Του Ιπποκράτη Δασκαλάκη*
Το φαινόμενο της μετανάστευσης είναι προαιώνιο και προηγήθηκε της συγκρότησης του αποκαλούμενου «ανθρωπίνου πολιτισμού». Τα αίτια της μετανάστευσης πολλά και σύνθετα, με κυριότερο όμως την ανάγκη εξασφάλισης καλύτερων συνθηκών που θα επιτρέψουν την ατομική, ομαδική ή φυλετική επιβίωση. Ανεξαρτήτως των αιτίων, η μετανάστευση αποτέλεσε κινητήριο μοχλό αλλαγών στην παγκόσμια ιστορία, δημιουργώντας νέες οντότητες και πολιτισμούς, διαλύοντας στιβαρές αυτοκρατορίες, αιματοκυλίζοντας ηπείρους, ανανεώνοντας παρηκμασμένες κοινωνίες και όλα αυτά μέσω συγκρούσεων και ανατροπών, περισσότερο ή λιγότερο βίαιων, ορατών ή μη. Σε κάθε όμως σύγκρουση ή ανατροπή, υπάρχουν χαμένοι και κερδισμένοι, όπως και κάθε κατάσταση συνοδεύεται από θετικές και αρνητικές συνέπειες. Συγχρόνως, πολιτισμικές αντιλήψεις, ιδεολογικές πεποιθήσεις, αλλά και εθνοτικά, ομαδικά ή και ατομικά συμφέροντα οριοθετούν τη στάση μας έναντι των μεταναστευτικών ρευμάτων και κατά συνέπεια καθορίζουν τις αντιδράσεις μας.
Στην Ελλάδα, όπως και στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, το θέμα της μετανάστευσης είναι στενά συνδεδεμένο με το δημογραφικό πρόβλημα και επηρεάζεται από πολιτικές αποφάσεις, οικονομικές δυνατότητες, κοινωνικές αντιλήψεις και πολιτισμικές αξίες. Μεταναστευτικό, δημογραφικό και διαδικασίες απόκτησης ιθαγένειας είναι τρία αλληλένδετα θέματα που επηρεάζουν και ενδεχομένως θα καθορίσουν σε σημαντικό βαθμό την πορεία του ελληνισμού.
Αλλοίωση της εθνολογικής ταυτότητας
Αναμφισβήτητα η ανεξέλεγκτη μαζική είσοδος χιλιάδων ανθρώπων επηρεάζει την ταυτότητα κάθε χώρας και υπό προϋποθέσεις δύναται να προκαλέσει σοβαρές διαφοροποιήσεις στη φυσιογνωμία, κουλτούρα και υπόσταση του αυτόχθονος λαού, οδηγώντας μέχρι και στην περιθωριοποίηση του, αν δεν αντιδράσει έγκαιρα και κατάλληλα ή αν δεν διαθέτει τις ικανότητες δημιουργικής αφομοίωσης του «εισβολέα». Οι σημερινές ενδείξεις συνηγορούν για τη μελλοντική συνέχιση ή ακόμη και αύξηση των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών, ένεκα της αστάθειας και των ενδημικών συγκρούσεων, της κλιματικής αλλαγής, της ευκολότερης πρόσβασης προς τις ευρωπαϊκές χώρες και της παραπλανητικής έλξης που οι τελευταίες διαδικτυακά προσφέρουν για εξεύρεση ενός καλύτερου μέλλοντος.
Ευρωπαϊκές αξίες Vs σκληρής πραγματικότητας
Ανήμπορες να διαχειριστούν τις αυξημένες ροές, οι ευρωπαϊκές κοινωνίες ταλανίζονται από διλήμματα αλλά και αντικρουόμενα συμφέροντα και αδυνατούν να χαράξουν μια κοινή γραμμή πλεύσεως. Δικαιολογημένα και αναπόφευκτα στις ευρωπαϊκές κοινωνίες δημιουργείται η ανησυχία μιας σταδιακής υποβάθμισης της ποιότητας ζωής και ο φόβος μιας ενδεχόμενης κοινωνικής αποσταθεροποίησης. Οι ταραχές σε γκέτο ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων, συμπεριλαμβανομένης ακόμη και αυτής της Σουηδίας, δημιουργούν εύλογες ανησυχίες για την επιτυχία της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής. Ορισμένοι μάλιστα διαβλέπουν μακρύτερα, σε μια αύξηση αυτών των πληθυσμών, που σταδιακά θα καταστούν ρυθμιστές της πολιτικής ζωής στην Ευρώπη με επίφοβες συνέπειες. Ανησυχίες πραγματικές, που αγγίζουν καθημερινά όλο και μεγαλύτερα στρώματα των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Δημιουργείται μια πραγματικά τραγική, με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου, σύγκρουση, μεταξύ της βαθιάς ριζωμένης υποχρέωσης τήρησης των ευρωπαϊκών αξιών και πολιτισμού και του απώτερου κινδύνου αποδυνάμωσης τους εξαιτίας μιας ενδεχόμενης εκμετάλλευσης από μια δυναμική μειοψηφία που δεν τις αποδέχεται.
Καίτοι η αντιμετώπιση του μεταναστευτικού προβλήματος αποτελεί μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις των κοινωνιών μας και μάλιστα αναγνωρίζεται ως τοιαύτη, εντούτοις είναι καταφανής η έλλειψη διεθνούς συντονισμού αλλά ακόμη και η ατολμία προσέγγισης του θέματος. Το ζήτημα έχει επιφέρει όχι μόνο σημαντική πόλωση στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, αλλά και μεταξύ αυτών των ίδιων των κρατών που απαρτίζουν την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ο περιορισμός των mutli - culti θεωριών και η στροφή σε πιο ρεαλιστικές λύσεις
Το τελευταίο βέβαια διάστημα παρατηρούμε μια ευκρινή μεταστροφή των ευρωπαϊκών κοινωνιών αλλά και των «ελίτ» έναντι των μεταναστευτικών ρευμάτων. Η δημοφιλία των θεωριών των πολυπολιτισμικών κοινωνιών και της ανεξέλεγκτης εισδοχής μεταναστών περιορίζεται. Θύματα της σκλήρυνσης αυτής της στάσεως είναι και τα πρόσωπα που πράγματι δικαιούνται διεθνούς προστασίας. Σημαντική είναι η μεταστροφή των κεντρώων στρωμάτων που επιζητούν πλέον μια πιο αποτελεσματική και αυστηρή μεταναστευτική πολιτική. Μια πολιτική ορθολογική, ολοκληρωμένη, αποτελεσματική που θα αρχίζει πολύ πριν από τα αδύναμα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα συνεχίζεται με μέτρα αποθάρρυνσης ή υπό προϋποθέσεων εισόδου και θα ολοκληρώνεται με προγράμματα υποστήριξης, ενσωμάτωσης και ατομικής παρακολούθησης ενός εκάστου εκ των αυστηρώς καταγεγραμμένων εισερχομένων.
Αναγκαία κρίνεται επίσης και η σύνδεση της οικονομικής βοήθειας από ανεπτυγμένα κράτη προς τις χώρες προέλευσης μεταναστών με διαδικασίες ορθής αξιοποιήσεως των πιστώσεων, μέτρα ανακούφισης των πληθυσμών, άρα και μείωσης των κινήτρων μετανάστευσης, παράλληλα με την κατάρτιση και εφαρμογή συμφωνιών επανεισδοχής. Αντίστοιχη μεταχείριση πρέπει να επιφυλάσσεται και για τις χώρες διέλευσης των μεταναστών, με επιδίωξη τα μεταναστευτικά και προσφυγικά ρεύματα να καταστούν ελεγχόμενα. Πρωτίστως όμως πρέπει να επιδιώκεται η αντιμετώπιση των αιτίων δημιουργίας τους και συμπληρωματικά η λήψη και εφαρμογή κατασταλτικών μέτρων.
Η τάση αυτή ενδεχομένως αποτελεί και τη μοναδική ρεαλιστική λύση αλλά δεν έχει ακόμη καταστεί κυρίαρχη στις ευρωπαϊκές χώρες, λόγω της πολυδιάσπασης των κεντρώων αστικών κομμάτων που την εκφράζουν αλλά και των συνειρμών και ανησυχιών που μια τέτοια πολιτική προκαλεί.
Το τεράστιο κόστος της πρόληψης, που είναι, όμως, υποπολλαπλάσιο της εκ των υστέρων θεραπείας
Επιπλέον η λύση αυτή ενέχει ένα σημαντικό κόστος εφαρμογής, καθώς εστιάζει στην καλυτέρευση των συνθηκών ζωής στις χώρες προέλευσης. Ευτυχώς έχει αρχίσει να γίνεται κατανοητό ότι το κόστος της σημερινής εφαρμογής είναι υποπολλαπλάσιο του κόστους της αυριανής αντιμετώπισης και μιας απέλπιδος καθυστερημένης θεραπείας. Έχει αρχίσει επίσης να γίνεται αντιληπτό ότι το μεταναστευτικό ζήτημα εκτός των εσωτερικών προβλημάτων δημιουργεί και επικίνδυνες διακρατικές τριβές μεταξύ των εμπλεκομένων χωρών. Μια τροποποίηση της Συνθήκης του Δουβλίνου ΙΙ πιθανώς να ανακουφίσει τις δοκιμαζόμενες ευρωπαϊκές χώρες του νότου, αλλά πρέπει να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα στις ρίζες του και η δημιουργία εκατοντάδων «Molenbeek» στις πόλεις της Ευρώπης δεν προοιωνίζει ένα καλύτερο μέλλον.
Δεν είναι μόνο η Συρία
Μεταναστευτικό και προσφυγικό είναι ζητήματα αλληλένδετα, κρίσιμα και πολυσύνθετα. Λανθασμένα εστιαζόμαστε μόνο στην κρίση της Συρίας. Ενδεχομένως, η γιγάντωση των ρευμάτων που παρατηρήθηκε τα τελευταία χρόνια εξ' αφορμής του συριακού πολέμου και της αναταραχής στη Μέση Ανατολή να έδωσε την ευκαιρία της ορθής συνειδητοποίησης της κλίμακος και σφοδρότητας του προβλήματος.
Αντί επιλόγου
Η πρόκληση της γενιάς μας θα είναι να επιτύχει τη συνέχιση της ευημερίας και ανάπτυξης, σεβόμενη τις δημοκρατικές αρχές και προστατεύοντας τα πολιτισμικά επιτεύγματα, σταθεροποιώντας ταυτόχρονα τις ταραγμένες περιοχές του πλανήτη και απαλύνοντας την απελπισία και φτώχεια όλων αυτών των ανθρώπων. Ο αγώνας αυτός θα πρέπει να εστιάσει στην ανασυγκρότηση των τριτοκοσμικών κρατών και κοινωνιών, στον περιορισμό των ροών σε ελεγχόμενα επίπεδα, στην αμοιβαία εποικοδομητική ενσωμάτωση των ήδη υπαρχόντων μεταναστών και κυρίως στην ενδυνάμωση των αξιών των δυτικών κοινωνιών. Η σημερινή μας ανασφάλεια, και για ορισμένους εξ ημών ακόμη και υπαρξιακή απειλή, είναι κυρίως αποτέλεσμα της βασικής μας αδυναμίας άρθρωσης κοινού ευρωπαϊκού πολιτικού λόγου, συμβατού με τις ευρωπαϊκές - ελληνικές αρχές και αξίες και ικανού να παρακινήσει τις κοινωνίες μας σε επαναπαραγωγή πολιτισμού με την ευρύτερη έννοια του όρου.
* Ο κ. Ιπποκράτης Δασκαλάκης είναι Υποστράτηγος (εα), Πτυχιούχος του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου και κάτοχος Μεταπτυχιακού στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Είναι Μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ) και Συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ). Διαλέκτης στη Σχολή Εθνικής Αμύνης (ΣΕΘΑ) [email protected]
