων και δαπανών του ιδιωτικού τομέα. Τέλη του 2008 τα επιτόκια (έχοντας ξεκινήσει από το 5,25%) έφθασαν στο 0% όπου παρέμειναν επί 84 μήνες μέχρι τον Δεκέμβρη του 2015.
Από το 2008 έως το 2015 το κυβερνητικό χρέος των ΗΠΑ έχει φθάσει από 9 σε 18 τρισ. (διπλασιάστηκε σε 8 χρόνια) και στα 33 τρισ. το 2023 (σχεδόν διπλασιάστηκε μεταξύ 2015-2023), για να αντισταθμίσει τη μειωμένη δημιουργία πιστώσεων και δαπανών του ιδιωτικού τομέα, ώστε να αποφευχθεί η ύφεση.
Ως γνωστό, η οικονομία μιας χώρας αποτελείται από πολλές επιμέρους αγορές. Εάν σε όλες τις αγορές δαπανάται το ίδιο η μεγαλύτερο ποσό κατά έτος, η συνολική οικονομία δεν θα έχει ύφεση. Όταν όμως δεν δανείζεται ο ιδιωτικός τομέας δεν δαπανά, τότε δαπανά το κράτος τα ποσά που υπολείπονται για να διατηρηθεί η δαπάνη στα ίδια επίπεδα.
Η ανάλυση των μεγακύκλων των επιτοκίων, δείχνει ότι η επόμενη μείωση των επιτοκίων θα είναι πάνω από το προηγούμενο χαμηλό (το 0%) και θα είναι η απαρχή ενός ανοδικού μεγακύκλου των επιτοκίων όπου κάθε κύκλος αύξησης των επιτοκίων θα ξεκινάει από υψηλότερο ποσοστό σε σχέση με τον προηγούμενο, ή αλλιώς το χαμηλό κάθε μείωσης των επιτοκίων δεν θα φθάνει το προηγούμενο χαμηλό αλλά θα είναι υψηλότερο.
Όλα αυτά συμβαίνουν την περίοδο που τα κράτη θα πρέπει να δαπανήσουν τεράστια ποσά για την πράσινη μετάβαση, για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και τις φυσικές καταστροφές, για την υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών (Τεχνητή Νοημοσύνη, τρισδιάστατη εκτύπωση, τεχνολογίες νέων υλικών κλπ), ώστε να αυξηθεί η παραγωγικότητα και για στρατιωτικούς εξοπλισμούς. Όλες αυτές οι δαπάνες είναι πληθωριστικές.
* O Ατσαλάκης Γιώργος είναι Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
