Του Μιχάλη Μαθιουλάκη*
Τους τελευταίους μήνες έχουμε συνδέσει τις εξελίξεις στις εξωτερικές σχέσεις της χώρας που αφορούν το φυσικό αέριο, με μεγάλα έργα, όπως ο αγωγός Trans Adriatic Pipeline (TAP) ή ο σχεδιαζόμενος East Med Pipeline. Εκτός όμως από mega projects όπως αυτά, υφίστανται και κάποια έργα τα οποία παρά το -σχετικά- μικρό μέγεθος τους δύναται να φέρουν ψηλά φορτία πολιτικής ισχύος στη χώρα μας, και ως εκ τούτου παρουσιάζουν ιδιαίτερο στρατηγικό ενδιαφέρον.
Ένα από αυτά είναι και ο σχεδιαζόμενος αγωγός φυσικού αερίου Ελλάδας – Σκοπίων. Τον αγωγό που θα φέρνει φυσικό αέριο από την Ελλάδα στα Σκόπια έχει προτείνει από τις αρχές του 2016 ο Διαχειριστής Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου (ΔΕΣΦΑ) ο οποίος και υπέγραψε σχετικό Μνημόνιο Κατανόησης στα τέλη της ίδιας χρονιάς με την κρατική Εταιρεία Αξιοποίησης Ενεργειακών Πόρων των Σκοπίων (MER).
Παρά όμως τα σημαντικά πλεονεκτήματα που παρουσιάζει ο συγκεκριμένος αγωγός για τα ελληνικά συμφέροντα, το έργο είχε μπει στον πάγο από την προηγούμενη κυβέρνηση για περισσότερο από δύο χρόνια και έως τα τέλη του 2018.
Εν τω μεταξύ, το 2017 εμφανίστηκε δεύτερη εταιρία, ρωσικών συμφερόντων, και συγκεκριμένα ιδιοκτησίας του Leonid Lebedev, η οποία κατέθεσε δική της πρόταση για την κατασκευή του ίδιου έργου ζητώντας μάλιστα από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) να μη συμπεριλαμβάνεται η πρόταση του ΔΕΣΦΑ στο δεκαετές επενδυτικό πρόγραμμα Ανάπτυξης του Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου 2017-2026 της χώρας!
Ως αποτέλεσμα, στα τέλη του 2018, η ΡΑΕ έδωσε άδεια κατασκευής του ίδιου αγωγού και στις δύο εταιρίες. Η εξωφρενική αυτή κατάσταση, σημαίνει στην ουσία ότι πλέον τίθεται θέμα ως προς το ποιος θα προλάβει πρώτος…
Δεν είναι σκοπός του παρόντος άρθρου να εξετάσει για ποιο λόγο η προηγούμενη ελληνική κυβέρνηση πάγωσε για δύο χρόνια το έργο από πλευράς ΔΕΣΦΑ και το άφησε για μετά τη Συμφωνία των Πρεσπών και αφού μπόρεσε πρώτα να παρεισφρήσει στη διαδικασία η εταιρία ρωσικών συμφερόντων, αφού ο καθένας μπορεί να βγάλει τα συμπεράσματα του επ' αυτού.
Η ουσία του έργου, και του σημερινού άρθρου, βρίσκεται στο ότι ο αγωγός θα μπορεί να φέρει φυσικό αέριο στα Σκόπια και στη συνέχεια -υπό προϋποθέσεις- στη Σερβία, δύο χώρες οι οποίες έως τώρα είναι πλήρως εξαρτημένες από το ρωσικό φυσικό αέριο.
Με τον αγωγό κατασκευασμένο από τον ΔΕΣΦΑ, τα Σκόπια θα μπορούν πλέον να εισάγουν είτε Αζέρικο φυσικό αέριο από τον αγωγό ΤΑΡ, ή Αλγερινό, Καταριανό και αμερικανικό LNG από τη Ρεβυθούσα. Αντιθέτως, με τον αγωγό κατασκευασμένο από τη ρωσικών συμφερόντων εταιρία του Lebedev, τα Σκόπια και η Σερβία θα συνεχίσουν να βρίσκονται κανονικά και πλήρως εξαρτημένοι από ρωσικό φυσικό αέριο, είτε αυτό έρχεται μέσα από τις υφιστάμενες διασυνδέσεις της χώρας μας με τη Βουλγαρία, είτε μέσω φορτίων ρωσικού LNG από τη Ρεβυθούσα.
Να θυμίσω εδώ, ότι όταν η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ έκλεισε την συμφωνία των Πρεσπών, ένα από τα βασικά της επιχειρήματα υπέρ της συμφωνίας, ήταν ότι αυτή θα έκοβε τα Σκόπια από την επιρροή της Ρωσίας. Βεβαίως στην πράξη η συμφωνία δεν πέτυχε κάτι τέτοιο (ούτε και θα μπορούσε ποτέ άλλωστε). Ο αγωγός φυσικού αερίου όμως, αν γίνει από τον ΔΕΣΦΑ, μπορεί να πετύχει ένα σημαντικό χτύπημα σε αυτό τον τομέα, παρέχοντας τη διέξοδο για μείωση της εξάρτησης των Σκοπίων από τη Ρωσία.
Σύμφωνα με τις απαιτήσεις της άδειας που δόθηκε από τη ΡΑΕ, ο ΔΕΣΦΑ ετοιμάζεται αυτές τις μέρες να προχωρήσει στο απαιτούμενο market test, που θα προσδιορίσει το αγοραστικό ενδιαφέρον για τις ποσότητες φυσικού αερίου που μπορεί να μεταφέρει ο αγωγός κάνοντας ένα σημαντικό βήμα για να προχωρήσει το έργο έναντι των Ρώσων. Να σημειωθεί ότι τα 3 δις κυβικά μέτρα δυναμικότητας του αγωγού, καλύπτουν κατά πολλές φορές ολόκληρη τη ζήτηση σε Σκόπια και Σερβία.
Για την Ελλάδα υπάρχει ουσιαστικό στρατηγικό ενδιαφέρον από μια τέτοια εξέλιξη, καθώς ενισχύει τον ρόλο της ως διεθνή δρώντα που έχει τα μέσα και την ικανότητα να ισχυροποιήσει τη σταθερότητα στα Βαλκάνια και την απελευθέρωση των γειτονικών της χωρών από πολιτικές εξάρτησης. Η δε ενεργειακή εξάρτηση των Σκοπίων από την Ελλάδα οδηγεί σε de facto επιτάχυνση προσαρμογής της νομοθεσίας των Σκοπίων στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο όσον αφορά την ασφάλεια εφοδιασμού σε ενεργειακά προϊόντα φέρνοντας τη χώρα -με έργα και όχι με λόγια- πιο κοντά στην ΕΕ.
Επιπλέον, όφελος για την Ελλάδα αποτελεί η δυνατότητα ενίσχυσης του νέου Χρηματιστηρίου Ενέργειας της χώρας μας με πρόσθετους όγκους διαπραγμάτευσης φυσικού αερίου, ζητούμενο που είναι απολύτως κρίσιμο για να αποκτήσει βάθος η αγορά και να μπορέσει να διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο ως ενεργειακός κόμβος στα νότια της Ευρώπης.
Τέλος, καθαρά με όρους πολιτικού ρεαλισμού, πρόσθετο όφελος για την Ελλάδα αποτελεί η δυνατότητα ουσιαστικής αύξηση της επιρροής μας στα Σκόπια, αν επιτέλους αποκτήσουμε τη στρατηγική βούληση για κάτι τέτοιο. Παράλληλα με τον αγωγό φυσικού αερίου, η χώρα μας βρίσκεται κοντά στην επαναλειτουργία και του αγωγού πετρελαίου Ελλάδας – Σκοπίων που πλέον θα φέρνει διυλισμένο πετρέλαιο, αντί για αργό που μετέφερε παλαιότερα. Η πλήρης ενεργειακή δέσμευση των Σκοπίων με την Ελλάδα αποτελεί σαφές και ουσιαστικό στρατηγικό πλεονέκτημα για τη χώρα μας, αν επιλέξουμε να το αντιληφθούμε ως τέτοιο.
Αυτό που έχει σημασία να τονιστεί εδώ είναι ότι η ενεργειακή εξάρτηση από την Ελλάδα δεν σημαίνει ότι η ενέργεια θα αποτελεί εργαλείο πολιτικού εκφοβισμού των γειτόνων μας. Τέτοιου είδους απαράδεκτες πρακτικές χρησιμοποιεί μόνο η Ρωσία. Η Ελλάδα δεσμεύεται από το ευρωπαϊκό δίκαιο κάτι που αποτελεί εγγύηση για τα Σκόπια ότι η ενεργειακή σύνδεση με την Ελλάδα δεν αποτελεί πολιτικό κίνδυνο για τη χώρα. Οι εποχές με τις λαϊκίστικες τακτικές της κυβέρνησης Παπανδρέου και την επιβολή εμπάργκο στα Σκόπια το 1994 έχουν περάσει ανεπιστρεπτί και βεβαίως δεν παράγουν κανένα ουσιαστικό πολιτικό αποτέλεσμα.
Η ενέργεια έχει τις προϋποθέσεις να φέρει τα Σκόπια στην σφαίρα επιρροής της Ελλάδας και μέσω αυτής στην ΕΕ, όχι με φανταχτερές διακηρύξεις και αποτυχημένες συμφωνίες, αλλά με χτίσιμο ουσιαστικών δεσμών και συνεργειών σε κρίσιμα σημεία για την ανάπτυξη και σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή. Αυτές οι κινήσεις μπορούν να δώσουν ουσιαστική πολιτική ισχύ στη χώρα μας ως de facto παράγοντα σταθερότητας και ανάπτυξης στην περιοχή. Αρκεί να το επιλέξουμε.
* Ο κ. Μιχάλης Μαθιουλάκης είναι Ακαδημαϊκός Διευθυντής του Greek Energy Forum, Διευθυντής Επιστημονικής Έρευνας του Ελληνικού Ινστιτούτου Ενεργειακής Ρύθμισης και αναλυτής Ενεργειακής Στρατηγικής στην επιστημονική ομάδα της Έδρας «Θουκυδίδης» του Πανεπιστημίου Μακεδονίας υπεύθυνος για τα ενεργειακά θέματα της ΜΕΝΑ και Ανατολικής Μεσογείου.
