Του Κωνσταντίνου Λουκόπουλου*
Ο πόλεμος στην Συρία έχει σχεδόν τελειώσει με… «νικητή» τον Μπασάρ αλ Άσαντ και με μεγάλο ηττημένο τον Συριακό λαό στο σύνολο του και φυσικά την ίδια την Χώρα. Εξαιρετικού συμβολισμού γεγονός ήταν η πριν από ένα περίπου μήνα παράδοση της πόλης Νταράα από τους αντάρτες στις Κυβερνητικές Δυνάμεις, της πόλης όπου άρχισε η εξέγερση πριν από 7,5 περίπου χρόνια. Όταν ο Άσαντ κατέπνιγε την Άνοιξη 2011 με βία τις πρώτες κατ' αρχήν ειρηνικές διαδηλώσεις της συριακής αντιπολιτεύσεως ελάχιστοι εκτιμούσαν την διάρκεια και την καταστροφικότητα αυτής της κατ' αρχήν εμφύλιας σύρραξης που θα διαρκούσε μέχρι σήμερα.
Η αδυναμία και η έλλειψη βούλησης της διεθνούς κοινότητας να παρέμβει δυναμικά και έγκαιρα, η σύγκρουση των γεωπολιτικών συμφερόντων στην περιοχή της Μέσης Ανατολής των Παγκοσμίων και Περιφερειακών δρώντων και φυσικά η ανεξέλεγκτη στρατικοποίηση της αντιπολιτεύσεως με την ταυτόχρονη κλιμακούμενη αδιαλλαξία και σκλήρυνση της στάσης του Συριακού Καθεστώτος κλιμάκωσε την βία και δημιούργησε στρατιωτικό και πολιτικό αδιέξοδο! Αλληλομισούμενες εθνοτικές ομάδες, αδιάλλακτα θρησκευτικά δόγματα, σέχτες και φατρίες και εγκληματικές οργανώσεις αποτέλεσαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τους «αντιπροσώπους» (proxies) των εξωτερικών «παικτών».
Η ίδια η Συρία μεγάλη χαμένη
Μεγάλη χαμένη είναι η ίδια η Συρία αφού ο πόλεμος τελειώνει με μία φρικτή αιματοχυσία που υπερβαίνει τις 500 χιλιάδες νεκρούς και τα 2 εκ. τραυματίες και με μία τεράστια ανθρωπιστική κρίση με 10 εκ. κάτοικους να έχουν χάσει τα σπίτια τους και περί τα 5,8 - 6 εκ. να είναι πρόσφυγες σε άλλες χώρες. Για να αντιληφθούμε το μέγεθος της καταστροφής τονίζεται ότι το 2011 όταν ξέσπασε ο πόλεμος (αποφεύγω σκόπιμα να τον χαρακτηρίζω πλέον ως… εμφύλιο) ο πληθυσμός της Συρίας ήταν 23 εκ. ενώ σύμφωνα με τις εκτιμήσεις σήμερα δεν υπερβαίνει τα 16 εκ.
Δεν υφίσταται οικονομία, δεν υπάρχει εκπαίδευση και οι υπηρεσίες υγείας ουσιαστικά είναι ανύπαρκτες. Οι υποδομές οι οποίες εκτός από τα δυτικά της χώρας είναι ικανοποιητικές, στην υπόλοιπη χώρα είναι στοιχειώδεις ως και τελείως κατεστραμμένες. Σε όλα αυτά προστίθεται η αποσύνθεση της Συριακής κοινωνίας !
Είναι νικητής ο Μπασάρ Άσαντ;
Ο Άσαντ επέδειξε ψυχραιμία και αποφασιστικότητα. Στηριζόμενος στον σκληρό πυρήνα και στους ανθεκτικούς μηχανισμούς του Μπααθικού Κόμματος και στην Αλαουτική κοινότητα από την οποία προέρχεται ο ίδιος και το μείζον της «άρχουσα τάξης» της Συρίας, δεν εγκατέλειψε την χώρα του ακόμα και όταν διεξάγονταν αμφίρροπες μάχες εγγύς της Δαμασκού και το αξιόμαχο του Στρατού του ήταν στο ναδίρ.
Νίκησε όμως χάρη στους Συμμάχους του! Παρά την σημαντική υποστήριξη των Ιρανών και της Hezbollah από το 2012 και μετά, είχε φθάσει το καλοκαίρι του 2015 στα όρια του. Την κατάρρευση του αποσόβησε τον Σεπτέμβριο 2015 η Ρωσική στρατιωτική εμπλοκή. Από το 20% της εδαφικής ζώνης που ήλεγχε τότε, πέτυχε να ελέγχει σήμερα 3 χρόνια μετά, σχεδόν το 65% της επικράτειας της Συρίας.
Οι επιτυχίες του ISIS και η ίδρυση του Χαλιφάτου με «πρωτεύουσα» την Raqqa στα ανατολικά ήταν ένα «δώρο» και όχι πρόσθετη απειλή για την Δαμασκό! Οι ΗΠΑ και η Δύση έθεσαν ως προτεραιότητα την καταπολέμηση και την εξάλειψη ISIS και ο Άσαντ με τους Συμμάχους του… έγιναν «μαχητές» κατά της ισλαμιστικής τρομοκρατίας κάτι που τους έδωσε «σημαντικές ανάσες».
Κέρδισε όμως τον πόλεμο και χάρη στους... αντιπάλους του! Η Συριακή αντιπολίτευση δεν αποτέλεσε ποτέ μία ενιαία «συνεκτική οντότητα» με όργανα και δομές, αποτελούμενη από ετερογενείς οργανώσεις και πολλές έριδες σε συνδυασμό με την εμφάνιση του ΙSIS στα ανατολικά της χώρας, περιέπλεξαν περισσότερο την κατάσταση κάτι που ευνόησε τον Άσαντ.
Μπορεί ο βασικός κορμός του Μπααθικού καθεστώτος να ήταν η Αλαουτική κοινότητα που μόλις έφθανε το 18% του συνολικού πληθυσμού αλλά Μπααθιστές δεν ήταν μόνο οι Αλαουίτες αλλά και οι Χριστιανοί και Δρούζοι. Επιπροσθέτως υποστηρίχτηκε σε μικρό ποσοστό βέβαια, ακόμα και από κοσμικούς Σουνίτες οι οποίοι μάλιστα ως επιχειρηματίες δεν είδαν με «καλό μάτι» την ριζοσπαστικοποίηση και τον σαλαφισμό της ομόδοξης Αντιπολίτευσης.
Η παρούσα κατάσταση στην Συρία
Ο Άσαντ δεν φαίνεται πλέον να απειλείται. Οι κύριες εχθροπραξίες έχουν σταματήσει και μόνο μεμονωμένα επεισόδια σημειώνονται και αυτά στα ανατολικά και χωρίς σπουδαιότητα. Όμως η κατάσταση απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί σταθεροποιημένη.
Οι δυνάμεις του Άσαντ μαζί με τους Συμμάχους του Ιρανούς και Ρώσους, κατέχουν πλέον το 65% της επικράτειας. Εκτός από την λεγόμενη «χρήσιμη Συρία» που πάντοτε διατήρησε, (δυτικό τμήμα της χώρας, παράλια και Δαμασκός) και υφίσταται όλο το φάσμα των βασικών κρατικών λειτουργιών, ελέγχει πλέον ενοποιημένες «εδαφικές ζώνες» που συνδέουν όλες τις μεγάλες πόλεις της Συρίας από Νότο προς Βορά (Νταράα στην Χαμά και Χομς προς το Χαλέπι). Από αυτήν την εδαφική ζώνη ξεκινούν και άλλες δύο ευρείες «εξοχές» προς την κεντρική (Παλμύρα) και ανατολική Συρία στα σύνορα με το Ιράκ (ΧΑΡΤΗΣ). Αυτός είναι ο διάδρομος επικοινωνίας που ελέγχεται από τους Ιρανούς και συνδέει Ιράν με Λίβανο μέσω Ιράκ και Συρίας.
(Πηγή φωτογραφίας: Syrian War Maps and Database https://maps.southfront.org/about-100-isis-members-killed-in-ongoing-syrian-army-operation-in-al-safa-area-reports)
Νότια-Νοτιανατολικά βρίσκεται η περιφέρεια Al-Tanf που συνορεύει τόσο με την Ιορδανία όσο και με το Ιράκ. Κατέχεται από Σουνιτικές ανταρτικές ομάδες (στην πλειονότητα σαλαφιστές) υποστηριζόμενες από τους Σαουδάραβες. Στην περιοχή υπάρχει Αμερικανική Βάση και 2000 άνδρες των Ειδικών Δυνάμεων των ΗΠΑ. Ο Άσαντ κατηγορεί τις ΗΠΑ ότι παραβιάζουν την κυριαρχία της Συρίας ενώ συχνά-πυκνά διαμαρτύρονται και οι Ρώσοι αλλά μάλλον μόνο «για την τιμή των όπλων» μιας και φαίνεται ότι ΗΠΑ και Ρωσία αποδέχονται την παρουσία αλλήλων στην Συρία στις ζώνες που προαναφέραμε.
Στα βόρεια της χώρας υπάρχει επίσης ακόμα ένας ελεγχόμενος από Σουνίτες θύλακας που περιβάλει την πόλη Ιντλίμπ και φθάνει στον Βορρά νότια του Αφρίν (ΧΑΡΤΗΣ). Η περιοχή του Αφρίν μέχρι την Τζαραμπλούς στα τουρκοσυριακά σύνορα ελέγχεται από την Τουρκία με φιλικά προσκείμενους σ' αυτήν παραστρατιωτικούς.
Η μεγαλύτερη ζώνη εκτός ελέγχου Άσαντ είναι στα βορειανατολικά-ανατολικά της χώρας και κατέχεται από τις υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF) των οποίων το κύριο μέρος απαρτίζεται από τους Κούρδους του YPG. Περιλαμβάνει την Ράκκα στο Νότο και το Κομπανί, Χασακά και Νταιρίκ στον Βορρά. Το Συριακό Δημοκρατικό Συμβούλιο (Syrian Democratic Council) που ασκεί την Διοίκηση της περιοχής αποκαθιστά σταδιακά μέρος των υποδομών και ασκεί στοιχειώδεις κρατικές λειτουργίες.
Τέλος στα ανατολικά νοτίως της πόλης Ντε ερ Ιζορ υπάρχει μία περιοχή στην οποία εκτιμάται ότι έχουν καταφύγει τα απομεινάρια του ISIS χαρακτηρίζόμενη ως… χαώδης.
Ανταγωνισμός και… συνεργασία των Παγκοσμίων και Περιφερειακών Δρώντων
Αρέσει δεν αρέσει, στην σημερινή Συρία κύριος πρωταγωνιστής είναι η... Μόσχα και αυτό μάλλον και με την ανοχή της Ουάσιγκτον λόγω απουσίας αμερικανικής συνεκτικής στρατηγικής. Οι Αμερικανοί μπορεί να μην γνωρίζουν «τι ακριβώς θέλουν» αλλά έχουν καταλήξει στο τι «ακριβώς δεν θέλουν», κάτι που τόνισε ο Αμερικανός Υπουργός Άμυνας Τζέημς Μάτις: «δεν θα επιτρέψουμε να δημιουργηθεί κενό στην Συρία που θα το εκμεταλλευθεί ο Άσαντ ή οι τζιχαντιστές».
Τα συμφέροντα ΗΠΑ και Ρωσίας στην Συρία αναμφίβολα δεν ταυτίζονται. Όμως έχουν αναπτυχθεί δίαυλοι επικοινωνίας και υπάρχει συνεννόηση σε ευρύ φάσμα ζητημάτων όπως άλλωστε έγινε και με το σχέδιο περιοχών αποκλιμάκωσης του 2017 που επέτρεψε την σταδιακή κατάπαυση του πυρός, ιδιαίτερα μετά την συνάντηση Πούτιν και Τραμπ στο Ελσίνκι.
Η Ρωσία δεν επιθυμεί για δικούς της λόγους την συνέχιση της στρατιωτικής παρουσίας του Ιράν αλλά ούτε και την αύξηση της επιρροής της στην Δαμασκό! Η Τεχεράνη επιδιώκει με τους Quds του Soleimani και τους λοιπούς Σιίτες παραστρατιωτικούς να κυριαρχήσει στην Συρία και να κυκλώσει το Ισραήλ, κάτι που οι Ρώσοι κατόπιν πιέσεως της Ιερουσαλήμ προσπαθούν να αποτρέψουν. Επισημαίνεται ότι η Ρωσία με την συγκατάθεση του Ισραήλ διευκολύνει την κάθοδο του Συριακού Στρατού μέχρι και τα υψώματα του Golan (με τον όρο να παραμείνουν μακριά οι Ιρανοί).
Προς τα πού μπορεί να βαδίσει η… «νέα Συρία»
Το καθεστώς του Άσαντ δεν ανετράπη. Δεν είναι ρεαλιστικό να πιστεύεται ότι η Συρία θα ξαναγίνει το Κράτος που ήταν τον Μάρτιο 2011. Ούτε ότι θα διαλυθεί και θα δημιουργηθούν ανεξάρτητες κρατικές οντότητες έστω και αν σήμερα αυτές λειτουργούν αυτόνομα. Η «εθνική» συμφιλίωση δεν μπορεί να επιτευχθεί εύκολα.
Η Ρωσία και το Ιράν, επιδιώκουν την διατήρηση του Μπααθικού-Αλαουτικού καθεστώτος ως βασική συνισταμένη του νέου κράτους με ή χωρίς τον… Άσαντ. Από την άλλη μεριά οι ΗΠΑ και η Δύση δεν θέτουν πλέον ως προϋπόθεση οποιασδήποτε λύσης την απομάκρυνση του Άσαντ. Αυτό επιτρέπει σύγκλιση και την δημιουργία μιας μεταβατικής κατάστασης πριν διαμορφωθεί το τελικό κρατικό σχήμα.
Η σαφείς αναφορές για την «Ενιαία Συρία» τόσο στο «Ανακοινωθέν της Γενεύης» όσο και στο Ψήφισμα 2254 του ΣΑ/ΟΗΕ (Δεκ 2015) δεν αντίκεινται στην ορθολογική προσέγγιση και στην οποία οι περισσότεροι εμπλεκόμενοι και κυρίως Ρωσία και ΗΠΑ συμφωνούν και είναι μια υβριδική-ομοσπονδιακή Συρία. Η συναντίληψη Ρωσίας – ΗΠΑ μπορεί να οδηγήσει σε κατ' αρχήν συμφωνία κάτι που θα επιβάλει σε όλα τα ενδιαφερόμενα και εμπλεκόμενα μέρη εντός και εκτός Συρίας να «ρεαλιστικοποιήσουν» τις θέσεις τους και να συμβιβαστούν.
Η υβριδική - ομοσπονδιακή λύση αφήνει το καθεστώς Άσαντ κυρίαρχο στα εδάφη ή περίπου στα εδάφη που κατέχει σήμερα μιας και είναι βέβαιο ότι τα εσωτερικά σύνορα θα είναι αντικείμενο διαπραγματεύσεων. Η Ρωσία που ήλθε στην Μέση Ανατολή για να μην… φύγει εξασφαλίζει μέσω Δαμασκού την διατήρηση της στην περιοχή και μάλιστα έχοντας πλέον και «δικά της» λιμάνια και δικές της στρατιωτικές βάσεις στην Μεσόγειο (Ταρσός, Λατάκια).
Με την λύση αυτή οι ΗΠΑ αλλά και το Ισραήλ βλέπουν την Ιρανική επιρροή να μειώνεται ενώ δεν επιτρέπει στους τζιχαντιστές να ελέγχουν εδαφικές εκτάσεις. Μπορεί να έχει ηττηθεί ο ISIS αλλά κάποιες χιλιάδες μαχητές του είναι ακόμα εκεί, όχι μόνο στα ανατολικά, νότια της Ντερ ερ Ιζορ αλλά πολλοί είναι αναμεμειγμένοι πλέον με τους σουνιτικούς πληθυσμούς τόσο στον Βορρά όσο και στον Νότο.
Οι Κούρδοι, στρατηγικοί σύμμαχοι των ΗΠΑ, μπορεί να μην πετυχαίνουν τον στόχο τους για ανεξάρτητο κράτος αλλά όντας το 6% του συνολικού πληθυσμού της Συρίας και το 45% περίπου του πληθυσμού της περιοχής που ελέγχουν, κατορθώνουν «κάτι λιγότερο από ανεξαρτησία, κάτι περισσότερο από αυτονομία». Η Κουρδική οντότητα είναι η λιγότερη εχθρική προς τον Άσαντ και μάλιστα την προηγούμενη εβδομάδα απεσταλμένος της μετέβη στην Δαμασκό για συνομιλίες. Όμως εδώ έχει λόγο και η Τουρκία δημιουργώντας τετελεσμένα με διατήρηση υπό τον έλεγχο της, των περιοχών Αφρίν και Τζαραμπλούς.
Μία αυτοδιοίκητη, αποστρατικοποιημένη και εκτός ελέγχου των Κούρδων ζώνη νότια των συνόρων της μάλλον θα της επέτρεπε να συναινέσει σε μία αυτόνομη κουρδική οντότητα σε μία ομοσπονδιακή Συρία. Η παρουσία αμερικανικών αλλά και ρωσικών δυνάμεων εκατέρωθεν του Ευφράτη, στη Βόρεια Συρία, αποτρέπει μία σύγκρουση μεταξύ τουρκικών, συριακών και κουρδικών τμημάτων.
Πρόβλημα υπάρχει με τους Σουνίτες αντάρτες στους θύλακες Βορρά και Νότου που υποστηρίζονται από την Σαουδική Αραβία, η θέση της οποίας έχει εξασθενήσει και δεν επιθυμούν καμία συνδιαλλαγή με την Δαμασκό. Οι υποδομές εκεί είναι ανύπαρκτες και δεν υφίστανται κρατικές λειτουργίες. Στον Βορρά υπάρχουν ακόμα πολλά στοιχεία της Hay'at Tahrir al Sham… πρώην Jabhat Fateh al Sham πρώην… Jahbat al Nusra που ήταν η πρώτη θυγατρική της al –Qaeda στην Συρία.
Αντί επιλόγου
Ο 7ετής πόλεμος στην Συρία προκάλεσε τεράστια αιματοχυσία και δημιούργησε μία ανθρωπιστική κρίση που επηρέασε εκτός της Μέσης Ανατολής την Ευρώπη και ιδιαίτερα την Ελλάδα, βρίσκεται στο τέλος του με μεγάλο ηττημένο ολόκληρο τον Συριακό λαό και την χώρα που είναι πια 80% κατεστραμμένη.
Η δρόμος για την ειρήνευση είναι δύσκολος και πελώριος και δύσκολος! Δεν είμαστε ακόμα ούτε στην αρχή ενώ η επιστροφή των προσφύγων αργεί πολύ. Το σχέδιο της πολιτικής διευθέτησης μπορεί να βασιστεί σε μία υβριδική ομοσπονδία που εκτιμάται ως μία ρεαλιστική λύση που μπορεί να δημιουργήσει συνθήκες σταθερότητας για το μέλλον. Οι κίνδυνοι εκτροχιασμού αυτής της πορείας δεν είναι αμελητέοι και μπορεί να προέλθουν από μαξιμαλιστικές θέσεις περιφερειακών δρώντων όπως η Τουρκία και το Ιράν. Ήλθε η ώρα όμως οι αντίπαλες πλευρές και πρωτίστως οι Παγκόσμιοι και Περιφερειακοί δρώντες να κάνουν στροφή στον ρεαλισμό.
*Ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Λουκόπουλος είναι συντονιστής - υπεύθυνος για θέματα Γεωπολιτικής-Γεωστρατηγικής, Άμυνας και Διπλωματίας στο liberal.gr., Ερευνητής-Αναλυτής στο Ινστιτούτο Αναλύσεων Άμυνας και Ασφάλειας (ISDA) και στο Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ).Απόφοιτος της ΣΕΘΑ και με Στρατηγικές Σπουδές Ασφαλείας. Διατέλεσε Εκπρόσωπος Τύπου του Α/ΓΕΕΘΑ, Διευθυντής Διεθνών Σχέσεων στο ΥΕΘΑ/ΓΓΟΣΑΕ, και υπηρέτησε σε διοικητικές και επιτελικές θέσεις στην Ελλάδα και στο ΝΑΤΟ.
Πηγές:
1. Syria –From a State to Hybrid State του Carmit Valensi, Udi Dekel and Anat Kurz (INSS)
2. The Mystery Fixer Who is Negotaiting an End to the Syrian War (Rania Khalek) https://consortiumnews.com/2018/08/04/the-mystery-fixer-who-is-negotiating-an-end-to-the-syrian-war/
3. The Future of Eastern Syria and the Israeli Interest του Dr Jonathan Spyer (JISS)
4. The Syrian War is over and America lost. https://foreignpolicy.com/2018/07/23/the-syrian-war-is-over-and-america-lost/
