Του Κωνσταντίνου Λουκόπουλου
Σε δύο ημέρες πραγματοποιείται η σύνοδος κορυφής του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες, στη διάρκεια της οποίας θα συζητηθούν κρίσιμα ζητήματα και θα ληφθούν αποφάσεις οι οποίες και θα επηρεάσουν σημαντικά τη χώρα μας. Πόσο όμως γνωρίζουμε αυτή τη Συμμαχία, της οποίας η Ελλάδα είναι μέλος από το 1952, για να μπορούμε να κατανοούμε τη λειτουργία της και τις αποφάσεις που λαμβάνονται;
Σημαντικό μέρος της ελληνικής κοινής γνώμης παραβλέπει την αδιαμφισβήτητα τεράστια γεωπολιτική αξία που προσδίδει στη χώρα μας η συμμετοχή της στον Οργανισμό Βορειοατλαντικού Συμφώνου (North Atlantic Treaty Organization - NATO) όπως είναι πλήρης ονομασία του, αδιαφορώντας ή διατηρώντας μια αρνητική αντίληψη γι'' αυτό. Οι κύριες αιτίες για αυτήν την αντίληψη εστιάζονται:
• Στην αριστερή ρητορική δαιμονοποίησής του.
• Στο γεγονός ότι αυτό θεωρήθηκε συνυπεύθυνο για την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, καθ'' όσον δεν αντέδρασε για να την... αποτρέψει!
• Στη συνεχιζόμενη μέχρι και σήμερα στάση «Ποντίου Πιλάτου» του ΝΑΤΟ στα ζητήματα τριβής Ελλάδας - Τουρκίας, αλλά και στην απουσία ενημέρωσης της κοινής γνώμης για το τι είναι και τι προσφέρει το ΝΑΤΟ στην Ελλάδα και τι μπορεί ή δεν μπορεί να κάνει σχετικά με την τουρκική επιθετικότητα απέναντι στην Ελλάδα.
Το σημερινό μας αφιέρωμα επιχειρεί να ξεδιαλύνει τυχόν συγκεχυμένες απόψεις!
Πώς λειτουργεί η Συμμαχία
Είναι μία πολιτικοστρατιωτική Συμμαχία, η οποία από την ίδρυσή της, τον Απρίλιο 1949, «λειτουργεί» αδιάλειπτα και αποτελεσματικά, αφού πέτυχε να ανασχέσει τη σοβιετική εξάπλωση στην Ευρώπη και στην μεταψυχροπολεμική εποχή να αποτελέσει τον κορμό της νέας Ευρωατλαντικής Αρχιτεκτονικής Ασφαλείας!
Πρόκειται για έναν διακυβερνητικό οργανισμό ανεξάρτητων και κυρίαρχων κρατών με ανώτατη πολιτική αρχή και κύριο όργανο λήψεως αποφάσεων το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο (North Atlantic Council - NAC). Του Συμβουλίου προεδρεύει ο Γενικός Γραμματέας, ο οποίος θεωρείται «πρώτος μεταξύ ίσων» (primus inter pares). To Συμβούλιο συνεδριάζει σε πρεσβευτικό επίπεδο κανονικά μία φορά την εβδομάδα και σε αυτή την περίπτωση ονομάζεται Μόνιμο, ενώ όταν συμμετέχουν υπουργοί, Υπουργικό (NAC ministerial). Κάθε δύο χρόνια το Συμβούλιο συνέρχεται σε επίπεδο προέδρων - πρωθυπουργών (σύνοδος κορυφής - Summit) προκειμένου να ληφθούν κρίσιμες αποφάσεις. H κάθε χώρα έχει μόνιμη αντιπροσωπεία, που στην ουσία είναι πρεσβεία.
Οι αποφάσεις λαμβάνονται με «συναίνεση» (Consensus), που πρακτικά σημαίνει ότι το κάθε μέλος πρέπει να συμφωνεί ή τουλάχιστον να μη... διαφωνεί, αντιπροσωπεύει τη συλλογική βούληση όλων των μελών της Συμμαχίας και δεν συνιστά αρχή αρνησικυρίας (Veto). Για να επιτευχθεί η «οικοδόμηση συναίνεσης» (Consensus Building) υπάρχει μια αέναος διαδικασία διαβουλεύσεων επάνω σε όλο το φάσμα των ζητημάτων που απασχολούν το ΝΑΤΟ.
Ο Γενικός Γραμματέας είναι ο ύπατος πολιτικός αξιωματούχος της Συμμαχίας και έχει την ευθύνη καθοδήγησης των διαβουλεύσεων και φυσικά της οικοδόμησης συναίνεσης για την επίτευξη αποφάσεων, καθώς επίσης και για την υλοποίηση αυτών. Υποστηρίζεται στο έργο του από το Διεθνές Επιτελείο (International Staff), του οποίου προΐσταται. Στο Αρχηγείο του ΝΑΤΟ (NATO HQ) υπάρχει και η Στρατιωτική Επιτροπή (MC). Είναι η ανώτατη στρατιωτική αρχή της Συμμαχίας και αποτελείται από τους αρχηγούς των Ενόπλων Δυνάμεων των μελών, ενώ στη μόνιμή της σύνθεση από τους αντιπροσώπους τους που βρίσκονται στις Βρυξέλλες (MILREP). Παρέχει «ανεξάρτητη στρατιωτική συμβουλή» στον Γενικό Γραμματέα και στο Συμβούλιο, και στρατηγικές οδηγίες προς τις στρατηγικές διοικήσεις. Υποστηρίζεται από το Διεθνές Στρατιωτικό Επιτελείο (International Military Staff), πλαισιωμένο από το προσωπικό των μελών των Ενόπλων Δυνάμεων των κρατών-μελών.
Ποια είναι η αποστολή του
Στο ισχύον Στρατηγικό Δόγμα του 2010 οι τρεις βασικές αποστολές της Συμμαχίας, από τις οποίες απορρέουν πολλαπλές υποχρεώσεις, είναι:
• Συλλογική άμυνα
• Διαχείριση κρίσεων
• Συνεταιριστική ασφάλεια
Η αποτελεσματικότητα του ΝΑΤΟ μέχρι σήμερα βασίστηκε στη διπλωματία, στον διάλογο, στις διαβουλεύσεις, στην οικοδόμηση συναίνεσης (Consensus Building), στη συνεργασία με άλλους οργανισμούς και στα Forum Συνεργασίας που έχουν δημιουργηθεί την τελευταία 25ετία. Η ανάπτυξη και η διατήρηση επαρκών στρατιωτικών δομών και δυνάμεων δίνουν στη Συμμαχία τη δυνατότητα διεξαγωγής επιχειρήσεων που αφορούν τόσο στη συλλογική άμυνα (Article 5 Operations) όσο και στην υποστήριξη ειρήνης (Non Art 5 Ops).
Παράγοντας επιτυχίας είναι και η προσαρμοστικότητά του, που εκφράζεται περιοδικά με τη διαμόρφωση του «υπ' αριθμόν 1» θεσμικού και καθοδηγητικού κειμένου. Το Στρατηγικό Δόγμα (ΝΑΤΟ Strategic Concept) που συνιστά τη στρατηγική αντίληψη της Συμμαχίας. Με βάση αυτό αναπροσαρμόζονται δομές, λειτουργίες, αποστολές και δυνατότητες. Από την ίδρυση του ΝΑΤΟ έχουν διαμορφωθεί επτά Στρατηγικά Δόγματα (1950, 1952, 1957, 1968, 1991, 1999 και 2010).
Περιβάλλον ασφαλείας
Η Ευρωπαϊκή Αρχιτεκτονική Ασφαλείας, η οποία στη μεταψυχροπολεμική εποχή οικοδομήθηκε με τη Ρωσία, κατέρρευσε! Η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία και συνεχίζει να υποστηρίζει αποσχιστικές ομάδες στο Ντόνμπας στην Ανατολική Ουκρανία. Παράλληλα στην «αυλή μας», στη Βόρεια Αφρική και ιδιαίτερα στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, υπάρχει σημαντική αστάθεια λόγω των εμφυλίων συγκρούσεων, της ισλαμιστικής τρομοκρατίας και του ISIS.
Μετά τη σύνοδο κορυφής στην Ουαλία (2014), δίνεται για πρώτη φορά από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου μια σημαντική ενίσχυση στη συλλογική άμυνα, η οποία είχε «ατροφήσει» μετά το 1991. Ελήφθησαν σημαντικά πολιτικά και κυρίως στρατιωτικά μέτρα ως μέρος ενός σχεδίου που θα επαύξανε τον αμυντικό και αποτρεπτικό χαρακτήρα του ΝΑΤΟ, το οποίο ονομάσθηκε Σχέδιο Δράσεων Ετοιμότητας (Readiness Action Plan - RAP). Οι δράσεις αυτές σήμερα έχουν υλοποιηθεί σε ό,τι αφορά στα βραχυπρόθεσμα μέτρα, ενώ έχει προχωρήσει σε μεγάλο βαθμό και η υλοποίηση των μακροπρόθεσμων. Κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί ότι όλα αυτά τα μέτρα είναι καθαρά αμυντικά, αναλογικά ως προς την απειλή και σε πλήρη σεβασμό με τις διεθνείς υποχρεώσεις του ΝΑΤΟ.
Πέρα όμως από τη στρατιωτική ενίσχυση της Συμμαχίας, όπως προαναφέρθηκε, χρειάζεται μια πολιτική διπλής προσέγγισης με τη Ρωσία (Dual Track Policy), κάτι που επισημάνθηκε εμφατικά στη σύνοδο κορυφής στη Βαρσοβία (2016). Αυτό μεταφράζεται σε στρατιωτική ενίσχυση και λήψη όλων των αναγκαίων αμυντικών μέτρων, αλλά ταυτόχρονα διατήρηση ανοικτών διαύλων επικοινωνίας με τη Ρωσία.
Το ΝΑΤΟ με το Στρατηγικό Δόγμα 2010 αναγνωρίζει την Ε.Ε. ως έναν απαραίτητο και μοναδικό εταίρο. Από την πλευρά της, η Ε.Ε. στην «Παγκόσμια Στρατηγική 2016» επισημαίνει τη στρατηγική συνεργασίας με το ΝΑΤΟ, με βάση τη συμπληρωματικότητα και τη συνέργεια, αλλά και τον πλήρη σεβασμό στην αυτόνομη θεσμική λειτουργία και των δύο. Με την «Κοινή Διακήρυξη της Βαρσοβίας», το 2016, δίνεται μια νέα ώθηση στη συνεργασία τους με 42 συμφωνηθέντα πρακτικά μέτρα, 12 εκ των οποίων αφορούν τον αγώνα κατά της τρομοκρατίας. Στον αγώνα εναντίον της τρομοκρατίας το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να συνεργαστεί με την Ε.Ε. καθ'' όσον αυτή μπορεί να πράξει πολλά που το ίδιο καταστατικά δεν μπορεί, καθώς δεν είναι ούτε οργανισμός εσωτερικής ασφάλειας ούτε επιβολής του νόμου.
Ο «παράγων» Τραμπ
Η αμερικανική απαίτηση για αύξηση των αμυντικών δαπανών των μελών του ΝΑΤΟ δεν είναι κάτι καινούργιο που «ανακάλυψε» ο πρόεδρος Τραμπ. Απλώς τέθηκε έντονα με το γνωστό «χρωματισμένο» ύφος του, αλλά αυτό είχε τεθεί και από τους προκατόχους του. Καταγράφηκε ως σύσταση στη Διάσκεψη Κορυφής (Summit) στη Ρίγα της Λετονίας το 2006 (Μπους) και ως δέσμευση στην Ουαλία (Ομπάμα), έτσι ώστε οι αμυντικές δαπάνες των κρατών-μελών να φθάσουν τουλάχιστον (benchmark) στο 2% του ΑΕΠ, με χρονικό όριο το 2024. Από πλευράς τους οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι θα πρέπει, για πολλούς λόγους, να αναλάβουν ευθύνες και υποχρεώσεις που αφορούν στην ασφάλειά τους. Είναι καιρός να κάνουν το ΝΑΤΟ περισσότερο... ευρωπαϊκό και ας επαναβεβαιώσουν Συμμαχία και Αμερικανός πρόεδρος τη δέσμευσή τους, με απλά λόγια... «Show Trump the money».
Oι ΗΠΑ δεν εγκαταλείπουν την Ευρώπη όπως κάποιοι πιστεύουν, βασιζόμενοι σε κάποιες από τις αμφιλεγόμενες δηλώσεις του Τραμπ. Οι ΗΠΑ παραμένουν στην Ευρώπη και δεν αμφισβητούν τα μεταπολεμικά γεωπολιτικά δεδομένα επάνω στα οποία δομήθηκε η ευρωατλαντική ασφάλεια. Αναντίρρητα είναι αναντικατάστατο μέλος της Συμμαχίας και αποτελεί τον πολιτικο-στρατιωτικό πυρήνα αυτής. Το Πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Επαναδιασφάλισης για την Ανατολική Ευρώπη που υπέγραψε ο πρόεδρος Τραμπ με κόστος $1,4 δισ. το 2018 τα λέει όλα.
Λόγω της παραδοσιακής αριστερής «αντινατοϊκής» νοοτροπίας που επικράτησε για δεκαετίες, η Ελλάδα συνεισέφερε σε επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ τα λιγότερα δυνατά και μόνο έπειτα από ισχυρή συμμαχική πίεση. Ως παράδειγμα υπενθυμίζω ότι το 2007, ενώ υπήρχε προγραμματισμός που τη δέσμευε ως χώρα, δεν έστειλε τελικά το Στρατηγείο του NDC GR (Νατοϊκό Στρατηγείο της Δομής Δυνάμεων στη Θεσσαλονίκη) στην Καμπούλ, δημιουργώντας σοβαρά προβλήματα στην εκ περιτροπής (rotation) ανάληψη αυτής της υποχρέωσης και αντί αυτού τελικά εστάλη ένα νοσοκομείο εκστρατείας.
Σε ό,τι αφορά την πολιτική ίσων αποστάσεων του ΝΑΤΟ απέναντι στην Ελλάδα και την Τουρκία, επισημαίνεται ότι ουδέποτε έγινε συστηματική προσπάθεια ενημέρωσης της κοινής γνώμης για το τι προσφέρει το ΝΑΤΟ στην Ελλάδα και τι τέλος πάντων μπορεί να κάνει σε ό,τι αφορά στην τουρκική επιθετικότητα απέναντι στην πατρίδα μας. Μας αρέσει ή όχι (και φυσικά δεν μας αρέσει), το ΝΑΤΟ εκ φύσεως και καταστατικού δεν είχε και δεν έχει τη δυνατότητα οποιασδήποτε θεσμικής παρέμβασης σε διαφωνίες μεταξύ χωρών-μελών του.
Η σύνοδος κορυφής 11-12 Ιουλίου
Εκτιμάται ότι θα είναι επίσης μία σημαντική σύνοδος, αν και τα φώτα της δημοσιότητας θα πέσουν πάλι στον πρόεδρο Τραμπ και στις ατάκες του. Τα βασικά θέματα για τα οποία θα ληφθούν σοβαρές αποφάσεις και θα επηρεάσουν και τη χώρα μας είναι:
• H ενίσχυση της αποτρεπτικής ικανότητας με έμφαση στη στρατηγική ενισχύσεων, την απρόσκοπτη μεταφορά δυνάμεων στην Ευρώπη και αλλού και, τέλος, στην ενίσχυση της ναυτικής διάστασης.
• Η συνέχιση της εμπλοκής του ΝΑΤΟ στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας σε συνδυασμό με την ενίσχυση του Νότιου Τομέα, κάτι που ιδιαιτέρως ενδιαφέρει την Ελλάδα.
• Η περαιτέρω ενδυνάμωση της στρατηγικής σχέσης ΝΑΤΟ - ΕΕ.
• Ο εκσυγχρονισμός της Συμμαχίας, με έμφαση στην αναθεώρηση των διαδικασιών και λειτουργιών του Αρχηγείου του ΝΑΤΟ, στην αναθεώρηση της δομής διοικήσεως και της δομής δυνάμεων.
Στη σύνοδο αυτή θα λάβει πρόσκληση η πΓΔΜ για να αρχίσει ενταξιακές συνομιλίες με το ΝΑΤΟ και, σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, θα γίνει και ειδική τελετή στο γραφείο του Γενικού Γραμματέα με τον πρωθυπουργό της, κ. Ζάεφ.
Αντί Επιλόγου
Το ΝΑΤΟ βρίσκεται σε έναν αμυντικό επαναπροσδιορισμό που θα εκφραστεί, αργά ή γρήγορα, με ένα νέο στρατηγικό δόγμα. Δεν αναζητεί αντιπαράθεση με τη Ρωσία, η οποία αναμφίβολα είναι ένας σημαντικός πυλώνας στο παγκόσμιο σύστημα ασφαλείας. Αναζητεί διάλογο με ταυτόχρονη όμως ισχυροποίησή του.
Η Ελλάδα σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να αποκτήσει πρόσθετο «ειδικό βάρος» εντός της Συμμαχίας και όταν αυτό επιτευχθεί, τότε θα μπορούσε να πείσει και τις ΗΠΑ ότι πέρα από ένας καλός νατοϊκός σύμμαχος είναι και ένας στρατηγικός εταίρος σε διμερές επίπεδο! Πρέπει να τεθούν ευδιάκριτα όρια μεταξύ ευσεβών πόθων και αβάσιμων προσδοκιών από τη μία και της σκληρής και αδυσώπητης πραγματικότητας από την άλλη, προκειμένου και να βελτιστοποιήσουμε τα ωφελήματα από τη συμμετοχή μας στη Συμμαχία.
* Ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Λουκόπουλος είναι συντονιστής - υπεύθυνος για τα θέματα Άμυνας και Διπλωματίας στο liberal.gr. Είναι απόφοιτος της ΣΕΘΑ και έχει περατώσει Στρατηγικές Σπουδές Ασφαλείας. Διατέλεσε Εκπρόσωπος Τύπου του Α/ΓΕΕΘΑ, διευθυντής Διεθνών Σχέσεων στο ΥΕΘΑ/ΓΓΟΣΑΕ, και υπηρέτησε σε διοικητικές και επιτελικές θέσεις στην Ελλάδα και στο ΝΑΤΟ.
** Το παρόν άρθρο – ανάλυση έχει συνταχθεί με βάση την 3ετή εμπειρία του Συντονιστή Αμυντικής Σχεδίασης στο Διεθνές Στρατιωτικό Επιτελείο (IMS) στο Στρατηγείο του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες και της 3ετους θητείας του ως Εκπαιδευτή στην Σχολή του ΝΑΤΟ στην Γερμανία (NATO School Oberammergau) στα σχετικά θέματα.
***To άρθρο δημοσιεύτηκε στον Φιλελεύθερο στις 9 Ιουλίου.
