Το θέμα της επέκτασης της Ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης από τα 6 ν. μ. που είναι στα 12 ν.μ. αποτελεί μια πάγια υπόσχεση όλων των κυβερνήσεων από το 1982 και μετά, χρονολογία που καθιερώθηκε το νέο διευρυμένο καθεστώς από τη νέα Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας.
Όλη αυτή η δυστοκία που διαρκεί για 40 χρόνια οφείλεται στις αμφιβολίες των διαδοχικών Ελληνικών κυβερνήσεων στο κατά πόσο σε μια ημίκλειστη θάλασσα, όπως είναι το Αιγαίο, μπορεί να εφαρμοστεί ο κανόνας των 12 ν. μ.. Και το περιβόητο casus belli, η απειλή, δηλαδή της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης ότι αν η Ελλάδα εφαρμόσει το καθεστώς αυτό εξουσιοδοτεί την εκτελεστική εξουσία να κάνει χρήση βίας εναντίον της Ελλάδας, ήλθε να προστεθεί στους Ελληνικούς ενδοιασμούς για να μετατρέψει το θέμα της εφαρμογής του καθεστώτος σε μια υπόσχεση ότι η Ελλάδα θα εφαρμόσει τα 12 ν.μ όταν το κρίνει σκόπιμο.
Ποια είναι, όμως, τα θετικά στοιχεία από την επέκταση στα 12 ν.μ. που η Ελλάδα θα αποκτούσε αν τα εφάρμοζε; Βασικό θετικό στοιχείο είναι ότι η αιγιαλίτιδα ζώνη αποτελεί έδαφος του κράτους μέσα στη θάλασσα. Με έναν σημαντικό περιορισμό, όσον αφορά το έδαφος της ξηράς: Ενώ στο έδαφος της ξηράς ασκεί το κράτος πλήρη κυριαρχία, και είναι εις θέση να εμποδίσει την είσοδο σε αυτό κάθε ανεπιθύμητου ατόμου ή οχήματος, στη θαλάσσια περιοχή της αιγιαλίτιδας το κράτος δεν μπορεί να εμποδίσει εμπορικά ή στρατιωτικά πλοία να την διαπλεύσουν. Μόνος όρος είναι τα πλοία αυτά να πλέουν κάνοντας αβλαβή διέλευση, δηλ. να διαπλεύσουν την αιγιαλίτιδα ζώνη με σκοπό να εξέλθουν από αυτήν χωρίς να προκαλέσουν οποιαδήποτε επιβάρυνση στα συμφέροντα και την ασφάλεια της χώρας. Λ.χ. τα εμπορικά πλοία δε μπορούν να αλιεύσουν στην αιγιαλίτιδα, τα δε πολεμικά δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν τον οπλισμό τους σε αυτή.
Εκτός του ζητήματος της κυριαρχίας στην αιγιαλίτιδα υπάρχει κι ένα δεύτερο σημαντικό πλεονέκτημα από την επέκταση: το γεγονός ότι το κράτος διευρύνει τον θαλάσσιο χώρο κατ’ αποκλειστικότητα, έχει ως αποτέλεσμα να περιλαμβάνει στους χώρους κυριαρχίας περιοχές της ανοιχτής θάλασσας που θα ήταν θεωρητικά υφαλοκρηπίδα και Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη του παράκτιου κράτους. Αυτό μεταβάλλει τη λειτουργικότητα της περιοχής, και από αποκλειστικά δικαιώματα που το κράτος είχε, έχει πλέον πλήρη κυριαρχία στις πλουτοπαραγωγικές πηγές του βυθού, υπεδάφους και για την ΑΟΖ της στήλης νερού που υπέρκειται του βυθού. Με άλλά λόγια το παράκτιο κράτος γίνεται κυρίαρχο των περιοχών αυτών που τις εκμεταλλεύεται ως έδαφος του, κι όχι ως κυριαρχικά δικαιώματα.
Ποια είναι τώρα τα αρνητικά μιας επέκτασης στα 12 μίλια στο Αιγαίο; Δεδομένου ότι το Αιγαίο είναι μια ημίκλειστη θάλασσα, με περιορισμένο εύρος, η παρουσία νησιών σε αυτό δημιουργεί πρόβλημα στην ελευθεροπλοϊα σε ορισμένα σημεία της. Ιδιαίτερα στο Κεντρικό Αιγαίο η ύπαρξη των Κυκλάδων και των απέναντι από αυτές ακραίων Ελληνικών νησιών, που βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη από 24 ν.μ. κλείνει ερμητικά το Αιγαίο, παρεμποδίζοντας πλοία τρίτων χωρών να ασκήσουν το δικαίωμα της ναυσιπλοΐας βάσει της αρχής της ελευθερίας των θαλασσών. Και ναι μεν υπάρχει το δικαίωμα της αβλαβούς διέλευσης από τις περιοχές αυτές, αλλά η πρωτοβουλία, σε αυτές τις περιπτώσεις, βρίσκεται στα χέρια των ιθυνόντων του παράκτιου κράτους, που μπορούν, ανά πάσα στιγμή να παρεμποδίσουν τον πλου ενός καραβιού προσχηματικά ή ειλικρινά.
Για τους λόγους αυτούς προτείνω ένα καθεστώς διεύρυνσης της αιγιαλίτιδας ζώνης των νησιών που δε θα περνάει τα δώδεκα μίλια. Με πλήρες δικαίωμα 12 ν.μ. στις ηπειρωτικές ακτές. Στα δέκα ναυτικά μίλια έχει το πλεονέκτημα ότι ευθυγραμμίζει και τον εθνικό εναέριο χώρο με αυτόν της αιγιαλίτιδας ζώνης κι έτσι δε θα υπάρχει η τρέχουσα δυσαρμονία ανάμεσα στην πρώτη και στο δεύτερο. Αλλά επειδή τα 10 ν.μ. δεν λύνουν παντού το πρόβλημα, γιατί είναι μερικά σημεία στο Αιγαίο που οι αποστάσεις είναι μικρότερες από 20 ν.μ. , η πρόβλεψη η οποία μπορεί να γίνει είναι σε αυτές τις λίγες περιοχές να ρυθμιστεί καθεστώς που να αφήνει μια λωρίδα ανοιχτής θάλασσας για τη ναυσιπλοΐα.
Όσον αφορά στην Ανατολική Μεσόγειο, επειδή οι περιορισμοί της θάλασσας δεν υπάρχουν, η Ελλάδα μπορεί ελευθέρως να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της σε όλη την έκταση των 12 μιλίων. Αυτό αφορά τις ακτές της νότιας και ανατολικής Κρήτης, τις ανατολικές ακτές των Ρόδου, Καρπάθου και Κάσου, καθώς επίσης τις νότιες ακτές του Καστελόριζου. Τα οφέλη από μια τέτοια κίνηση είναι ότι αυξάνουν το ελληνικό έδαφος σημαντικά.
* Ο Χρήστος Ροζάκης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών
