Του Νίκου Μελέτη
Η επίσκεψη του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα στην Ουάσιγκτον τη στιγμή που κορυφώνεται η κρίση στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, θεωρείται ως ένα σημαντικό ατού για την προβολή του στρατηγικού ρόλου της χώρας στην αρχιτεκτονική ασφάλειας στην Νότια Ευρώπη και Νοτιοανατολική Μεσόγειο, αλλά στο τέλος της ημέρας αναδεικνύει και μια σημαντική πρόκληση για την Ελλάδα.
Με την επιστροφή του κ. Τσίπρα από την Ουάσιγκτον, η Τουρκία θα παραμένει στη θέση της: ανεξέλεγκτη απρόβλεπτη και πάντα επικίνδυνη.
Εφόσον το ΝΑΤΟ, η Ε.Ε., οι ΗΠΑ, δεν είναι σε θέση να εγγυηθούν την ασφάλεια της χώρας και την ακεραιότητά της απέναντι σε μια Τουρκία ανεξέλεγκτη και αναθεωρητική, η χώρα μας είναι υποχρεωμένη να κοιτάξει κατάματα την νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται και απειλεί να δορυφοριοποιήσει την Ελλάδα με την ανατροπή της ισορροπίας δυνάμεων στο Αιγαίο, την έμπρακτη αμφισβήτηση κυριαρχικών δικαιωμάτων, την διατήρηση του casus belli και βεβαίως την προσπάθεια ντε φάκτο επιβολής καθεστώτος φιλανδοποίηση του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου σε όλη την έκταση της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Την ίδια στιγμή που με την ανοχή της Πολιτείας κλιμακώνονται οι προσπάθειες τουρκοποίησης της μουσουλμανικής μειονότητας στην Θράκη.
Οι ΗΠΑ, κυρίως η γραφειοκρατία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ αλλά και το Πεντάγωνο, δεν είναι διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν την Τουρκία και παρά τη συγκυρία της παρουσίας δυο θερμοκέφαλων ηγεσιών, όπως ο Erdogan και ο Trump, θα επιδιωχθεί να βρεθεί συμβιβαστική λύση στην κρίση που έχει ξεσπάσει με αφορμή την σύλληψη υπαλλήλων του αμερικανικού προξενείου στην Κωνσταντινούπολη ως μελών της οργάνωσης του F. Gulen. Τα αίτια φυσικά είναι άλλα και δεν περιορίζονται μόνο στη στήριξη που προσφέρουν οι ΗΠΑ στους Κούρδους της Συρίας και στην απόρριψη των αιτημάτων έκδοσης του θανάσιμου εχθρού του Erdogan, του ιμάμη F. Gulen. Αλλά επιβεβαιώνουν αυτό που κανείς ίσως δεν θέλει να αντιμετωπίσει: την ιδιομορφία της Τουρκίας, η οποία όχι τώρα αλλά από τον προηγούμενο αιώνα, παλεύει με τις διαφορετικές και αλληλοσυγκρουόμενες ταυτότητες της.
Παρά την τωρινή ένταση και την υποχρεωτική αναζήτηση εναλλακτικών επιλογών, οι ΗΠΑ θα εξαντλήσουν κάθε περιθώριο που υπάρχει για την αποκατάσταση έστω και σε νέο πλαίσιο των σχέσεων με την Τουρκία.
Το ίδιο συμβαίνει και με την Ε.Ε. και την Γερμανία. Παρά τις προεκλογικές δηλώσεις περί διακοπής των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας με την Ε.Ε., υπάρχει ισχυρή αντίδραση από μεγάλη ομάδα των χωρών μελών, που πιστεύουν ότι πρέπει η ευρωτουρκική σχέση να διατηρηθεί με δέλεαρ την προοπτική ένταξης.
Πάντως το επόμενο διάστημα θα είναι ιδιαίτερα κρίσιμο καθώς η κ. Merkel στη Σύνοδο Κορυφής στο τέλος της εβδομάδας θα θέσει το ζήτημα της Τουρκίας αλλά εκτιμάται ότι δεν θα ζητήσει την πλήρη διακοπή των ενταξιακών διαπραγματεύσεων, κάτι που πιθανότατα θα πράξει σύντομα ο νέος αυστριακός καγκελάριος S. Kurz.
Μέτρα όμως, όπως ο περιορισμός της χρηματοδότησης που προβλέπεται μέχρι το 2020, το πάγωμα της διαδικασίας αναθεώρησης της Συμφωνίας Τελωνειακής Ένωσης και το μη άνοιγμα άλλων διαπραγματευτικών κεφαλαίων, οδηγούν πρακτικά στο πάγωμα των ευρωτουρκικών σχέσεων, με την Τουρκία την ίδια ώρα να απειλεί (όπως έκανε την Πέμπτη ο υπουργός ευρωπαϊκών υποθέσεων Omer Celik) με τα 3 εκατομμύρια πρόσφυγες που μένουν στο έδαφος της.
Μια απειλή βεβαίως που στρέφεται κυρίως εναντίον της Ελλάδας, μια και η Γερμανία και η Αυστρία έχουν φροντίσει εγκαίρως να σφραγίσουν τη Βαλκανική Διαδρομή, έχοντας τη δυνατότητα να εγκλωβίσουν τις προσφυγικές ροές στο Ελληνικό έδαφος.
Η Τουρκία με τα παιγνίδια λεπτών ισορροπιών με την Μόσχα και το Ιράν, με δική της ατζέντα για τη Συρία και το Ιράκ με εκρηκτική ανάπτυξη της πολεμικής βιομηχανίας της, πετυχαίνει αρκετά, αλλά χάνει φίλους και η αναξιοπιστία της καταγράφεται και από τους συγκυριακούς «φίλους» του κ. Erdogan.
Είναι προφανές ότι η Ρωσία χρησιμοποιεί την Τουρκία για να αποδυναμώνει το ΝΑΤΟ και τις παρεμβάσεις της Δύσης στην Μέση Ανατολή, προκειμένου να επιτύχει τη δική της ισχυρή παρουσία στην Μέση Ανατολή που δεν μπορεί να συνυπάρξει μεσοπρόθεσμα με τη νεοθωμανική αντίληψη της Άγκυρας.
Η Τουρκία αναζητά μια ειδική σχέση όχι μόνο με την Ε.Ε. αλλά και με τις ΗΠΑ και με το ΝΑΤΟ, η οποία θα προσαρμόζεται στην εικόνα που έχει ο Erdogan εμπνευστεί για την μεγάλη νεοθωμανική Τουρκία, που θα αποτελεί περιφερειακή δύναμη με λόγο και παρεμβατικό ρόλο σε κάθε περιοχή, ακόμη και πέραν της Μέσης Ανατολής, που υπάρχουν μουσουλμάνοι.
Αυτή τη μουσουλμανική αυτοκρατορία των «συνόρων της καρδιάς» ονειρεύεται ο κ. Erdogan και αυτή επιχειρεί να επανατοποθετήσει στο διεθνές σύστημα.
Η Αθήνα θέλει να επωφεληθεί από αυτή την απομάκρυνση της Τουρκίας από την Δύση, αλλά δεν θέλει φυσικά να είναι αυτή που θα χρεωθεί μέρος της ευθύνης για την κρίση στις σχέσεις με την Τουρκία και να βρεθεί στην θέση να πληρώσει μέρος του τιμήματος.
Σταθερά δηλώνει ότι είναι υπέρ της ευρωπαϊκής προοπτικής, γνωρίζοντας φυσικά ότι αυτή δεν μπορεί να προχωρήσει και θα πρέπει να ετοιμάζεται για την ενεργό εμπλοκή στη διαπραγμάτευση ενός νέου πλαισίου των σχέσεων της Ε.Ε. με την Τουρκία, αλλά και την ιδιόμορφη πλέον συμμετοχή της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ.
Ο Ν. Κοτζιάς θα επιχειρήσει την επόμενη εβδομάδα στην επίσκεψή του στην Άγκυρα να βρει και πάλι σημεία επαφής που ίσως συμβάλλουν στη διατήρηση «χαμηλής θερμοκρασίας» στις διμερείς σχέσεις.
Οι συνθήκες δεν είναι και οι καλύτερες.
Το ναυάγιο των συνομιλιών για το Κυπριακό άφησε βαθιές χαραγματιές στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και στην Άγκυρα κάθε άλλο παρά ήταν ευτυχείς ακούγοντας τον Νίκο Κοτζιά σε κάθε επίπεδο να επιρρίπτει την ευθύνη για το αδιέξοδο στην αδιάλλακτη γραμμή της Τουρκίας.
Η Τουρκία τον τελευταίο χρόνο επανέλαβε με κάθε τρόπο την αναθεωρητική ατζέντα της, με την αμφισβήτηση της Συνθήκης της Λωζάννης, αμφισβητεί καθημερινά το status quo στο Αιγαίο και απειλεί με μονομερείς ενέργειες και γεωτρήσεις στην «Ανατολική Μεσόγειο», υπονοώντας ότι θα δημιουργήσει τετελεσμένα εντός της κυπριακής ΑΟΖ...
Η Αθήνα και στην επίσκεψη του Αλ. Τσίπρα στις ΗΠΑ προβάλει τον σταθεροποιητικό ρόλο της Ελλάδας σε αντιδιαστολή με την τυχοδιωκτική πολιτική της Τουρκίας και ο Νίκος Κοτζιάς με πρωτοβουλίες όπως η συνέχιση και διεύρυνση των τριμερών συνεργασιών, η Διαθρησκευτική συνεργασία στην ευρύτερη περιοχή, δίνουν ένα πλαίσιο στο οποίο μπορεί να οικοδομήσει μια στρατηγική σχέση με την Ελλάδα. Εξαιρετικά σημαντικό στοιχείο είναι βεβαίως να συνδυασθεί η ασφάλεια και η «νηνεμία» στο Αιγαίο, με την ασφάλεια των νέων ενεργειακών δρόμων, σαν αυτούς που θα οδηγούν υγροποιημένο φυσικό αέριο στην Καβάλα και στην Αλεξανδρούπολη.
Η ασταθής Τουρκία είναι ένα βαρύ χαρτί στην ατζέντα του Έλληνα πρωθυπουργού στον Λευκό Οίκο. Δυστυχώς όμως η Τουρκία και σήμερα και αύριο θα είναι εκεί, στη θέση της, ανεξέλεγκτη αλαζονική και προκλητική. Και προς το παρόν αυτό πρέπει να το αντιμετωπίσει μόνη της η Ελλάδα...
