(Φωτ.: 15/10/2015 - Σύνοδος Κορυφής της Ε.Ε. Οικογενειακή φωτογραφία των ηγετών της Ε.Ε. - Για να δώσει λύσεις η σημερινή Ευρώπη στις απειλές που την αποσταθεροποιούν, πρέπει να κοιταχτεί στο εσωτερικό της, να αναθεωρήσει τη σκέψη της και να λειτουργήσει πολιτικά αντί τεχνοκρατικά.)
Του Βασίλη Κοψαχείλη*
Η οικονομική και προσφυγική κρίση έφεραν στην επιφάνεια ένα πρόβλημα της Ευρώπης και της Δύσης συνολικότερα, που χαρακτηρίζει τις εξελίξεις από το 2008 ως σήμερα. Την αδυναμία θεσμών και ηγετών να παρακολουθήσουν αποτελεσματικά τις προκλήσεις του 21ου αιώνα, είτε από έλλειψη πολιτικής ικανότητας, είτε λόγω εξάρτησης τους από γραφειοκρατίες και μηχανισμούς με ιδιαίτερα συμφέροντα αυτοσυντήρησης.
Ευτυχώς για τον κόσμο και την παγκόσμια σταθερότητα, όταν το 1990 κατέρρευσε το οικοδόμημα της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, υπήρχαν στη Δύση ηγέτες ικανοί να λειτουργήσουν αυτόνομα και να πάρουν γενναίες αποφάσεις, οδηγώντας τους θεσμούς των οποίων ηγούνταν, να δράσουν ανάλογα. Έτσι, η παγκόσμια σταθερότητα εξασφαλίστηκε και γρήγορα οι χώρες που βρέθηκαν σε αδυναμία κατάφεραν να σταθεροποιηθούν και να ελπίζουν σε ένα καλύτερο αύριο. Διότι η ελπίδα που βρίσκει ανταπόκριση είναι και το στοιχείο που κρατάει τις κοινωνίες μακριά από ακρότητες και επικίνδυνους αναθεωρητισμούς.
Παρουσία εξορκισμών, απουσία ηγετών
Το 2008 το παγκόσμιο σκηνικό ξαναέγινε επικίνδυνο και έκτοτε βρισκόμαστε εκτεθειμένοι μπροστά σε νέες οικονομικές και γεωπολιτικές προκλήσεις. Δυστυχώς, ηγέτες και θεσμοί αντιμετωπίζουν αυτές τις προκλήσεις με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπιζόταν η επιδημία της βουβωνικής πανώλης κατά τον Μεσαίωνα. Με εξορκισμούς. Διότι λύσεις δεν δόθηκαν, παρότι είχαμε και τις εμπειρίες και τα μέσα για να δώσουμε λύσεις. Αυτό που απουσίαζε και εξακολουθεί να απουσιάζει είναι ο παράγοντας ηγεσία, σε συνδυασμό με τη γενναία και φρέσκια πολιτική σκέψη.
Η έλλειψη ικανών ηγετών και οι γερασμένοι θεσμοί καταδικάζουν σήμερα την Ευρώπη, τη Δύση και τον κόσμο σε μια πολύ περίεργη, τοξική και επικίνδυνη στασιμότητα. Ενώ οι κρίσεις θα βαθαίνουν τελματώνοντας κράτη και κοινωνίες, η τεχνολογία θα εξελίσσεται και θα αποκεντρώνεται με τέτοιους ρυθμούς και σε τέτοια επίπεδα που η έννοια του κεντρικού πολιτικού/γεωπολιτικού ελέγχου δεν θα έχει κανένα πρακτικό νόημα την επόμενη δεκαετία. Ο συνδυασμός των κρίσεων, παράλληλα με την αποκέντρωση και αύξηση της δύναμης της τεχνολογίας, θα οδηγήσει σε χαοτικές καταστάσεις συνολικής αποσταθεροποίησης του παγκόσμιου συστήματος.
Η Ευρώπη ως αδύναμος κρίκος...
Σε μια εποχή που ένας χάκερ μπορεί να μολύνει τα συστήματα ενός πυρηνικού υποβρυχίου, σε μια εποχή που ένας blogger μπορεί να κινητοποιεί ολόκληρες κοινωνικές μάζες και λαούς, σε μια εποχή που αρκεί η ενέργεια ενός ανόητου για να τιναχθούν τα πράγματα στον αέρα, η υπεύθυνη και αποτελεσματική ηγεσία είναι αυτή που μπορεί να κρατήσει καταστάσεις να μην εξελιχθούν σε Αρμαγεδδών. Και οι «γεωπολιτικές εξισώσεις» δείχνουν ως αδύναμο κρίκο την Ευρώπη και όχι τα πεδία των μαχών στη Μεσοποταμία.
...αντιμέτωπη με τη μεγαλύτερη πρόκληση της ιστορίας της
Ως εκ τούτου, η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται αντιμέτωπη με τη μεγαλύτερη πρόκληση της ιστορίας της. Αυτήν τη στιγμή κρίνεται το μέλλον της. Από τη μία βρίσκεται αντιμέτωπη με τον πιο επικίνδυνο συνδυασμό προκλήσεων –αυτόν της ταυτόχρονης οικονομικής, πολιτικής και προσφυγικής/πολιτισμικής κρίσης– που ιστορικά έχει οδηγήσει σε διάλυση ολόκληρες αυτοκρατορίες. Από την άλλη βρίσκεται αντιμέτωπη με τις εγγενείς της αδυναμίες στη λήψη των αποφάσεων, την απουσία ευρωπαϊκού συμφέροντος και την έλλειψη αποφασιστικής πολιτικής ηγεσίας.
Στο παρελθόν, η Ε.Ε. ξεπερνούσε τις προκλήσεις, διότι, έστω και την τελευταία στιγμή, λειτουργούσε το ειδικό πολιτικό βάρος ορισμένων σημαντικών Ευρωπαίων ηγετών. Αυτό σήμερα απουσιάζει! Η όλη διαχείριση των θεμάτων γίνεται από μέτριες γραφειοκρατίες και μηχανισμούς που ενδιαφέρονται για τη συντήρηση των κρίσεων και την εξάρτηση των ηγετών από αυτούς, αντί της άμεσης λύσης των προβλημάτων πριν γίνουν ανεξέλεγκτα.
Τα βήματα που πρέπει άμεσα να ακολουθηθούν
Για να δώσει λύσεις η σημερινή Ευρώπη στις απειλές που την αποσταθεροποιούν, πρέπει να κοιταχτεί στο εσωτερικό της, να αναθεωρήσει τη σκέψη της και να λειτουργήσει πολιτικά αντί τεχνοκρατικά. Αν και είναι ήδη πολύ αργά, πάντα υπάρχει χρόνος διορθωτικών κινήσεων. Μόνο η ίδια η Ε.Ε. μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την προσφυγική/πολιτισμική κρίση που την απειλεί, φτάνει να λειτουργήσει επιτέλους ως ενιαία μεγάλη δύναμη και κάνοντας χρήση των δυνατοτήτων της, συνδυάζοντας οικονομικά και πολιτικά μέσα. Το ΝΑΤΟ είναι ένας καθαρά αμυντικός οργανισμός και είναι τουλάχιστο άστοχη η εμπλοκή του στο προσφυγικό ζήτημα, ακόμη και αν αυτή η εμπλοκή αφορά την ανταλλαγή πληροφοριών. Η Ε.Ε. είναι αυτή που κρατά τα κλειδιά της λύσης του προβλήματος. Και μπορεί να το κάνει με τρία βήματα:
- Σε διεθνοπολιτικό επίπεδο πρέπει να εκφράσει δυναμικά, προς κάθε κατεύθυνση, το ευρωπαϊκό της συμφέρον. Ποια είναι η στρατηγική της, τι θέλει, και πώς θα προασπίσει τα γεωστρατηγικά της συμφέροντα. Αν αυτό σημαίνει ότι πρέπει να στεναχωρήσει την Τουρκία, το Πακιστάν, τη Σαουδική Αραβία ή τη Ρωσία, τότε να το κάνει.
- Σε πολιτικό επίπεδο θα πρέπει να ωριμάσει, και η ηγεσία της Ε.Ε. να συμπεριφερθεί ως ηγεσία μεγάλης δύναμης και όχι σαν επικεφαλής φιλολογικού ομίλου. Αν οι χώρες του Visegrad ή όποιος άλλος θέλει να έχει εθνικές πολιτικές, μπορεί να μείνει σε αυτές και να ξεχάσει την κοινή Ευρώπη.
- Σε οικονομικό - τεχνικό επίπεδο, η Ε.Ε. έχει ακόμη πολλούς πόρους για να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις προσφυγικές ροές και να βοηθήσει αυτούς που πραγματικά έχουν ανάγκη προστασίας. Για τους υπόλοιπους πρέπει να δείξει αποφασιστικότητα και να χρηματοδοτήσει την επιστροφή τους στις πατρίδες τους, αφού πρώτα θα έχει φροντίσει ο αμυντικός/αστυνομικός της βραχίονας να επιβάλλει το αναγκαίο πλαίσιο σταθερότητας στις περιοχές από τις οποίες αυτοί οι άνθρωποι έρχονται.
Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για την Ευρώπη να επιβιώσει. Αν όχι, θα παρασύρει γρήγορα ολόκληρο το δυτικό οικοδόμημα στην αναρχία που σταδιακά βλέπουμε να κλιμακώνεται στον υπόλοιπο κόσμο.
* Ο κ. Βασίλης Κοψαχείλης είναι Διεθνολόγος, Γεωστρατηγικός Αναλυτής (BA, MPhil). Εργάζεται ως σύμβουλος εκτίμησης πολιτικών/γεωπολιτικών κινδύνων και είναι συγγραφέας του βιβλίου The Geoentrepreneurs'' Empire, ενώ άρθρα του φιλοξενούνται τακτικά στο Foreign Affairs (The Hellenic Edition).
