Ακόμη κι αν μπορούσαμε να προβλέψουμε το πότε και πως θα τελειώσει στρατιωτικά αυτός ο πόλεμος, είναι εξαιρετικά δύσκολο να προβλέψουμε την εικόνα των διεθνών σχέσεων, αλλά και των νέων ισορροπιών που θα διαμορφωθούν τα επόμενα χρόνια ως συνέπεια αυτής της πρωτοφανούς εκδήλωσης αναθεωρητισμού από μια πυρηνική δύναμη.
Όσο και αν το παραβλέπουμε μερικές φορές, Ελλάδα και Τουρκία παραμένουν γεωγραφικά στην πρώτη γραμμή της Δύσης απέναντι σε δυνητικές απειλές είτε από τη Μ.Ανατολή, την ισλαμική τρομοκρατία, το μεταναστευτικό είτε έναντι της Ρωσίας.
Στρατηγικά όμως υπάρχει εντελώς διαφορετική προσέγγιση από τις δυο χώρες απέναντι στο νέο σύστημα διεθνών σχέσεων που διαμορφώνεται, με την Ελλάδα να εντάσσεται πλήρως σε αυτό ενώ αντιθέτως η Τουρκία με κάθε τρόπο επιχειρεί να διαφοροποιηθεί.
Το μεγάλο ερώτημα είναι αν η Τουρκία θα εκμεταλλευθεί για μια ακόμη φορά μια διεθνή, παγκόσμια κρίση, προκειμένου αφού εξασφαλίσει την ανοχή ώστε να αποφύγει συνέπειες της κρίσης, να επιτύχει την αναβάθμιση του ρόλου και του κύρους της, η οποία κατόπιν θα μεταφρασθεί σε 1) επέκταση επιρροής 2) κέρδη στην οικονομία αλλά και 3) στους συσχετισμούς δύναμης έναντι των γειτόνων της
Ο Τ.Ερντογάν ο ίδιος πέντε μήνες πριν το ξέσπασμα της ρωσικής εισβολής είχε περιγράψει το όραμα του για τη νέα εποχή της Παγκόσμιας Τάξης. Με το οποίο δεν θα έπρεπε να είναι καθόλου ευτυχείς οι ηγέτες της Δύσης.
Με την ευκαιρία έκδοσης του βιβλίου του «ένας δικαιότερος κόσμος είναι δυνατός» παραχώρησε συνέντευξη στο περιοδικό Kriter Dergi στις 5 Οκτωβρίου του 2021 στην οποία επεσήμανε τα εξής:
«Η μακραίωνη Δυτική Ηγεμονία τώρα έχει τελειώσει. Ένα νέο διεθνές σύστημα αναδεικνύεται. Φτάσαμε στο τέλος της ενοχλητικής ιδέας ότι η Δύση είναι ανώτερη. Όλοι το αμφισβητούν και το αναγνωρίζουν τώρα. Ακόμα και η ίδια η Δύση αρχίζει τώρα να το παραδέχεται αυτό. Η μακραίωνη δυτική ηγεμονία τελείωσε τώρα. Ένα νέο διεθνές σύστημα αναδύεται».
Η Τουρκία διεκδικεί και υποστηρίζει την ανατροπή του υφιστάμενου διεθνούς συστήματος, ελπίζοντας ότι σε ένα νέο πολυπολικό σύστημα θα μπορέσει να είναι ένας από τους πόλους του…
Αυτόν τον ρόλο τον οποίο θέλει για την Τουρκία η ηγεσία της και τον οποίο συνταιριάζει αρμονικά με τον νεοθωμανικό αναθεωρητισμό της, δεν μπορεί να τον αναλάβει μια χώρα η οποία είναι ομαλά ενταγμένη πλήρως σε ένα από τα μεγάλα μπλοκ του διεθνούς συστήματος.
Για τον λόγο αυτό η Τουρκία αναζητά την αυτονομία, σε επίπεδο στρατηγικής πρωτίστως, από τη Δύση. Και έτσι γίνονται τα πρώτα βήματα απομάκρυνσης από τη Δύση.
Η Δύση έδειχνε να γοητεύεται από την υποτιθέμενη μεσολαβητική προσπάθεια του Ερντογάν και την ενίσχυση της Ουκρανίας με τα Bayraktar.
Παρά τον αρχικό ενθουσιασμό για τη βοήθεια που προσέφεραν τα τουρκικά Bayraktar στην Ουκρανία (η οποία και αυτή θα αξιολογηθεί στο τέλος του πολέμου) ήδη εκφράζεται προβληματισμός για την ανεξέλεγκτη διάχυση της τεχνολογίας των οπλισμένων drones.
Όμως για πόσο καιρό οι Ευρωπαίοι που είναι πρόθυμοι σήμερα να υποκλιθούν στην Υψηλή Πύλη θα μπορούν να κλείνουν τα μάτια και να ξεγελάνε την κοινή γνώμη τους για τον υποτιθέμενο συμμαχικό και εταιρικό ρόλο της Τουρκίας, όταν συνεχίζει να εισάγει απρόσκοπτα το φυσικό αέριο της από τη Ρωσία, όταν ολοκληρώνει το έργο του πυρηνικού Σταθμού Ακουγιου από τη Rosatom αξίας 20 δις δολαρίων, όταν ανακοινώνει ότι θα συνεχίσει το πρόγραμμα εξοπλισμού μετά τους S400, όταν συνεχίζει να εξάγει στη Ρωσία 1,5 εκατομμύρια κυβικούς τόνους φρούτα και λαχανικά, όταν ετοιμάζεται να υποδεχθεί Ρώσους τουρίστες με αεροπορικές εταιρίες (πέρυσι έφθασαν τα 4,5 εκατομμύρια) και φυσικά χωρίς να έχει επιβάλει την οποιαδήποτε κύρωση εναντίον της Ρωσίας;
Νομίζω πάντως ότι όσο κι αν ο κ.Ερντογάν προσπαθεί να ξεπλύνει τα άπλυτα της Τουρκίας με τον υποτιθέμενο μεσολαβητικό ρόλο του στην Ουκρανία, δεν θα μπορέσει να αποβάλει από χώρες όπως η Γαλλία αλλά και η Γερμανία (σε ό,τι αφορά την αυταρχική διακυβέρνηση και την επιθετική εξωτερική πολιτική) την καχυποψία που υπάρχει απέναντι στον ίδιο και στην Τουρκία.
Η Υπόθεση Οσμάν Καβαλά είναι εμβληματική. Είναι για το ζήτημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων το ανισότιμο με την υπόθεσης των S400 στο ζήτημα της ασφάλειας.
Με τις ΗΠΑ διαμορφώνεται μια ιδιαίτερη σχέση.
Η Γραφειοκρατία του Στειτ Ντιπαρτμεντ επανέρχεται με προσεκτικά βήματα στη λογική ότι πρέπει με κάθε κόστος και κάθε θυσία η Τουρκία να κρατηθεί στο Δυτικό Στρατόπεδο. Αν αυτή η προσέγγιση ήταν πραγματικά ανησυχητική (και για την Ελλάδα) πριν τρεις η τέσσερις δεκαετίες, τώρα που η Τουρκία απροκάλυπτα εκφράζει την πρόθεση της να εξασφαλίσει «στρατηγική αυτονομία» από τη Δύση, γίνεται επικίνδυνη.
Θέλει να επιβάλει μέσω αυτής της διαδικασίας μια suis generis συμμαχική η εταιρική σχέση, που οι όροι θα μπαίνουν από την Τουρκία και η σχέση αυτή πρωτίστως θα εξυπηρετεί τα ίδια συμφέροντα της Τουρκίας προσφέροντας απλώς στους συμμάχους την ικανοποίηση ότι δεν θα περάσει και με τα δυο πόδια στο απέναντι στρατόπεδο…
Ο πρόεδρος Μπάιντεν έχει μια βαθιά προσωπική αντιπάθεια προς τον Ερντογάν και αυτό είναι κάτι που δεν μπόρεσε να ξεπερασθεί παρά τις κινήσεις της γραφειοκρατίας προς την τουρκική πλευρά.
Όμως για τις ΗΠΑ η Τουρκία παραμένει ένας κρίσιμος παίκτης που δεν μπορεί να χαθεί. Και εδώ πρέπει να δούμε και τις κινήσεις που γίνονται για την εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ αλλά και με το κλείσιμο του ματιού προς την Άγκυρα για τη συμμέτοχη της στο ενεργειακό γίγνεσθαι στην Ανατολική Μεσόγειο.
Όμως όσο η Τουρκία εκφράζει αυτόν τον ακραίο αναθεωρητισμό και όσο όλοι γνωρίζουν καλά ότι πολλές από τις κινήσεις που κάνει τώρα ο κ.Ερντογάν δεν γίνονται επειδή είδε το φως το αληθινό αλλά επειδή είναι στην τελική ευθεία για τις πιο κρίσιμες εκλογές που έχει να δώσει στην πολυετή θητεία του (με απανωτές νίκες από το 2002) η καχυποψία και στην Ουάσιγκτον θα συνεχίσει να υπάρχει.
Κρίσιμο στοιχείο είναι η σχέση με τα δυο νομοθετικά σώματα. Η Τουρκία έχει υποστεί πολλές ήττες τα τελευταία 50 χρόνια στο Κογκρέσο και στη γερουσία κινείται σε αυτήν την κατεύθυνση, είτε στηρίζοντας πολιτικούς που είναι κοντά της, είτε επιστρατεύοντας οργανωμένο λόμπι για την προώθηση των θέσεων της. Όμως εκεί έχει ισχυρή αντίσταση από το ελληνικο-αρμενικό και προς το παρόν το Εβραϊκό λόμπυ.
ΕΛΛΑΔΑ
Η Ελλάδα είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιχειρήσει να ανακόψει αυτή την πορεία ενίσχυσης του ρόλου της Τουρκίας η ακόμη περισσότερο να την ανατρέψει. Αυτό που μπορεί όμως να επιδιώξει είναι η αναβάθμιση του δικού της ρόλου βλέποντας μπροστά σε αυτή την κρίση, που οδηγούν αυτές οι τεκτονικές αλλαγές τι μεσοπρόθεσμες συνέπειες θα έχουν, όχι μόνο γεωστρατηγικές αλλά και ενεργειακές και οικονομικές.
Μια αναβάθμιση όμως που δεν θα πρέπει να είναι «ουδέτερη» αλλά να αντανακλά στα μείζονα ζητήματα ασφάλειας που αντιμετωπίζει η χώρα μας.
Η ΕΛΛΑΔΑ θα πρέπει σε αυτή την κρίση να επιδιώξει:
-να αναδείξει τον γεωστρατηγικό ρόλο της στην περιοχή
-τις δυνατότητες που προσφέρει ,με αξιόπιστο και σταθερό τρόπο για την ενεργειακή απεξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο
-να καταδειχθεί ως η αξιόπιστη σύμμαχος που μπορεί να είναι πάροχος ασφάλειας στη θαλάσσια οδό που αποτελεί την έξοδο και είσοδο στη Μαύρη Θάλασσα
-να αποτελεί την ασφαλή οδό για τις συμμαχικές δυνάμεις με κατεύθυνση τη Μαύρη Θάλασσα, παρακάμπτοντας τα Στενά.
-να εντατικοποιήσει τις έρευνες για υδρογονάνθρακες και να προωθήσει όλα τα σχέδια μεταφοράς του φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου και ηλεκτρικού ρεύματος από την Αφρική προς την Ευρώπη.
-και φυσικά να συνεχίσει να αποτελεί ανάχωμα μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη η οποία δέχθηκε με ανοικτές αγκάλες 4 εκατομμύρια Ουκρανών αλλά αμφιβάλω να θα δέχονταν με τον ίδιο ενθουσιασμό μερικά εκατομμύρια μεταναστών από την Κεντρική Αφρική, καθώς όλοι προβλέπουν ότι η επισιτιστική κρίση θα πλήξει κυρίως την υποσαχάρια Αφρική.
Δεν θα πρέπει επίσης να εγκαταλειφθεί το σχέδιο για επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων, τουλάχιστον στην Ηπειρωτική Ελλάδα ή και νοτίως της Κρήτης, ώστε να εξυπηρετηθεί το σχέδιο νέων εγκαταστάσεων υποδοχής και αποθήκευσης LNG σε πλοία FSRU αλλά και ερευνών για υδρογονάνθρακες.
Η Ελλάδα θα πρέπει να μετατρέψει σε συγκριτικό πλεονέκτημα της την αξιοπιστία και τη σταθερότητα αλλά και την αποφασιστικότητα.
Ένα κρίσιμο τεστ θα είναι η επίσκεψη του πρωθυπουργού Κ.Μητσοτάκη στην Ουάσιγκτον.
-Ο κ. Μητσοτακης θα πρέπει να εξηγήσει πειστικά στον πρόεδρο Μπάϊντεν ότι εάν όπως οι ίδιοι πιστεύουν η σύγκρουση πλέον με τη Μόσχα είναι στρατηγικού χαρακτήρα, δεν μπορούν να επιτρέπουν ανάλογες συμπεριφορές με αυτές του κ.Ερντογάν να αποδυναμώνουν τη Νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ και να υπονομεύουν την ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο, μια περιοχή που φιλοδοξεί να αποτελέσει μια από τις εναλλακτικές πηγές ενέργειας για την Ευρώπη.
Όποιος το Κάνει αυτό λειτουργεί ως μακρά χέρι του Β.Πούτιν.
Στο θέμα της απαίτησης της Τουρκίας για αποστρατικοποίηση των νησιών, πρέπει να προβληθεί η σημασία της ύπαρξης στοιχειώδους αμυντικού εξοπλισμού των νησιών σε αυτή την κρίσιμη θαλάσσια δίοδο και επίσης να καταδειχθεί ο παραλογισμός της αμφισβήτησης της ελληνικής κυριαρχίας όχι πια σε βραχονησίδες αλλά ακόμη και των μεγάλων νησιών του Αιγαίου.
Η Αθήνα πρέπει να θέσει επιτακτικά επίσης και το ζήτημα της πολιτικής απειλών και εκφοβισμού της Τουρκίας με στόχο να αποτρέψει έργα στα οποία συμμετείχε η Ελλάδα αλλά και έρευνες στην Κυπριακή ΑΟΖ, που συμβάλουν στην ενεργειακή αυτονομία της Ε.Ε.. Στην ομιλία του στο Κογκρέσο ο κ.Μητσοτάκης θα έχει πολλά επιχειρήματα για να ενισχύσει τη θέση του Σώματος που έχει ταχθεί εναντίον της πώλησης των F16 στην Τουρκία.
Η Τουρκία ίσως επιδιώξει την ένταση προκειμένου να αποτρέψει μια ακόμη μεγαλύτερη προσέγγιση της Ελλάδας με τις ΗΠΑ. Και δια των τετελεσμένων να υπαγορεύσει και στους Αμερικανούς την παρέμβαση τους που θα είναι γενικώς και αορίστως περί «διαλόγου για την ειρηνική την επίλυση των διαφορών».
Στο πλέγμα των ελληνοτουρκικών στο κεφάλαιο των εξοπλισμών πέραν της αγοράς των RAFALE και της παραγγελίας των φρεγατών BELHARA θα πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα και το ποσοτικό ζήτημα που προκύπτει. Καθώς σε μια ταυτόχρονη έξοδο τουρκικών μαχητικών και μεγάλου αριθμού drone στο Αιγαίο οι δυνατότητες η αναγνώρισης και αναχαίτισης θα είναι περιορισμένες και η εξάντληση πληρωμάτων και μηχανών θα είναι μεγάλη. Το ίδιο ισχύει και για την έξοδο μεγάλου αριθμού τουρκικών σκαφών στο Αιγαίο και στην Αν.Μεσόγειο.
Διπλωματικά ο κ.Ερντογάν επιχειρεί να κάνει ριμπάουντ. Και στρέφεται στους Άραβες που αν και δεν φημίζονται για την αξιοπιστία τους, πάντως στέλνουν καθησυχαστικά μηνύματα και στην Αθήνα.
Κρίσιμη θα είναι η έκβαση των προσπαθειών αποκατάστασης των σχέσεων με το Ισραήλ, ενώ ιδιαίτερα ευαίσθητος κρίκος είναι η Αίγυπτος, όπου σε μια διάδοχη κατάσταση μπορεί να έχουμε πραγματικά καταστροφική εξέλιξη στο θέμα των οριοθετήσεων.
Ο ηγεμονικός ρόλος που διεκδικεί η Τουρκία όμως, θα συνεχίσει να αντιμετωπίζεται ως απειλή τόσο από το Ισραήλ όσο και από την Αίγυπτο, ενώ θα αποτελεί συνεχές σημείο προστριβών και καχυποψίας με τους Άραβες.
Δυστυχώς η ομόθυμη καταδίκη του αναθεωρητισμού της Ρωσίας και της περιφρόνησης του διεθνούς δικαίου από τον Πρόεδρο Πούτιν, δεν θα πρέπει να μας παραπλανήσει. Αυτό δεν θα συμβεί αυτομάτως και στην περίπτωση της Τουρκίας και αυτό το διαπιστώνουμε καθημερινά.
Απαιτείται έντονη διπλωματική δράση σε αυτήν την κατεύθυνση και κυρίως απαιτείται σοβαρή προσπάθεια για την ενίσχυση της αποτρεπτικής ισχύος της χώρας, με την ανάδειξη συγχρόνως της αποφασιστικότητας της να χρησιμοποιήσει αυτή την ισχύ εάν χρειασθεί.
Ο Ερντογάν θέλει να καθαρίσει το τοπίο έχοντας ανοχή της Δύσης πριν φθάσει στις εκλογές του 2023 όπου οι δημοσκοπήσεις είναι ιδιαίτερα αρνητικές για τον ίδιο και συγχρόνως να διατηρείται αυτό το κλίμα της αβεβαιότητας και ρευστότητας ώστε να γίνονται ανεκτές από τη Δύση όλες οι ιδιαιτερότητες της Τουρκίας.
Ακόμη όμως και στο ενδεχόμενο νίκης της αντιπολίτευσης, το κράτος είναι βαθιά στα χεριά του ΑΚΡ. Και σε ό,τι αφορά τη μεγάλη σύγκρουση με τη Ρωσία, η τουρκική αντιπολίτευση που δεν έχει τον προσωπικό δεσμό με τον Πρόεδρο Πούτιν, πολύ πιο εύκολα θα δώσει το σύνθημα ότι συμπαρατάσσεται με τη Δύση, διεκδικώντας έτσι πρόσθετα ανταλλάγματα.
Ο Ηγεμονισμός τον οποίο προσέδωσε στην Τουρκική εξωτερική πολιτική ο Τ.Ερντογάν αποτελεί παρακαταθήκη και για τους διαδόχους του. Που είτε προέρχεται από το ΑΚΡ είτε από την αντιπολίτευση δεν θα αποτινάξει με ευκολία τον ρόλο τον οποίο δημιούργησε για την Τουρκία ως περιφερειακής δύναμης, ενώ ο αναθεωρητισμός εξάλλου είχε εκφρασθεί και από το κεμαλικό κατεστημένο …
Αυτός ο ηγεμονισμός στην Εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, αυτή η αλαζονεία της ηγεσίας της, η ατιμωρησία και η ανοχή που εισπράττει προς το παρόν από τη Δύση ρίχνουν τη βαριά σκιά τους πάνω και στα ελληνοτουρκικά.
Έτσι έχουμε οδηγηθεί σε μια ανησυχητική και επικίνδυνη κατάσταση διαρκούς αναμέτρησης με την Τουρκία.
Διότι η Τουρκία δεν επιδιώκει την επίλυση των προβλημάτων, αλλά την επιβολή των δικών της επιλογών. Όπως ακριβώς πράττει και ο Πρόεδρος Πούτιν. Αλλά αυτό είναι κάτι που δεν γίνεται με ειρηνικό τρόπο… Και για τον λόγο αυτό θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι γι α όλα με την Τουρκία της νέας, μετά Ουκρανία εποχής.
*από την ομιλία στην Ημερίδα που διοργάνωσε το ΑΡΔΗΝ στις 7/5/2022 με θέμα « Ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι γεωπολιτικές επιπτώσεις σε Ελλάδα-Ευρώπη-Τουρκία».
