Photo by By Egyptian military spokesman - https://www.facebook.com/Egy.Army.Spox
Του Γιώργου Κουλούρη*
Η περιοχή της Μέσης Ανατολής βρίθει από ζητήματα που χρήζουν παρατήρησης για την ασφάλεια και σταθερότητα, τόσο στον γεωγραφικό της χώρο όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο γενικότερα. Το μείζον θέμα που χαρακτηρίζει την κατάσταση στην περιοχή πέρα από τον συριακό εμφύλιο είναι η παρουσία και η αντιμετώπιση του Ισλαμικού Κράτους αλλά και ο περιορισμός των προσφυγικών ροών προς την Ευρώπη. Η σταδιακή αποδυνάμωση που παρατηρείται για το Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και στη Συρία αναμένεται να οδηγήσει σε μετατόπιση του βάρους της δράσεώς του προς τη Χερσόνησο του Σινά αλλά και τη Λιβύη. Άμεσα ενδιαφερόμενη χώρα για μία τέτοια εξέλιξη είναι η Αίγυπτος, η οποία βρίσκεται στο κέντρο των δύο περιοχών. Στο παρόν κείμενο θα εξεταστεί το κατά πόσο η χώρα του Νείλου μπορεί να επηρεαστεί από μία τέτοια εξέλιξη, αλλά και εάν εγκυμονούν κίνδυνοι για επιδείνωση του προσφυγικού ζητήματος προς την Ευρώπη.
Oι νέες απειλές για την Αίγυπτο
Η Αίγυπτος είναι η ηγέτιδα δύναμη του αραβικού κόσμου, η σταθερότητα στο εσωτερικό της είναι υψίστης σημασίας για τη διασφάλιση της σταθερότητας στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Η Χερσόνησος του Σινά αποτελεί στρατηγική περιοχή, καθώς λειτουργεί ως ανάχωμα προς οποιαδήποτε απειλή για την Αίγυπτο από την ανατολική πλευρά, ενώ συνορεύει με τη Διώρυγα του Σουέζ, που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον τομέα της οικονομίας. Παράλληλα, δίπλα στην Χερσόνησο βρίσκονται το Ισραήλ και η Ιορδανία, όπου αμφότερες διατηρούν καλές σχέσεις με την Αίγυπτο μετά την άνοδο στην εξουσία του Προέδρου της ρελευταίας, Abdel Fattah el-Sisi.
Μετά την πτώση του Hosni Mubarak (τέως Πρόεδρος της χώρας, στη φωτογραφία) το 2011, η Χερσόνησος του Σινά αποτελεί ένα ακανθώδες ζήτημα για την ασφάλεια της Αιγύπτου, καθώς ταλανίζεται από επιθέσεις Ισλαμιστών. Στη συγκεκριμένη περιοχή κατοικεί η φυλετική ομάδα των Βεδουίνων, οι οποίοι δεν τυγχάνουν ευνοϊκής αντιμετώπισης από την κυβέρνηση του Καΐρου. Τα μακρά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα που μαστίζουν τους κατοίκους της περιοχής εμποδίζουν την πάλη κατά των τζιχαντιστικών οργανώσεων. Αυτή η ασταθής κατάσταση αλλά και η κίνηση του Προέδρου el-Sisi να θέσει εκτός νόμου τη Μουσουλμανική Αδελφότητα ευνόησαν τη δημιουργία της τζιχαντιστικής οργάνωσης Ansar Bait al-Maqdis, η οποία από τον Νοέμβριο του 2014
Photo by Presidenza della Repubblica, Attribution
και μετά έχει συνάψει συμμαχία με το Ισλαμικό Κράτος ενισχύοντας την παρουσία της ιδίως βόρεια της Χερσονήσου του Σινά.
Με την παρουσία της συγκεκριμένης οργάνωσης στην περιοχή εγκυμονούν κίνδυνοι για την ασφάλεια της Αιγύπτου, καθώς έχουν σημειωθεί πολυάριθμες επιθέσεις. Το 2014 η οργάνωση Ansar Bait al-Maqdis έπληξε τον Arab Gas Pipeline στην περιοχή Arish Βόρεια του Σινά, που προμηθεύει με αιγυπτιακό φυσικό αέριο την Ιορδανία, τη Συρία και τον Λίβανο. Απόρροια αυτής της ευμετάβλητης κατάστασης είναι η Ιορδανία να αναζητά διαφορετικούς εταίρους για την προμήθεια φυσικού αερίου, καθώς ο συγκεκριμένος αγωγός έχει χτυπηθεί πολλές φορές μετά την πτώση του Hosni Mubarak το 2011. Το σημαντικότερο όμως χτύπημα που έχει σημειωθεί στην περιοχή έλαβε χώρα τον Οκτώβριο του 2015, όταν η σύμμαχος οργάνωση του Ισλαμικού Κράτους ανέλαβε την ευθύνη για τη ρίψη του ρωσικού αεροσκάφους. Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε ως αντίποινα για τη ρωσική επέμβαση στον συριακό εμφύλιο πόλεμο. Το χτύπημα αυτό ώθησε τη Ρωσία να ενισχύσει την παρουσία της στην περιοχή, ιδίως στη Συρία.
Λόγω των συχνών τρομοκρατικών χτυπημάτων που σημειώνονται στην ασταθή Χερσόνησο του Σινά, ο τουρισμός της Αιγύπτου έχει δεχθεί ισχυρό πλήγμα. Ο τουρισμός στην Αίγυπτο είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες οικονομικής ανάπτυξης, καθώς το 11% του ΑΕΠ προέρχεται από αυτό τον τομέα. Συνεπώς η έκρυθμη κατάσταση στην περιοχή αναμένεται να προκαλέσει τριγμούς στο μέλλον για την οικονομία της Αιγύπτου, ιδίως εάν λάβουμε υπόψη πως ο στόχος του 2020 είναι να αυξηθεί η άφιξη τουριστών στα 30 εκατ.
Η περιοχή του Σινά όμως κρίνεται ζωτικής σημασίας για το Κάιρο και για έναν ακόμα λόγο, τη Διώρυγα του Σουέζ. Η Διώρυγα του Σουέζ είναι ένας θαλάσσιος δρόμος που ενώνει τη Μεσόγειο με την Ερυθρά Θάλασσα.
Η ΔΙΩΡΥΓΑ ΤΟΥ ΣΟΥΕΖ ΣΤΟΝ ΧΑΡΤΗ
Photo by https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=251418
Το κανάλι είναι σημαντικό, καθώς τα πλοία που ταξιδεύουν από Ευρώπη σε Νότια Ασία μέσω αυτού του δρόμου μειώνουν το κόστος μετακίνησης, καθώς γλιτώνουν 4,3 χιλιάδες μίλια. Η Διώρυγα δημιουργεί μία εμπορική αρτηρία από Ευρώπη έως Άπω Ανατολή, ενώ διεξάγεται σχεδόν το 80% του θαλάσσιου εμπορίου μέσω αυτής. Λαμβάνοντας υπόψη το εμπόριο αλλά και πως αποτελεί τον συντομότερο σύνδεσμο Ανατολής - Δύσης, η Αίγυπτος δεν επιθυμεί να τεθεί εν αμφιβόλω η κυριαρχία της στην περιοχή λόγω αποσταθεροποίησης στην περιοχή του Σινά. Μία τέτοια εξέλιξη εγκυμονεί κινδύνους για την ασφάλεια της περιοχής, καθώς θα είναι ευάλωτη σε επιθέσεις τζιχαντιστών προς πλοία που περνούν από τη Διώρυγα.
Πώς θα προστατέψει η Αίγυπτος τη Χερσόνησο του Σινά;
Υπάρχουν στρατεύματα των ΗΠΑ ως ειρηνευτικές δυνάμεις οι οποίες ανησυχούν από τη ρίψη του ρωσικού αεροσκάφους στη Χερσόνησο του Σινά. Μία ομάδα 700 ατόμων είναι τοποθετημένη στην περιοχή, καθώς η οργάνωση Ansar Bait al-Maqdis έχει θέσει σε κίνδυνο τη Χερσόνησο. Για τις ΗΠΑ η μάχη αυτή είναι σημαντική, καθώς η Χερσόνησος του Σινά είναι στο κέντρο της ασταθούς περιοχής της Μέσης Ανατολής, είναι δίπλα σε σημαντικούς εμπορικούς δρόμους, όπως η Διώρυγα του Σουέζ, αλλά και θέτει υπό απειλή τη συμφωνία ειρήνης του 1979 ανάμεσα σε Ισραήλ με το μεγαλύτερο αραβικό κράτος την Αίγυπτο. Χαρακτηριστικό σημάδι της σπουδαιότητας της Χερσονήσου για την ασφάλεια της περιοχής είναι πως το Ισραήλ έχει επιτρέψει στην Αίγυπτο να αυξήσει τις στρατιωτικές της δυνάμεις στο Σινά για τη διασφάλιση της σταθερότητας. Επίσης το Ισραήλ διαμεσολάβησε ώστε οι ΗΠΑ να παρέχουν 10 Apache στην Αίγυπτο για την καταπολέμηση των τρομοκρατών στο Σινά.
Η κατάσταση της Χερσονήσου του Σινά όμως δεν αφορά μόνο τις ΗΠΑ αλλά και τη Ρωσία με την Ευρώπη. Η Ρωσία πολεμώντας στη Συρία τις δυνάμεις του Ισλαμικού Κράτους δεν επιθυμεί κλιμάκωση της έντασης και σε άλλες περιοχές, ιδίως σε περίπτωση που πληγεί η σύμμαχος Αίγυπτος. Η συνεργασία των δύο χωρών είναι στρατηγική, καθώς η Ρωσία με την παρουσία της στη Μέση Ανατολή ενισχύει τη θέση της ως διεθνής δρων. Παράλληλα Ρωσία και Αίγυπτος έχουν αναπτύξει εμπορικές σχέσεις που αγγίζουν τα 3 δισ. δολάρια, ενώ περίοπτη θέση κατέχει και το εμπόριο όπλων της Ρωσίας προς την Αίγυπτο ύψους 3,5 δισ. δολαρίων. Για την περιοχή ανησυχεί και η Ευρώπη, η οποία δεν θέλει να δει νέα αποσταθεροποίηση που θα προκαλέσει νέο κύμα προσφύγων από τις περιοχές του Λιβάνου και τις Ιορδανίας που είναι σε ασταθή κατάσταση. Εξίσου σημαντική όμως για τη Γηραιά Ήπειρο είναι η Διώρυγα του Σουέζ, καθώς διευκολύνει το εμπόριο εξοικονομώντας χρόνο και κόστος.
Η επέκταση του Ισλαμικού Κράτους στην Λιβύη που κλιμακώνει την κρίση στην περιοχή
Μετά την πτώση του Muammar Gaddafi (φωτ.) το 2011 ως απόρροια των ταραχών κατά τον λιβυκό εμφύλιο πόλεμο, η χώρα βιώνει μία παρατεταμένη αστάθεια λόγω έλλειψης σταθερής κυβέρνησης. Οι οικονομικοί δείκτες προμηνύουν ζοφερό μέλλον, καθώς η οικονομία το 2015 είχε ύφεση 6,092%, με την ανάκαμψη να είναι αμυδρή τα επόμενα χρόνια, ενώ υψηλός παραμένει και ο πληθωρισμός, στο 8% το 2015. Εκτός από τη δυσχερή οικονομική κατάσταση, αυτό που χρήζει ιδιαίτερης παρατήρησης στη Λιβύη είναι η ενδεχόμενη εξάπλωση του Ισλαμικού Κράτους στην περιοχή μετά τη διαφαινόμενη συρρίκνωσή του στη Συρία και το Ιράκ. Ήδη το Ισλαμικό Κράτος έχει απολέσει τμήματα της κατοχής του σε αυτές τις περιοχές, ενώ η πρόσφατη ανακατάληψη της Παλμύρας από τον συριακό στρατό συμβάλλει στη συρρίκνωσή
Photo By James Gordon from Los Angeles, California, USA - Muammar Gaddafi, Damascus University, Damascus, Syria
του. Προκειμένου να διατηρήσει την παρουσία του και επιρροή στη Μέση Ανατολή το «Χαλιφάτο» θα αναζητήσει νέα πεδίο δράσης, με την ευάλωτη Λιβύη να φαίνεται ιδανική.
Το Ισλαμικό Κράτος έχει αναπτύξει ισχυρή παρουσία, έχοντας περίπου 6.500 μαχητές και ελέγχοντας περίπου 150 μίλια της λιβυκής ακτογραμμής. Οι περιοχές που έχει καταλάβει είναι στρατηγικής σημασίας, όπως η πρωτεύουσα Τρίπολη και η Σύρτη, που διαθέτουν μεγάλα αποθέματα πετρελαίου. Λόγω της παρουσίας του Ισλαμικού Κράτους, η χώρα έχει χάσει 68 δισ. δολάρια από το εμπόριο πετρελαίου από το 2013.
Μία ενδεχόμενη εδραίωσή του στην περιοχή θα είναι αρνητική εξέλιξη για την Αίγυπτο, καθώς, πέρα από την υπονόμευση της σταθερότητας, αναμένεται να περικυκλωθεί από το «Χαλιφάτο», λόγω της παρουσίας του και στη Χερσόνησο του Σινά. Έχοντας θέση εκτός νόμου τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, η έντονη παρουσία του Ισλαμικού Κράτους στα πέριξ της Αιγύπτου ίσως επηρεάσει τη σταθερότητα της χώρας. Παράλληλα μία κλιμάκωση της κρίσης θα δημιουργήσει ένα νέο ισχυρό προσφυγικό ρεύμα που αναμένεται να πλήξει τόσο την Αίγυπτο, όσο και την Ευρώπη. Επιθέσεις έχουν σημειωθεί σε Χριστιανούς Κόπτες, 45.000 έχουν επιστρέψει στην Αίγυπτο. Υπολογίζεται πως 800.000 πρόσφυγες περιμένουν στη Λιβύη προκειμένου να μεταναστεύσουν στην Ευρώπη.
Στην προσπάθεια αντιμετώπισης του Ισλαμικού Κράτους η Αίγυπτος δεν θα είναι μόνη, καθώς άμεσα ενδιαφερόμενοι για την καταπολέμησή του στη Λιβύη είναι τόσο η Ευρώπη, όσο και οι ΗΠΑ. Η πρώτη δεν επιθυμεί την έξαρση ενός νέου μεταναστευτικού κύματος από τη Βόρεια Αφρική, καθώς υπάρχει ο κίνδυνος να παρεισφρήσουν εξτρεμιστικά στοιχεία. Σε αυτό η Αίγυπτος μπορεί να συνεργαστεί με την Ελλάδα και την Κύπρο, ώστε να αποτελέσουν δίαυλο επικοινωνίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση για την παροχή βοήθειας στη Λιβύη. Όσον αφορά τις ΗΠΑ, η δημιουργία μίας νέας αποσταθεροποιητικής κατάστασης αλλά και η κατοχή πετρελαιοπηγών από το Ισλαμικό Κράτος είναι λόγοι που συμβάλλουν στη συμμετοχή των ΗΠΑ στην καταπολέμηση του «Χαλιφάτου» στη Λιβύη.
(Φωτ.: Ο Έλληνας πρωθυπουργός, Αλέξης Τσίπρας, μαζί με τον Πρόεδρο της Αιγύπτου, Abdel Fattah el-Sisi, και τον Κύπριο Πρόεδρο, Νίκο Αναστασιάδη, στα πλαίσια της τριμερούς Τριμερούς Συνόδου Κορυφής Κύπρου, Ελλάδας και Αιγύπτου την Τετάρτη 29 Απριλίου 2015. Το Κάιρο δεν επιθυμεί την έξαρση ενός νέου μεταναστευτικού κύματος από τη Β. Αφρική, καθώς υπάρχει ο κίνδυνος να παρεισφρήσουν εξτρεμιστικά στοιχεία. Σε αυτό μπορεί να συνεργαστεί με την Ελλάδα και την Κύπρο, ώστε να αποτελέσουν δίαυλο επικοινωνίας με την Ε.Ε. για την παροχή βοήθειας στη Λιβύη.)
Η Αίγυπτος το προσεχές διάστημα αναμένεται να βρεθεί αντιμέτωπη με απειλές τόσο στην ανατολική όσο και στη δυτική της πλευρά. Δεδομένου πως είναι η μεγαλύτερη χώρα του αραβικού κόσμου, μία κλιμάκωση της έντασης πέρα από την υπονόμευση της σταθερότητας του Καΐρου θα έχει αλυσιδωτές αντιδράσεις στην ευρύτερη περιοχή. Η δραστηριότητα του Ισλαμικού Κράτους τόσο στο Σινά, όπου επηρεάζεται και η Διώρυγα του Σουέζ, όσο και στη Λιβύη χρήζει ιδιαίτερης προσοχής για την Αίγυπτο αλλά και για την ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο γενικότερα. Η σύναψη συμμαχιών, με τους προαναφερθέντες ενδιαφερόμενους δρώντες, για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση αυτής της απειλής είναι ιδανικό σενάριο για τη χώρα του Νείλου, καθώς βρίσκεται στο επίκεντρο μίας ενδεχόμενης σύρραξης.
* Ο κ. Γιώργος Κουλούρης είναι απόφοιτος του ΔΕΣ του ΠΑΠΕΙ, ερευνητικό μέλος του Παρατηρητήριου Ανατολικής Μεσογείου στον Τομέα Ρωσίας Ευρασίας Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΤΟΡΕΝΕ) ΙΔΙΣ.
