Ανατρέχοντας στα αποτελέσματα της διδακτορικής μου διατριβής (2008), που αργότερα συνετέλεσε στην έκδοση του πρώτου μου βιβλίου (Το ΝΑΤΟ τον 21ο αιώνα, εκδόσεις Σάκκουλα) με ειδίκευση στα θέματα ΝΑΤΟ για τον 21ο αιώνα (όπου μεταξύ άλλων μιλούσα, για την εξελικτική πορεία της Συμμαχίας, το Στρατηγικό Πλάνο και τις σχέσεις με τη Ρωσία αλλά και το μέλλον της πορείας του ΝΑΤΟ σε πιθανό παγκόσμιο επίπεδο), παρατηρεί κανείς πως τα πρόσφατα αποτελέσματα της Συνόδου του ΝΑΤΟ είναι όπως είχαν καθοριστεί από το 2010. Το Στρατηγικό πλάνο του 2010 ανέδειξε τα μέχρι σήμερα δεδομένα του 2021.
Ωστόσο τα δεδομένα ήταν και είναι εκεί. Τίποτα το νεότερο και ουσιαστικό δεν υπάρχει. Υπάρχουν πολλές αναζητήσεις για τον μέλλον της Συμμαχίας του 2030. Ωστόσο, χρειάζονται ουσιαστικές πρωτοβουλίες. Ουσίας και που να αντικατοπτρίζουν τις προκλήσεις του σήμερα αλλά και του μέλλοντος. Που να τεκμηριώνουν τους συμμετρικούς, αλλά και υβριδικούς λόγους που γίνονται αντίστοιχες αναζητήσεις και αλλαγές.
Στην μελέτη μου είχα τεκμηριώσει ορθολογικά, ολιστικά, πραγματιστικά και πρακτικά, τα νέα δεδομένα για την Συμμαχία. Καθώς η συγκεκριμένη εξέλιξη και επιλογές είναι πολύ συγκεκριμένες. Τα αποτελέσματα αυτά αποτελούν στοιχεία τα οποία έμελλαν να υλοποιηθούν σε πραγματικό χρόνο μέχρι το 2020-21. Στην μετεξέλιξή της Συμμαχίας πλέον αναζητείται το νέο στρατηγικό πλάνο του 2030, το οποίο θα συνδέσει τις αποφάσεις και εξελίξεις μεταξύ του 2010-2020 και πλέον 2020-2030 με ορίζοντα το 2030.
Αυτή είναι μια ακόμα σημαντική ιστορικά και επιχειρησιακά περίοδος για το ΝΑΤΟ. Γιατί το μέλλον της Συμμαχίας εξαρτάται από το πόσο σημαντική είναι η συμμαχία και ουσιώδης στη πράξη: Ποιο το μέλλον του Βόρειο-Ατλαντικού Συμφώνου του 2030; Τί θα υλοποιηθεί στρατηγικά και επιχειρησιακά πολιτικά και σε επίπεδο άμυνας; δεδομένων των προκλήσεων (συμμετρικών και υβριδικών), αλλά και αναγκών που πολλαπλασιάζονται;
Την περίοδο μεταξύ του 2004-2010, είχα εμπειρικά καταγράψει τα τότε νέα δεδομένα και επίσης τα πιθανά εξελικτικά δεδομένα. Αποτελέσματα των οποίων θα τεκμηρίωναν και θα αξιολογούσαν τα αποτελέσματα της δεκαετίας αλλά και θα συζητούσαν το μέλλον αυτής με χρονικό ορίζοντα το 2030 όπως είπαμε στην αρχή.
Ζητήματα πολιτικά και στρατιωτικά, αλλά και διοικητικά καθώς και διπλωματικά. Δεδομένα και γεγονότα τα οποία επρόκειτο να απασχολήσουν την Συμμαχία και τα οποία πρόκειται να δούμε τα επόμενα χρόνια. Και εν συνεχεία, πρότεινα τα τρία εξελικτικά σενάρια της Συμμαχίας, με χρονικό ορίζοντα την δεκαετία. Αναζητούσα λύσεις αλλά και γνώση. Αναρωτιόμουν πως θα διαμηνύαμε και πιθανώς πως θα αντιλαμβανόμασταν τα θέματα διεθνούς και περιφερειακής ασφάλειας για την επομένη δεκαπενταετία δεδομένων των τοπικών και περιφερειακών και παγκόσμιων ζητημάτων.
Με μελέτη και χρονικό ορίζοντα το 2020, σημείωνα πως ο χρονικός αυτός ορίζοντας είναι μόνο η αρχή. Έτσι και τώρα. Ο χρονικός ορίζοντας 2030 είναι μόνο στάδιο το ανώτερο χρονικό στάδιο αξιολόγησης, αλλά και επιχειρησιακής αλλαγής πλεύσης, προετοιμασίας και λειτουργίας.
Με δεδομένο το χρονικό ορίζοντα ΝΑΤΟ 2030, όπως έγινε το 2010-2020, τα κράτη-μέλη θα συζητήσουν και θα συμβιβαστούν στις νέες πραγματικότητες. Τα μέλη θα συναποφασίσουν για την επόμενη δεκαετία με ένα νέο επιχειρησιακό και ανανεωμένο πολιτικό και στρατιωτικό ημερολόγιο και πλάνο αλλαγών και προετοιμασιών.
Είναι σημαντικό στο σημείο αυτό να τονίσω όπως και έκανα σε πολλές μετέπειτα μελέτες μου, πως δεν πρέπει να αντιλαμβάνεται τα ζητήματα ασφαλείας με το τί πρόκειται μόνο να γίνει (αναλύοντας δεδομένα - Strategic defense analysis), αλλά τι μπορεί η Συμμαχία να εξασφαλίσει πρώτα, πριν το όποιο γεγονός αυτό ορίσει την πολιτικής της Συμμαχίας (preventive strategy).
Όλα τα δεδομένα αναλογούν στην προϋπόθεση πως όλα τα αποτελέσματα θα οδηγήσουν σε μια ανανεωμένη και πιο ουσιαστική επιχειρησιακή πρακτική γνώση, πράξη και συλλογική συμπεριφορά, βάσει αναγκών αλλά και σεναρίων εξέλιξης των περιφερειακών και παγκόσμιων προκλήσεων. Και πολλές είναι αυτές, συμμετρικές και υβριδικές.
Δεδομένων των πιθανών εξελίξεων το 2010, είχα προδιαγράψει και σε συνέχεια προτείνει, συγκεκριμένες πολιτικές, μεταξύ άλλων, για την εξελικτική πορεία της Συμμαχίας. Αποτελέσματα τα οποία είναι πλήρως εναρμονισμένα με την πολιτική εξέλιξης της συμμαχίας και των αποτελεσμάτων της συνόδου του 2021.
Έτσι, θα είναι καλό να απαντηθούν ορισμένα ερωτήματα τα οποία και εγώ μεταξύ άλλων πολλών συγγραφέων-επιστημόνων είχα αναρωτηθεί: Όπως πώς να ενισχυθεί ο οργανισμός του ΝΑΤΟ; Πώς θα μετεξελιχθεί περαιτέρω στρατιωτικά και επιχειρησιακά; Πώς να ενισχυθεί τεχνολογικά, και ηγετικά; Υπήρχαν και υπάρχουν ανάγκες υπαρξιακές σε μια περίοδο που χρειάζεται καθόλα σύμπνοια μεταξύ μελών και κράτη. Και όχι ένα ΝΑΤΟ δύο ταχυτήτων.
Οι ανάγκες και τα πολιτικά και υβριδικά ή συμμετρικές απειλές ή και δεδομένα ήταν εκεί από τότε και συνεχίζουν ακόμα και σήμερα σε μια απλά πλήρη εξέλιξη της τεχνολογίας σε όλα τα επίπεδα.
Κατά την περίοδο της μελέτης μου, προχώρησα σε μια μικρή πιθανή μελλοντική επισκόπηση, (σε μια περίοδο που το να ανακοινώνει κανείς, πιθανές μελλοντικές εξελίξεις θεωρείτο ακόμα υπερβολή) πιθανής εξέλιξης του ΝΑΤΟ μελετώντας την συμμαχία μόνο συλλογικά, υπερεθνικά ως ένα διατλαντικό και ευρώ-ατλαντικό οργανισμό που είναι.
Είχα αναφερθεί σε περιπτώσεις ασύμμετρων απειλών, που θα συνεχίσουν να ταλανίζουν τις πολιτικές ασφαλείας και παγκόσμιας στρατηγικής που καταγράφονται σήμερα ως υβριδικές απειλές. Κατέγραψα πιθανά σενάρια γεωπολιτικών πιθανών ανακατατάξεων που θα αναβαθμίσουν την ανάγκη του ΝΑΤΟ.
Όπως και τότε έτσι και σήμερα το 2021, η Συμμαχία ίσως να είναι καλό να πάρει κάποιες σοβαρές πρωτοβουλίες και κατά συνέπεια, αποφάσεις για το πλαίσιο διοικητικής εργασίας, νομικού πλαισίου και στρατιωτικής εμπλοκής, και τρόπου λήψης αποφάσεων που πιθανώς να σημάνει εμπλοκή του ΝΑΤΟ πέραν της Ομπρέλας χωρών του ΝΑΤΟ. Κάτι το οποίο συνεπάγεται κυρίως και αλλαγή του καταστατικού πλαισίου λειτουργίας της Συμμαχίας.
Τα οικονομικά θέματα, περί ίσης συμμαχικής συμμετοχής των κρατών-μελών ήταν πάντα στο προσκήνιο. Και τελικά το 2021 παρέμειναν. Τα κράτη πρέπει να συντελούν μαζί. Η Ελλάδα ανέκαθεν προσέφερε οικονομικά και πάντα ήταν εντός στόχων. Ακόμα και την περίοδο της οικονομικής μας κρίσης. Αλλά δεν ζητούσε πίσω. Και ακόμα δεν ζητά ουσιαστικά πιο πολλά. Σε ορισμένες πολιτικές περιπτώσεις είναι δεδομένη η πολιτική της.
Και για αυτό δεν αποφέρουν τα αποτελέσματα που θα ήθελε κανείς. Από την άλλη χρειάζεται πιο ουσιαστική εμπλοκή και συμμετοχή, μεταξύ άλλων στο κυρίως τομέα, τον στρατιωτικό.
Η επέκταση ή η αναβάθμιση των στρατηγικών κέντρων υποδομών και αποφάσεων της Συμμαχίας είναι μια συνεχιζόμενη πολιτική η οποία εξελίσσεται βάση προκλήσεων. Η ουσία είναι μια. Πώς να έχουμε μια συμμαχία ευκίνητη.
Το γεγονός αυτό αποτελεί μια πολιτική ουσίας των θεμάτων ασφαλείας ΝΑΤΟ, σε όλα τα επίπεδα που πρέπει να αξιολογείται σε συνεχή ροή και πραγματικό χρόνο και δεδομένα. Υπάρχει ανάγκη για συνεχή διαλειτουργικότητα δυνάμεων σε μια περίοδο από το 2017 με 2025 που πολλές χώρες αναβαθμίζουν και αναβαθμίζονται σε επίπεδο εξοπλιστικό, όπως και η Ελλάδα.
Είναι σημαντική η ικανότητα ανάπτυξης δυνάμεων σε όποια στιγμή, δεδομένων των συνεχών αναλογικών συμμετρικών, ψηφιακών και υβριδικών προκλήσεων. Κατά συνέπεια η επιχειρησιακή και σε υποδομές αναβάθμιση της Συμμαχίας είναι σημαντική.
Στην μελέτη μου ανέδειξα σημαντικά θέματα προκλήσεων. Πρότεινα ουσιαστικές πολιτικές, εν μέσω ανάλυσης, βάσιμες, πάνω σε αμυντικά και διπλωματικά και επιχειρησιακά θέματα του ΝΑΤΟ και μόνο και κυρίως εμπειρικά. Έχοντας ως γνώμονα πως προκλήσεις θα αναβαθμιστούν και θα πολλαπλασιαστούν άρα και οι ανάγκες να δούμε σε μεγαλύτερο και διευρυμένο επίπεδο πιθανές προκλήσεις.
Οι σχέσεις ΝΑΤΟ-Ρωσίας
Οι σχέσεις ΝΑΤΟ-Ρωσίας θα συνεχίσουν να λαμβάνουν κύριο ρόλο όσο επικρατούν τα αναδυόμενα δεδομένα. Οι πολιτικές και στρατιωτικές κρίσεις σε γεωγραφικά μέρη, είτε στην Ανατολική Ουκρανία και Κριμαία, την Λευκορωσία, και την Μολδαβία. Όσο αναπτύσσεται η πολιτική κυβερνο-ασφάλειας και ο ψηφιακός ανταγωνισμός, όπως και οι σχέσεις ΝΑΤΟ-Γεωργίας. Τα γεγονότα αυτά συμβάλλουν στον διάλογο ΝΑΤΟ-Ρωσίας αλλά και ΗΠΑ-Ρωσίας. Δεν είναι τυχαία εξάλλου, η μετά από μερικές μέρες από την σύνοδο του ΝΑΤΟ συνάντηση μεταξύ των Προέδρων Ρωσίας και ΗΠΑ στην Γενεύη.
Στο πλαίσιο αυτό υπάρχει ένα νέο δεδομένο. Υπάρχει πιθανότητα να υποτιμηθεί η σημαντικότητα της Ρωσίας ως παραδοσιακός» αντίπαλος. Ίσως μη αναμενόμενο από την Ρωσία. Αλλά ούτε από το ΝΑΤΟ. Δόθηκε προσοχή σε αυτό ακόμα και σε διάλογο που ειπώθηκε από τον πρόεδρο των ΗΠΑ σε συνάντηση με τον πρόεδρο της Ρωσίας στην Γενεύη.
Πώς η νέα αναδυόμενη δύναμη, η Κίνα δεν πρόκειται να πάρει το ρόλο της Ρωσίας. Έτσι απλά. Συναποφασίζοντας εν τη ουσία, για τη δημιουργία μια νέας πρόκλησης σε ένα πολύ-πολικό ήδη κόσμο, όπου η Κίνα επιδιώκει να έχει. Έτσι το ΝΑΤΟ θα κληθεί να πάρει θέση στην εξέλιξη της πολιτικής της Κίνας.
Τα θέματα μελλοντικής συνεργασίας, αλλά και ηγεσίας εντός συμμαχίας των κρατών μελών και στο τομέα του περιβάλλοντος, αλλά και κυβερνο-ασφάλειας σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο ήταν και είναι στα δεδομένα. Αλλά δεν είναι αυτή μόνο η αρχή. Τα δεδομένα αυτά υπάρχουν από τους πρώτους διαλόγους από το 2002. Δεν αποτελούν κάτι νέο.
Το νέο είναι πως η κυβερνοπολιτική ασφάλειας αποτελεί πλέον κυρίως πολιτικό πυλώνα από ακόμα από την σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Λονδίνο το 2019, ως κεντρικό πυλώνα ασφάλειας. Αλλά και στο τομέα αυτό υπάρχει θεματολογία από το 2002. Βεβαίως εντοπίζουμε την προσπάθεια για την ανάδειξή του πολυεθνικού κέντρου Κυβερνοασφάλειας το 2023 εντός τoυ ACO (Allied Command Operations) στην Μονς του Βελγίου, το οποίο θα συντελέσει στην ανάδειξη του νέου αυτού πυλώνα όταν το κέντρο θα γίνει πλήρως επιχειρησιακό.
Εν τέλει, όπως ανέφερα ακόμα και στην διδακτορική μου μελέτη, όπως και ισχύει και σήμερα το 2021, ίσως θα ήταν καλό, να αναρωτηθούμε για το μέλλον της Συμμαχίας. Ποιά ή παγκόσμια εξελικτική πορεία της Συμμαχίας; Και ποιά τα τρία σενάρια αυτής; Έχοντας ως γνώμονα πως οι προκλήσεις θα πολλαπλασιαστούν και πως νέοι περιφερειακοί παίχτες θα επιδιώξουν να αναδειχθούν. Για αυτό και η συνεργασία του ΝΑΤΟ με περισσότερες από 62 χώρες στο κόσμο.
Αναμενόμενα τα αποτελέσματα της Συνόδου του ΝΑΤΟ
Τα δεδομένα συνεπώς των αποτελεσμάτων της συνόδου της Βόρειο-Ατλαντικής Συμμαχίας του 2021 στις Βρυξέλλες ήταν αναμενόμενα. Τίποτα δεν άλλαξε. Απλά τα δεδομένα εξελίσσονται. Θα ήταν σωστό να επικεντρωθούμε στο μέλλον της Συμμαχίας στην πράξη και να φέρουμε ουσιαστικά θέματα επί τάπητος. Όπως η διεύρυνση και η συμμετοχή στις ασύμμετρες και υβριδικές απειλές. Όπως και τις απειλές και ανταγωνισμό σε νέα επίπεδα, στο διάστημα.
Η περιβαλλοντική πολιτική δεδομένης της κλιματικής αλλαγής θα μας απασχολήσει πολλάκις. Σε επίπεδο καταστροφών και πολιτικής προστασίας όταν αυτή συνδέεται με την συνεργασία με τα εκάστοτε αμυντικά δόγματα της κάθε χώρες και την αμυντική βιομηχανία και ερευνητική για θέματα πολιτικής προστασίας. Και βεβαίως δεν μπορεί κανείς να ξεχάσει την ετοιμότητα που πρέπει να φέρει κανείς σε θέματα υγειονομικής πολιτικής ασφάλειας Health Security.
Ο ρόλος της Ελλάδας
Ολοκληρώνοντας, θα ήταν καλό να τεθεί σε σοβαρή βάση η συζήτηση για το περιφερειακό μέλλον ασφαλείας και συνεργασίας μεταξύ κρατών ακόμα και στα πλαίσια του ΝΑΤΟ και όχι μόνο. Θα ήταν καλό να προσέξουμε πως καταγράφονται στις αποφάσεις της κάθε συνόδου ορισμένα θέματα τα οποία μπορεί να επηρεάσουν τη εξωτερική και αμυντική πολιτική της χώρας μας ως ίσο κράτος μέλος της Συμμαχίας.
Προτείνεται η Ελλάδα να γίνει ηγέτης σε άλλα πολλά περιφερειακά ζητήματα, τα οποία να αναλογούν στην συνεργασία της ανεκτικότητας αλλά και σε θέματα μη παραδοσιακά καθώς και στις υβριδικές προκλήσεις αλλά και θέματα πολιτικής προστασίας και υγειονομικής αλλά και επιχειρηματικής ασφαλείας.
Η Ελλάδα θα μπορούσε να έχει πολλαπλό ρόλο εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας στην διεύρυνση συνεργασίας μέσω ΝΑΤΟ επίσης. Δια μέσου των χωρών του Ευρωμεσογειακού διαλόγου αλλά και τις πολυμερείς και χώρες της Νότιο-Ανατολικής Μεσογείου. Έτσι μια «πολιτική Πρωτοβουλίας των Αθηνών» για ένα νέο ενταξιακό και επιχειρησιακό πλαίσιο εργασίας με κράτη της Μεσογείου και του Αραβικού Κόλπου επίσης (τους νέους μας συμμάχους) θα ήταν μια πολύ σημαντική πρωτοβουλία, έστω και αν κάποια κράτη του ΝΑΤΟ αντιταχθούν αρχικά.
Μια ουσιαστική πρωτοβουλία, μόνο καλό μπορεί να φέρει και να αναδείξει πιθανές λύσεις. Ας μην ξεχνάμε τους νέους μας συμμάχους. Ας μην ξεχνάμε τις πολυμερείς μας συνέργειες και συνεργασίες. Όταν μεταξύ άλλων, η Ελλάδα θα μπορούσε και να αντιπροσωπεύει κάποια από αυτά τα κράτη εντός συμμαχίας. Και αυτό έχει ξαναγίνει στο παρελθόν. Με πρωτοβουλίες χτίζεται το μέλλον. Ακόμα στα πλαίσια του ΝΑΤΟ 2030.
* O Δρ. Μάριος Παναγιώτης Ευθυμιόπουλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας και Στρατηγικής, Κοσμήτορας Σχολής Διεθνούς Ασφάλειας και Σπουδών Παγκόσμιας Πολιτικής, Αμερικανικό Πανεπιστήμιο των Εμιράτων στο Ντουμπάι, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Επιστημονικό Μέλος Παρατηρητηρίου Ευρώ-Μεσογειακής Συνεργασίας & Ασφάλειας (ΠΕΜΑΣ) και Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος, Strategy International (SI) Ltd
