Είχαμε αναφέρει σε προγενέστερο άρθρο στο Liberal, κατά την περίοδο των εκλογών στην Τουρκία, πιθανές κινήσεις του Τούρκου προέδρου, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Είχαμε προϊδεάσει για την «καταλληλόλητα» της τότε υποψηφιότητάς του, όσον αφορά τη διεθνή κοινότητα και τις «αναμενόμενες γεωπολιτικές αλλαγές», που θα προέκυπταν και θα προκύψουν ως αποτέλεσμα των «τεκτονικών αλλαγών» και για το κοινωνικό σύνολο θα φαίνονται πολλαπλές. Και βεβαίως δεν θα είναι απαραίτητα και θετικές απέναντι στις επιδιώξεις μας σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής και άμυνας τόσο για την Ελλάδα όσο και για την Κύπρο.
Βεβαίως, αυτό δεν σημαίνει πώς τα όποια αποτελέσματα δεν θα παρουσιαστούν ως επιτυχία: Γιατί ζούμε - μεταξύ άλλων - και σε μια περίοδο ισχυρής πολιτικής επικοινωνίας. Και όχι απαραίτητα πρακτικών «κόκκινης γραμμής για τα ελληνικά συμφέροντα και μόνο». Έτσι αναμένεται να γίνεται αναφορά συνέχεια για τις παγκόσμιες οικονομικές συνέπειες, για το περιβάλλον και την Ευρώπη, ως επικοινωνιακούς μοχλούς. Είχαμε επισημάνει, κατά συνέπεια, ότι η επανεκλογή Ερντογάν θα σήμαινε πολλές αλλαγές και νέες επιδιώξεις.
Τα παγκόσμια αποτελέσματα και όχι η αρχή της συνεργασίας όπως επικαλούνται ορισμένοι, είναι αυτά που τώρα ξεδιπλώνονται. Όλα γίνονται στην παρούσα χρονική στιγμή για κάποιο λόγο. Και από αυτά που θα προκύψουν στο μέλλον.
Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί. Δυστυχώς ακόμα δεν έχουμε ξεκαθαρίσει το εθνικό μας πλάνο και τη στρατηγική βάθους. Απλά τεκμηριώνουμε ή αναλύουμε τις όποιες κινήσεις και όχι το τι θέλουμε να πετύχουμε. Αυτό αποδεικνύεται από όσα έγιναν εντός της χώρας αλλά και από όσα έγιναν στο εξωτερικό. Γιατί απλά δεν συμβαδίζουμε με την πραγματικότητα ή απλά δεν είμαστε έτοιμοι να δούμε κάποια θέματα κατάματα και να κάνουμε κάτι για αυτά, ή απλά δεν θέλουμε.
Ίσως ακολουθούμε μια πορεία που ενδεχομένως είναι ευνοϊκότερη από τις υπόλοιπες επιλογές. Αλλά από ό,τι φαίνεται, αλλάζουμε και πολιτική προσέγγιση σε σχέση με σοβαρά θέματα: Το Κυπριακό είναι ένα από αυτά.
Πιστεύεται πως η πολιτική σήμερα είναι συνυφασμένη με παγκόσμια, περιφερειακά και εθνικά κριτήρια οικονομικών επενδύσεων και υποδομών, αλλά και πολιτικών αποφάσεων κυρίως στο υψηλότερο σημείο της οικονομικής διαχείρισης και του παγκόσμιου εμπορίου. Αυτό, όμως, συμβαίνει επίπεδο παροχής υπηρεσιών και όχι σε επίπεδο παραγωγής και καινοτομίας. Προφανώς, η Ελλάδα προχωρά με σταθερά βήματα ανάπτυξης. Και είναι φυσιολογικό: Τι μας άφησαν και πού πήγαμε, τι έπρεπε να υλοποιήσουμε και τι υλοποιούμε.
Ακόμα, δεν έχουμε παραγωγή όπως πρέπει. Το εμπόριο εξελίσσεται, αλλά η πραγματική οικονομία πάσχει. Δεν έχουμε ουσιαστικές υποδομές για το μέλλον και ίσως όχι για το παρόν. Φτιάχνουμε ό,τι πρέπει, ώστε οι υποδομές και οι υπηρεσίες μας να αντικατοπτρίζουν το 2023, αλλά, δυστυχώς, οχι και τις ανάγκες του μέλλοντος. «Δεν έχουμε άλλο τρόπο», είχε ανακοινώσει ο πρωθυπουργός, «παρά να κοιτάξουμε μπροστά. Είναι εθνικός στόχος και μονόδρομος». Συμφωνώ. Αλλά εξακολουθούμε να μην είμαστε καινοτόμοι. Το αποδεικνύουμε με διαφόρους τρόπους.
Ακόμα και τώρα, επιδιώκουμε να δημιουργήσουμε μια ευρωπαϊκή κοινωνία όπως τη φανταζόμαστε, με ευρωπαϊκά πρότυπα. Κι αυτό το κάνουμε, ξεχνώντας πως και η Ελλάδα είναι μέρος της Ευρώπης και πρέπει να μεταλαμπαδεύουμε και εμείς πολιτισμό, ικανότητες και τρόπο ζωής, όπου αυτό είναι εφικτό. Ταυτοχρόνω,ς σε παγκόσμιο επίπεδο ακόμα δεν είμαστε τόσο ενεργοί όσο, για παράδειγμα, οι γείτονές μας. Δεν έχουμε μια οικονομία που να λαμβάνει χώρα στις G20. Και μην βιαστούμε να πούμε πως η Ευρώπη είχε αντιπροσωπεία την επίσημη Ευρωπαϊκή Ένωση. Είχε και χώρες της ΕΕ που είχαν αντιπροσωπεία άμεση,μ γιατί είναι μέλη της G20. Άρα, έχουμε δύο διαφορετικές αντιλήψεις.
Είμαστε μια χώρα γεωστρατηγικής σημασίας. Έπρεπε να αποφανθεί η Ινδία ως προς αυτό, για να γίνει σαφές. Αυτό που για εμάς είναι αυτονόητο και στην Ιστορία μας αυτό ξέρουμε κι αυτό διδάσκουμε.
Όμως και πάλι θα πρέπει να προσέξουμε μην καταλήξουμε ως ένα πλάνο αλλαγής όπως γίνεται τώρα στο Αχτσάρ/Ναγκόρνο Καραμπάχ αλλά και στις σχέσεις Ισραήλ - Τουρκίας, που μόλις προ ωρών οι δύο ηγέτες, Νετανιάχου και Ερντογάν, αποφάσισαν την από κοινού συνεργασία σε ενεργειακό επίπεδο στη Μεσόγειο.
Αυτή είναι η νέα πραγματικότητα. Και όσο πολιτικά είχαν και έχουν ανταγωνισμό, ποτέ δεν σταμάτησαν να έχουν αναπτυσσόμενες διμερείς σχέσεις σε επίπεδο εξαγωγών, εισαγωγών ανάμεσά τους. Και στο βάθος ο παγκόσμιος χάρτης για νέες διόδους εφοδιαστικής αλυσίδας, για τρένα, ηλεκτρισμό, ενέργεια αλλά και οπτικές ίνες. Και στη μέση, η επίλυση περιφερειακών ζητημάτων είτε σε διμέρες επίπεδο είτε με τη διαμεσολάβηση μεγάλων δυνάμεων, ήτοι με το βλέμμα στην Κύπρο, τα ελληνοτουρκικά, τον Λίβανο, τη Συρία και το Παλαιστινιακό.
Είχαμε αναφέρει πως «κάποιοι γλυκοκοιτούν συνεπώς την δυναμική του Ερντογάν και όχι μόνο». Εξαιτίας του πολέμου Ουκρανίας - Ρωσίας, έχουν ανατραπεί όλα τα υφιστάμενα δεδομένα, κυρίως της περιφερειακής και παγκόσμιας εφοδιαστικής αλυσίδας. Αλλά αυτό είχε γίνει και την περίοδο του κορονοϊού. Υπό το πρίσμα αυτό, δημιουργήθηκαν, κατατέθηκαν και αναρριχήθηκαν νέες επιλογές.
Είχαμε επισημάνει,πως «απαιτείται ισχυρή και σοβαρή γνώση» και στρατηγική αντίληψη και πρακτική και για το παρόν αλλά και για το μέλλον. Αν αντιληφθεί κανείς το πολυδιάστατο της παγκόσμιας και περιφερειακής πολιτικής, μπορεί πολύ εύκολα να κατανοήσει ευκαιρίες αλλά και προκλήσεις, μεταξύ άλλων και την Τουρκία του Ερντογάν.Από την άλλη, το περιφερειακό και διεθνές περιβάλλον, που χτίζεται διαμέσου της Ελλάδας και με μεγάλο κερδισμένο την Ευρώπη.
Έπρεπε και πρέπει να γίνουν πολυδιάστατοι «συσχετισμοί» σεναρίων εξελικτικών μεταξύ των χωρών μας. Λόγω των παραπάνω, σε πραγματικό επίπεδο, πρέπει να γίνονται συνεχώς συσχετισμοί και σενάρια και εξέλιξη του στρατηγικού βάθους της Ελλάδας για τα επόμενα εκατό χρόνια και όλα αυτά να συμπεριλάβουν το πολυδιάστο και το εμπειρικό.
Είχαμε αναφέρει πως ο Ερντογάν «τα παίζει όλα για όλα»… «Στα θέματα εξωτερικής πολιτικής ίσως ποντάρει και επιδιώξει εντέλει κάποια βοήθεια από κάποιους ως «από μηχανής θεός» να έρθει από Δύση και Ανατολή, αλλά και από το Βορρά. Είναι προφανές ότι έχει ήδη προετοιμάσει το επικοινωνιακό σκηνικό, το οποίο σιγά - σιγά αναπτύσσει. Και εκεί, ακριβώς, πρέπει να προσέξουμε την εξελικτική πορεία της πολιτικής του που επιδιώκει κυριολεκτικά να πάει παντού».
Και αυτό ακριβώς είναι το ζήτημα. Επιδιώκοντας να δώσουμε μια εικόνα συμβολικά στη παρούσα συγκυρία, είναι καλό να πούμε τα εξής:
1. Ο πόλεμος Αζερμπαϊτζάν, Αχτσάρ/Ναγκόρνο Καραμπάχ δεν ήταν στο παρελθόν τυχαίος και δεν είναι ούτε και τώρα. Όπου - μεταξύ άλλων - έχει αποφασιστεί η συμβολή του Αζερμπαϊτζάν στο ζήτημα του αερίου προς την Ευρώπη και η γεωγραφική τοποθεσία της κατασκευής περνάει από το Καραμπάχ. Δεν είναι τυχαία η απόφαση του Προέδρου της Αρμενίας να μην συμμετέχει ενεργά με στρατό. Άραγε, για να αντισταθμίσει τη νέα πραγματικότητα, μήπως του προτείνεται ένα ευρωατλαντικό μέλλον; Δεν είναι επίσης τυχαία η συμφωνία μεταξύ της Τουρκίας, της Ελλάδα; και του Αζερμπαϊτζάν. Όπως δεν είναι και τυχαία και η συμμετοχή των Τούρκων συνεχόμενα στο πλευρό του Αζερμπαϊτζάν. Γιατί ο δρόμος ακόμα είναι μακρύς και επί του πρακτέου δεν είναι ακόμη όλα δεδομένα.
2. Σε ό,τι αφορά τον πόλεμο Ουκρανίας – Ρωσίας, θα συνεχιστεί μέχρι το 2027 και η συνέχισή του θα εξαρτηθεί από τις διαπραγματεύσεις, όποτε κι αν αρχίσουν αυτές. Στο μεταξύ η απόφαση του Ισραήλ να συμμετέχει με την Τουρκία σε από κοινού εκμετάλλευση ενεργειακών πόρων, κατά τη διάρκεια της 78ης Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, δίνει το στίγμα του τι αναμένουμε σε ό,τι αφορά την Ελλάδα. Με τη διαφορά πως η Ελλάδα έχει νησιά.
Δεν έχει οριστικοποιήσει ΑΟΖ γύρω από τα νησιά της και το σύνολο της χώρας, ενώ παραμένουν ανοικτά τα θέματα της υφαλοκρηπίδας και της συζήτησης περί ναυτικών μιλίων. Προσβλέπει η Ελλάδα σε συνεργασία για το μεταναστευτικό αλλά αυτό ποτέ δεν σταμάτησε. Προσβλέπει η χώρα μας σε συνεργασία για το Περιβάλλον και θα προτάξει παγκόσμια συμμαχία το Νοέμβριο, στο Άμπου Ντάμπι, κατά τη διάρκεια του COP-28, όπως είπε και ο Πρωθυπουργός.
Ενδεχομένως, όμως, να αξίζει πολύ περισσότερο να πούμε ότι θα εισέλθουμε σε μια πραγματική οικονομία στηριζόμενη στην πράσινη κυκλική οικονομία και τις νέες τεχνολογίες που θα αναγκάσουν την Ελλάδα να φτιάξει όλες τις υποδομές της, παρά να ονοματίζει νέες συμμαχίες, που στην πραγματικότητηα συζητώνται από 1972 περί του κλίματος από τον ΟΗΕ. Και βεβαίως, ας μην ξεχνάμε και τη μεγάλη Συμφωνία του Παρισιού το Δεκέμβριου του 2015, που αφενός ανατρέπει το Πρωτόκολλο του Κυότο, αφετέρου αναβαθμίζει τις Συμφωνίες του Κυότο σε πρακτικό επίπεδο, έχοντας για πρώτη φορά στην Ιστορία 190 χώρες που υπογράφουν τη συμφωνία αυτή. Παράλληλα, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε και τους Στόχους της Χιλιετίας (Millenium Goals) του ΟΗΕ.
Επιστρέφοντας στα πρόσφατα γεγονότα της 78ης Γ.Σ. του ΟΗΕ, τα επικοινωνιακά παιχνίδια και η συνάντηση «στο σπίτι της Τουρκίας», στη Νέα Υόρκη μεταξύ των δύο ηγετών, ήταν λάθος. Αν ήταν θέμα επικοινωνίας και επιθετικής φιλίας του Πρωθυπουργού της Ελλάδος προ τον Πρόεδρο της Τουρκίας, τότε αυτό θα μπορούσε να γίνει «α λα Αμέρικα» σε ένα καφέ της πόλης. Και υπάρχουν πολλά στη 2η Λεωφόρο του Μανχάταν της Νέας Υόρκης. Όπως αυτά, βεβαίως, συμβαίνουν από τους εκάστοτε προέδρους Αμερικής και δεν τίθεται ποτέ κανένα ζήτημα ασφάλειας.
3. Η εμπόλεμη κατάσταση στη Συρία, επί της ουσίας, δεν σταμάτησε ποτέ, αλλά ούτε και στη Λιβύη. Πρόσφατα και τα καθημερινά πλέον ζητήματα στο Κόσοβο και τη Σερβία, όταν ταυτόχρονα η ελληνική δύναμη ηγείται της KFOR για το επόμενο διάστημα. Είχαμε αναφέρει πως «η Τουρκία θα πάρει πρωτοβουλία και με την Ουκρανία, αλλά και θα επιδιώξει να “αναγνωρίσει” ξανά τα κατεχόμενα». Το έκανε από το βήμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ.
Όταν, για πρώτη φορά, γίνεται αυτό παρουσία του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, που συνειδητά παραμένει στην αίθουσα, για να προκαλέσει συζήτηση. Πρόκειται για μια πολιτική «καινοτομία» που δεν πρέπει να μείνει απαρατήρητη, και σίγουρα δεν είναι ούτε τυχαία αλλά ούτε και πιθανώς καλοδεχούμενη, όταν ταυτόχρονα ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας δεν συζητά ανοιχτά τουλάχιστον με την Τουρκία για την Πύλα της Κύπρου ή τα καθημερινά ζητήματα που προκαλούν οι Τούρκοι στην «Πράσινη Ζώνη», είτε αυτό είναι εντός της Πύλας, είτε στη Λευκωσία είτε στην Αμμόχωστο. Και βεβαίως, η «Πράσινη Ζώνη» έχει δοθεί από την Κυπριακή Δημοκρατία στον ΟΗΕ.
Όπως πρόσφατα, η μήνυση της Ουκρανίας στην Πολωνία, όταν η τελευταία έκανε μήνυση για τα σιτηρά και έπρεπε να εμπλακεί ο Λιθουανός πρωθυπουργός μεταξύ των δύο αρχηγών και να βγει αργότερα ο Πρόεδρος της Πολωνίας και να πει ότι ήταν τελικά μια «παρεξήγηση».
Οι πολιτικές εξελίξεις τρέχουν. Ο γερουσιαστής Μενέντεζ, που είναι ίσως μία από τις πλέον ελάχιστες δυνατές προσωπικότητες στο σύνολο της ανώτατης πολιτικής εξουσίας των ΗΠΑ, βάλλεται (αδίκως) από υποστηρικτές και κατηγορητήρια που - μεταξύ άλλων - υποστηρίζουν και τουρκικά συμφέροντα και γιατί επιδιώκουν την υλοποίηση της πολιτικής της Αμερικής με την Τουρκία. Είναι οι ίδιοι που επικαλούνται το γεγονός ότι η Τουρκία εμπλέκεται ενεργά σε παγκόσμια ζητήματα ασφαλείας, όπου άλλες χώρες δεν το κάνουν. Ας μην ξεχνάμε το πολυμερές σχήμα (ΗΠΑ, Κατάρ, Τουρκία) για το Αφγανιστάν και το διαμεσολαβητικό ρόλο της Τουρκίας με το Ιράν και τις ΗΠΑ.
Δεν είναι τυχαία, σε επίπεδο πολιτισμικής διπλωματίας, η υποστήριξη της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ στην πρόσφατη Σύνοδο της UNESCO, ώστε να εγγραφεί το Ζαγόρι στο κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς, σε αντίθεση με τη Ρωσία, ως παράδειγμα, η οποία δεν υποστήριξε την ελληνική υποψηφιότητα.
Συνοψίζοντας, βρισκόμαστε μπροστά σε μια μεγάλη περίοδο πολιτικής κινητικότητας, αλλά και σημαντικών εξελίξεων και αποφάσεων. Στο εσωτερικό, αναμένονται μεγάλες αλλαγές και ανακατατάξεις, κομματικές και πολιτικές. Και αν τα έργα που εξαγγέλθηκαν δεν υλοποιηθούν, έστω και τα λίγα, τότε θα μπούμε σε περιπέτειες, κατά τις οποίες ο κομματικός χάρτης αλλά και οι προοπτικές θα αλλάξουν.
Πιστεύεται πως θα δούμε πολλές νέες συμμαχίες αλλά και επιδιώξεις συμμαχιών σε διεθνές επίπεδο. Και πρέπει να είμαστε ρεαλιστές. Συμφωνώ με την κριτική σκέψη και την πολιτική καινοτομία. Συμφωνώ, επίσης, με τις δυνατότητες που έχει η χώρα μας και ότι πρέπει να χτίσουμε πάνω σε αυτή. Πρέπει, όμως, να γίνει σωστά. Η κριτική σκέψη στην πολιτική είναι πολιτικός ρεαλισμός και όχι μια σκέψη μόνο πολιτικής επικοινωνίας. Και όταν η πολιτική επικοινωνία είναι για καλοπροαίρετη κριτική, τότε πρέπει να ξέρουμε πως πρέπει να γίνουν εκ βαθέων πολιτικές αλλαγές τόσο στους ανθρώπους όσο και στον τρόπο της διοίκησης αλλά και της λήψης αποφάσεων.
Πρέπει να μπουν πραγματικά χρονοδιαγράμματα και πρέπει να δημιουργηθεί πλούτος των Ελλήνων. Όπως επίσης, είναι αδήριτη ανάγκη να δημιουργήσουμε τις προοπτικές μιας οικονομίας πράσινης, αναπτυξιακής και τεχνολογικής και να δώσουμε έμφαση στο δημογραφικό που θα πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο των αναγκών της Ελλάδας.
Αν όλες οι περιοχές της Ελλάδας δεν είναι ανεπτυγμένες και αν εμείς οι Έλληνες δεν αποκτήσουμε δύναμη αλλά και εμπλοκή με περιφερειακές υποχρεώσεις σε όλα τα επίπεδα, να μην αναμένουμε αλλαγή πολιτικής πλεύσης στον τρόπο που μας αντιλαμβάνονται όλοι, και εμείς το κράτος μας αλλά και την κυβέρνησή μας. Όλα είναι καλοπροαίρετα, αλλά πρέπει να είναι και πραγματικά.
Δεν πρέπει να γίνεται καμία συζήτηση για καμία διαπράγματευση και «καμία Χάγη», πριν δούμε τη χώρα μας ουσιαστικά δυνατή, το ανθρώπινό της δυναμικό, στην οικονομία της, την παραγωγή της και στην καινοτομία της διακυβέρνησής της.
Στο μεταξύ αλλάζουμε το χάρτη της Ελλάδας, λένε. Είναι όπως το Μετρό της Θεσσαλονίκης. Για 9 στάσεις το 2020, φτάσαμε στο 2023. Το 2023 έγινε αρχές του 2024. Το 2024 έγινε τέλος του2024. Και ανακοινώνουμε τα σχέδια για την επέκτασή του και την «Fly over» της νέας περιφερειακής Θεσσαλονίκης και όπως ανέφερε «χωρίς διόδια». Όταν δεν έχουμε λεωφορεία όπως και Μητροπολιτικό Δήμο, άλλα και πάρκα. Όταν ταυτόχρονα, στην υπόλοιπη Ελλάδα υπάρχει μια Δαδιά κατεστραμμένη και μια Θεσσαλία κατεστράμμενες, σε μια χώρα που παραμένει οικονομικά ασύμφορη. Αλλά δεν είναι «η ώρα να αποδώσουμε ευθύνες», όπως σωστά ανάφερε ο πρωθυπουργός.
Τουλάχιστον, στην επερχόμενη συνάντηση στις 7 Δεκεμβρίου 2023, ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία, ας υπάρξει μια ουσιαστική - πραγματική ατζέντα, αλλά και σε σωστό μέρος, που να αναδείξει το μεγαλείο της ιστορικής και πολιτισμικής Ελλάδας. Το «Παλατάκι» στην Καλαμαριά, το οποίο είναι παρατημένο θα μπορούσε να σημάνει αυτή την αλλαγή της πολιτικής πλεύσης. Και αυτό πολιτική ανάγκη είναι. Κάπως έτσι είναι η πολιτική επικοινωνία σήμερα.
Ας προσέξουμε, λοιπόν. Και, πιστέψτε μας, είναι καλοπροαίρετη αυτή η κριτική.
*Δρ. Μάριος Παναγιώτης Ευθυμιόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Στρατηγικής και Ασφάλειας, Πρόεδρος Τμήματος Ιστορίας, Πολιτικής και Διεθνών Σπουδών Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος, Κύπρος, Πρόεδρος του Strategy International (SI) Ltd.
