Η στρατηγική συμμαχία Ιράν - Κίνας είναι πλέον μια ακόμα πολιτική πραγματικότητα σε ένα πολυ-πολικό κόσμο. Έναν κόσμο, που έχει τάσεις διπολικότητας, δια μέσου ωστόσο «αναγκαίων υβριδικών» συμμαχιών. Οι διαμορφούμενες συμμαχίες είναι αυτές που πρόκειται να ορίσουν τα επόμενα χρόνια τα πλαίσια διεθνούς στρατηγικής πολιτικής.Έτσι το πρώτο και εύλογο ερώτημα που διαμορφώνεται είναι ποιοι θα είναι οι ηγέτες και ποιες οι ηγέτιδες χώρες που θα διαμορφώσουν τις εκατέρωθεν πλευρές;
Προς το παρόν η συμφωνία Πεκίνου-Τεχεράνης αυτό δείχνει.Είναι μια στρατηγική πραγματικότητα και μια συμμαχία μακροχρόνια. Αποτελεί μια εκατέρωθεν πολιτική απόφαση, που ωστόσο δεν θα έπρεπε να προκαλεί αίσθηση σε κανένα. Οι δύο, είναι σύμμαχες χώρες. Και το αποδεικνύουν και σε καίρια διεθνή ζητήματα. Ζητήματα τα οποία προκαλούν σοβαρές αντιδράσεις μεταξύ των εταίρων σε επίπεδο ΟΗΕ και σε επίπεδο Συμβουλίου Ασφαλείας, σε θέματα μεταξύ άλλων και Εθνικής Ασφάλειας.
Με την πρόσφατη στρατηγική πολυ-επίπεδη συμφωνία, έρχεται αφενός να ολοκληρωθεί ο κύκλος διαπραγματεύσεων μεταξύ των δύο που κρατάει χρόνια τώρα, αλλά εξίσου, να οριοθετήσει οριστικά τη νέα γεωπολιτική γραμμή πολιτικής και δράσης του μέλλοντος των δύο χωρών με αφορμή τα γεγονότα στην Αραβική Χερσόνησο όσο και τη Μέση Ανατολή και γιατί τη νοτιο-ανατολική Μεσόγειο δια μέσου Τουρκίας που ας μην ξεχνάμε έχει και αυτή ιδιαίτερη συνεργασία με την Κίνα, ωστόσο όχι ακόμα στρατηγική συνεργασία.
Έτσι διαμορφώνεται μια νέα νοητή γραμμή. Μια γραμμή που θα σημάνει τα νέα «σύνορα του υπαρξιακού δυτικού άξονα» που θα συνορεύει με τον νέο ανατολικό. Θα είναι πολυδιάστατος, οικονομικά, τεχνολογικά, εκπαιδευτικά και κοινωνικά, πολιτισμικά, κυριαρχικά και σε επίπεδα εξωτερικής πολιτικής, άμυνας και κυβερνοπολιτικής μεταξύ άλλων. Αυτά είναι θέματα κυρίως γεωστρατηγικής και γεωπολιτικής φύσεως που θα έχουν αντίκτυπο τα επερχόμενα χρόνια.
Επιστρέφοντας στο θέμα μας, θα αναρωτιόταν κανείς τι κάνει αυτή τη συμφωνία σημαντική σε βαθμό που να συζητάμε και τα στοιχεία ευρύτερης διεθνούς πολιτικής: Πρώτον την παρουσία 5000 κινεζικών στρατευμάτων εντός του Ιράν. Που αυτό συνεπάγεται μια μόνιμη δύναμη κρούσης και δράσης που φαντάζομαι δεν θα αργήσει να διαφαίνεται και στα νερά του Αραβικού αλλά και Ινδικού Κόλπου και στα πέριξ της Σομαλίας και του Τζιμπουτί και στα στενά του Άντεν (και ας σημειωθεί εδώ η σημαντικότητα στη διέλευση διεθνούς εμπορίου και ναυσιπλοΐας).
Η σύναψη οικονομικής στρατηγικής συμφωνίας σε επίπεδο μικρομεσαίων και μεγάλων επενδύσεων είναι βαρυσήμαντη. Επικεντρώνεται σε τομείς που το Ιράν έχει ανάγκη σήμερα λόγω του οικονομικού εμπάργκο τόσο της ΕΕ όσο και των ΗΠΑ με βάθος περαιτέρω κυρώσεις που επέρχονται. Σε βαθμό που ακόμα και οι NewYorktimesσε πρόσφατο άρθρο τους, εμμέσως επικαλούνται πως η συμφωνία αυτή, δίνει σαφές προβάδισμα στην Κίνα και ταυτόχρονα χτύπημα στις ΗΠΑ για το μέλλον του Ιράν, αν πίστευε κανείς πως θα υπήρχε (που υπήρχε, αντίδραση για επανάσταση εντός της χώρας.
Και μετά επέρχεται η συμφωνία αυτή: Η 18σελίδη συμφωνία περιέχει μεταξύ άλλων τραπεζικό κλάδο, αμυντικό κλάδο, υπηρεσίες, τεχνογνωσία, άμεσες επενδύσεις και επενδυτικά κεφάλαια, ανακατασκευή βασικών υποδομών και υποδομών κατασκευαστικού κλάδου, μεταξύ άλλων και το στρατιωτικό. Υπάρχει συμφωνία για το ενεργειακό μέλλον αλλά και την εντατικοποίηση άμεσου εμπορίου και εξαγωγών. Εξαγοράς προϊόντων, υπηρεσιών και εταιριών αλλά και αναδόμηση και αναβάθμιση του δημοσίου τομέα των υπηρεσιών και του γνωστικού αντικειμένου των Ιρανών. Αναβάθμιση πόλεων και υποδομών αυτών. Εντατικοποίηση, αναβάθμισης έρευνας και τεχνολογίας. Και το επόμενο ερώτημα που δημιουργείται. Με τι ωστόσο αντάλλαγμα;
Όποιο και να είναι το αντάλλαγμα, οι γεωστρατηγικές ανάγκες των δύο χωρών δεν συγκρούονται. Είναι ζωτικής σημασίας, αλλά δεν είναι ταυτόσημες.
Η διαπραγμάτευση αυτή όπως προανέφερα δεν είναι νέα. Είναι ωστόσο εν μέρει και ζωτικής και ιστορικής σημασίας γιατί μας προϊδέαζαν για κάτι τέτοιο. Αν και πιστεύω μόνο ειδικοί περί Κίνας πιθανώς να το αναζητούσαν ως μια εξέλιξη κατά την περίοδο του 90. Όχι τώρα.
Ωστόσο, αν ανατρέξει κανείς στην πρόσφατη ιστορία του 20αιώνα, θα παρατηρήσει πως η Κίνα είχε και έχει μια ιδιαίτερη συνεργασία με το Ιράν. Κυρίως, με το καθεστώς αλλαγής και έκτοτε, η Κίνα στηρίζει σθεναρά το Ιράν σε διεθνή ζητήματα. Προσφάτως, τα γεγονότα στην Συρία και το Αφγανιστάν αλλά και το Ιράκ από το 2012, ώθησαν, Ρωσία, Ιράν, Κίνα αλλά και Τουρκία να στηρίξουν η μια την άλλη ,έχοντας ταυτόχρονα διαφορετικά αλλά και πολλά κοινά συμφέροντα.
Δεν είναι τυχαίο εξάλλου, πως με τις πρόσφατες μάχες στην Αρμενία, που κατά τα άλλα σύμμαχος της Ρωσίας και του Ιράν, η Κίνα δεν στήριξε κανένα. Αρκέστηκε σε πολιτικές προτάσεις για διαβουλεύσεις, όταν η Τουρκία στήριξε σθεναρά και στρατιωτικά το Αζερμπαιτζάν και η άλλοτε σύμμαχος της Αρμενίας Ρωσία, απλά τερμάτισε το πόλεμο με όσα κερδισμένα πήρε. Ενώ το Ιράν ενώ είπε πως θα στηρίξει την Αρμενία, ποτέ δεν το έπραξε. Έπαιξαν ένα πολυ-επίπεδο στρατιωτικό και πολυ-επίπεδο διπλωματικό παιχνίδι που δείχνει πως θα πάνε τα πράγματα. Κυρίως περί και επί συμφέροντος Κίνας.
Τα γεγονότα λοιπόν όσο και το JCPOA που ερμηνεύτηκε ως κακό για το Ιράν μέχρι τα τέλη του 2020 (μεταξύ 2015-2020) για την αποφυγή νέας συγκρουσιακής πορείας Ιράν-ΗΠΑ (Δύση) σε σχέση με πυρηνικό στρατιωτικής σημασίας πρόγραμμα, με τη μη ανανέωσή του ήρθε να προτάξει την ανάγκη για το Ιράν να επιδιώξει όποιες λύσεις. Σε γεωστρατηγικό επίπεδο, τα γεγονότα μεταξύ του 2015 και 2020 καθώς και ο πόλεμος Συρία αλλά και Υεμένη όπου οι Χούτι υποστηρίζονται από καθεστώς του Ιράν, ώθησαν περαιτέρω, οι σχέσεις Ιράν-Κίνας να ενισχυθούν και να γίνουν πιθανώς μονόδρομος. Ώθησαν να αρχίσει διπλωματικός διάλογος από το 2016 μέχρι σήμερα καθώς το Ιράν «παίζει με την δύση» (όπως και η Τουρκία άλλωστε).
Με επίσκεψη του Προέδρου της Κίνας XiJinping το 2016, στην Τεχεράνη, όπου προτάθηκε και άνοιξε ένας εκ του συνόλου κυριολεκτικά τιτάνιος διάλογος και διαπραγμάτευση προτάχθηκε ένα πιθανό παράλληλο μέλλον, με Ιράν αναδυόμενο, ενώ την Κίνα «διαμεσολαβητή», του νέου πολυ-επίπεδου πολυδιάστατου πολυ-πολικού νέου πλαισίου γεωπολιτικής. Διαπραγματεύσεις που διευκολύνθηκαν εν μέσω πολιτικών απειλών, οικονομικού ενισχυμένου εμπάργκο των ΗΠΑ προς τα συμφέροντα Ιράν τα τελευταία χρόνια παγκοσμίως και περιφερειακώς, αλλά και με τα στρατηγικά, στρατιωτικά και πολιτικά δεδομένα της περιοχής του Αραβικού Κόλπου είτε μέσω του πολέμου της Υεμένης και τις ομάδες προσκείμενες στο Ιράν είτε με τα γεγονότα στο κόλπο του Άντεν. Δεν είναι τυχαίο πως η νέα πολιτική ηγεσία των ΗΠΑ, επιδιώκει διαφοροποίηση τακτικής σε σχέση με το τι θεωρεί πρώτη απειλή ως υπάρχουσα κατάσταση.
Και πλέον διερωτάται κανείς ποια τα επόμενα βήματα: Η Κίνα συνεχίζει την προσέγγιση: το «belt and road initiative». Η Κίνα είναι από τις παλαιότερες κοινωνίες. Πολυπληθείς και πολλοί πιστεύουν ικανοί να ορίσουν μελλοντικές συνθήκες. Είναι γνώστες της γεωγραφίας καλά. Των πολιτισμών καλά. Δεν είναι τυχαίο πως μερικές μέρες μετά πολλοί πολιτικοί και απεσταλμένοι της Κίνας στη Δύση έσπευσαν να προτάξουν πολλά για το μέλλον. Να δείξουν πολλά. Όπως ο πρόσφατος απεσταλμένος στην Ελλάδα που μεταξύ άλλων βρέθηκε με τον Υπουργό μας Άμυνας προκειμένου να αναδείξει τη σημασία της γεωπολιτικής ανάγκης για συνεργασίας.
Ας μην έχουμε αυταπάτες. Είναι μεγάλη χώρα η Κίνα. Έχει πολλές προοπτικές. Τώρα και στο μέλλον. Ωστόσο. Δεν παράγουμε κάτι σημαντικό. Έχουμε γεωστρατηγικής σημασίας χώρα. Είμαστε η πρώτα χώρα εισόδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Έχουμε πολλές προοπτικές. Άλλα όχι στον βαθμό που χρειαζόμαστε να είμαστε ίσοι συνέταιροι. Ότι κάνει η Κίνα το κάνει για τη δική της ανάδειξη και υπεροχή. Θέλει να είναι εταίρος με τα δικά της μέτρα και σταθμά.
Στον Αραβικό Κόλπο και την περιοχή χρειάζεται προσοχή. Είναι στρατηγικός εταίρος στην Αραβική χερσόνησο και επενδυτικός. Όσο και στην Ήπειρο της Αφρικής. Αλλά κάνει καλά μια τακτική πολιτική που έκανε χρόνια οι ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική: προτάσσει συμβόλαια επενδύσεις και δάνεια που δεν ξεπληρώνονται και μπαίνουν στην κυριαρχία της Κίνας. Γιατί μπορεί όταν έχει δυναμική 1 δις ανθρώπων και παραγωγή που τείνει να γίνει μεγαλύτερη της Αμερικής. Δεν ήταν τυχαίο ότι τα έβαλε ο Πρώην Πρόεδρος Τραμπ με την Κίνα για το παγκόσμιο εμπόριο, συμφωνίας της οποία συμφώνησε και ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ Μπάιντεν. Τα γεωπολιτικά δεδομένα αλλάζουν. Αν το Ιράν δεν καταφέρει να ορθοποδήσει για το δικό της καλό, ίσως τότε μακροχρόνια να είναι χειρότερο το μέλλον κάτω από την Κίνα. Ωστόσο, προς το παρόν δεν υπάρχουν λύσεις για το Ιράν το ίδιο.
Ενώ ταυτοχρόνως, συνεχίζει αλυτρωτικές πολιτικές εναντίον των Αραβικών κρατών της χερσονήσου, του Ισραήλ αλλά και φίλων αυτών. Τα πράγματα εξελίσσονται. Οι παίχτες πολλαπλασιάζονται. Αυτό που μπορούμε να πούμε με σιγουριά είναι πως όσοι θα χτίσουν σήμερα ίσως κερδίσουν πολλά, αλλά εν’ τέλει και ίσως χάσουν. Ως Ελλάδα θα ήταν καλό να τα γνωρίζουμε αυτά. Να έχουμε επιλογές και προοπτικές πως θα σταθούμε σε αντίστοιχε περιπτώσεις. Είμαστε σταθερός παράγοντας αλλά ίσως είναι καλό να αποδείξουμε εμπράκτως την προοπτική στρατηγικών μας συμμαχιών σε πολλαπλά επίπεδα. Στο μεταξύ να αναδείξουμε τον δικό μας πόλο με τους νέους μας στρατηγικούς εταίρους σε μια περίοδο που το χρειαζόμαστε.
* O Δρ. Μάριος Παναγιώτης Ευθυμιόπουλος είναι Κοσμήτορας Σχολής Διεθνούς Ασφάλειας και Παγκόσμιας Πολιτικής, Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας και Στρατηγικής Αμερικανικό Πανεπιστήμιο των Εμιράτων και μέλος του ΔΣ του Παρατηρητηρίου Ευρωμεσογειακής Ασφάλειας και Συνεργασίας
