Ένα σημαντικό βήμα στη δεκαετή προσπάθεια της Ε.Ε. να διαμορφώσει κοινή πολιτική μετανάστευσης και ασύλου, αποτελεί η πολιτική συμφωνία που επετεύχθη χθες στις Βρυξέλλες από τους Μονίμους Αντιπροσώπους των κρατών μελών για τον Κανονισμό διαχείρισης κρίσεων.
Η χθεσινή συμφωνία αποτελεί την προϋπόθεση προκειμένου να συνεχισθεί η διαπραγμάτευση με το ευρωκοινοβούλιο καθώς η συναίνεσή του είναι αναγκαία προκειμένου να προχωρήσει η διαμόρφωση της κοινής μεταναστευτικής πολιτικής, τη στιγμή που οι μεταναστευτικές ροές αυξάνονται και οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δέχονται ισχυρή εσωτερική πίεση λόγω της ανόδου των αντιμεταναστευτικών κινημάτων στο εσωτερικό των χωρών τους.
Αν και όπως παραδέχονται παράγοντες που συμμετείχαν στη δύσκολη αυτή διαπραγμάτευση, όλα αυτά που συμφωνήθηκαν θα είναι εξαιρετικά δύσκολα να εφαρμοσθούν στην πράξη, όμως τουλάχιστον για πρώτη φορά θα υπάρχει θεσμικό πλαίσιο για το πως θα πρέπει να αντιδράσει η Ε.Ε. σε περιόδους κρίσεων και έξαρσης των μεταναστευτικών ροών.
Το κείμενο που εγκρίθηκε χθες είχε διαμορφωθεί ήδη από τον Ιούλιο αλλά οι αντιδράσεις των Γερμανών Πράσινων που ήθελαν πιο στενό πλαίσιο σε ό,τι αφορά τις εξαιρέσεις για την ευθύνη των κρατών και της Ρώμης που ήθελε πιο χαλαρές ρυθμίσεις. Στη διαμάχη αυτή παρενέβη ο ίδιος ο Καγκελάριος Σολτς ο οποίος πήρε την υπόθεση «πάνω» του και τελικά με μικρές διακοσμητικές αλλαγές οι Πράσινοι αποδέχθηκαν τη συμφωνία.
Είναι σημαντικό ότι στο νέο αυτό κείμενο υπάρχει σαφής αναφορά στην αρχή της Αλληλεγγύης η οποία θεσμοθετείται πλέον και με συγκεκριμένα μετρήσιμα μέτρα αλλά και ο όρος της «εργαλειοποίησης» του μεταναστευτικού.
Αν και ο κανονισμός διαχείρισης κρίσεων προβλέπεται για μεγάλης έντασης κρίσεις, όπως αυτή του 2015 ή μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, είναι προφανές ότι μπορεί να εφαρμοσθεί και σε μικρότερης (σε ευρωπαϊκό επίπεδο) κλίμακας κρίσεις όπως αυτή που αντιμετώπισε η Ελλάδα και την περίοδο μετά το 2015 αλλά και το 2020.
Για την Ελλάδα είναι σημαντικό ότι υιοθετείται ο όρος «εργαλειοποίηση», καθώς μέχρι τώρα ούτε οι Πράσινοι της Γερμανίας ούτε πολλές από τις ομάδες της Αριστεράς των Σοσιαλιστών και των Φιλελευθέρων στο Ευρωκοινοβούλιο δεν αποδέχονται την ορολογία αυτή, προκειμένου να μην αποδεχθούν την υποχρέωση χαλάρωσης των κανόνων σε αυτές τις έκτακτες περιστάσεις.
Σύμφωνα με τη συμφωνία σε περίπτωση που κράτος-μέλος διαπιστώνει εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού θα έχει δικαίωμα να υποβάλει αίτημα στην Επιτροπή και κατόπιν με απόφαση του Συμβουλίου να ζητήσει ενεργοποίηση των «εξαιρέσεων» ευθύνης του, που αφορούν τις διαδικασίες στα σύνορα και μέσα από αυτά αλλά και τη σημαντική για την Ελλάδα θεσμική πλέον εξαίρεση από τον κανονισμό του Δουβλίνου που προβλέπει την επιστροφή από τα κράτη μέλη μεταναστών και προσφύγων στη χώρα πρώτης εισόδου στην Ε.Ε.
Σε μια διαπιστωμένη κρίση τότε θα μπορεί σύμφωνα με τον κανονισμό να γίνεται προσαρμογή ορισμένων κανόνων, όπως αυτών που αφορούν την καταχώριση των αιτήσεων ασύλου ή τη διαδικασία ασύλου στα σύνορα. Οι χώρες αυτές θα μπορούν επίσης να ζητούν μέτρα αλληλεγγύης και στήριξης από την ΕΕ και τα κράτη μέλη της.
Τα μέτρα που προβλέπονται αφορούν τη μετεγκατάσταση αιτούντων άσυλο ή δικαιούχων διεθνούς προστασίας από το κράτος μέλος που βρίσκεται σε κατάσταση κρίσης σε συνεισφέροντα κράτη μέλη, ενώ το κράτος μέλος που παρέχει τη στήριξη θα αναλάβει την ευθύνη εξέτασης των αιτήσεων ασύλου με σκοπό την ανακούφιση του κράτους μέλους που βρίσκεται σε κατάσταση κρίσης
Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Ε.Ε. σε περίπτωση κρίσης ή ανωτέρας βίας, μπορεί να επιτραπεί στα κράτη μέλη να εφαρμόζουν ειδικούς κανόνες σχετικά με το άσυλο και τη διαδικασία επιστροφής. Θα υπάρχει δυνατότητα και άλλων μέτρων, όπως η συντόμευση της προθεσμίας καταχώρισης των αιτήσεων διεθνούς προστασίας σε τέσσερις εβδομάδες μετά την υποβολή τους, ελαφρύνοντας τον φόρτο εργασίας των υπερφορτωμένων εθνικών διοικήσεων.
Η προσπάθεια συνεννόησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τη διαμόρφωση της κοινής μεταναστευτικής πολιτικής και πολιτικής ασύλου θα πρέπει να περάσει τώρα τον «σκόπελο» του Ευρωκοινοβουλίου όπου ο έλεγχος της αρμόδιας επιτροπής LIBE έχει περάσει σε Πράσινους, Αριστερές δυνάμεις και φιλελευθέρους και σοσιαλδημοκράτες ακτιβιστές.
Εκτιμάται όμως ότι οι ομάδες αυτές δεν θα αναλάβουν την ευθύνη να τορπιλίσουν μια προσπάθεια δέκα ετών, που απλώς θα οδηγήσει σε μια χαοτική κατάσταση και στη δυνατότητα κάθε κράτους μέλους να εφαρμόσει τις δικές του «ντιρεκτίβες» στο μεταναστευτικό.
Για την Ελλάδα είναι σημαντικό ότι πλέον στον κανονισμό διαχείρισης κρίσεων υπάρχει θεσμοθετημένη αναφορά στην Αλληλεγγύη, την οποία επιζητεί εδώ και χρόνια η Ελλάδα αλλά και στην έννοια της «εργαλειοποίησης» με την οποία βρέθηκε αντιμέτωπη η Ελλάδα τόσο το 2015 αλλά κυρίως το 2020 ενώ και σήμερα παρά τη βελτίωση του κλίματος στις ελληνοτουρκικές σχέσεις υπάρχουν δείγματα συνέχισης αυτής της τακτικής.
Σε ό,τι αφορά τις ελληνοτουρκικές επαφές για το μεταναστευτικό καλά ενημερωμένη πηγή επέμενε ότι δεν υπάρχει καμία πρόθεση διμεροποίησης του προβλήματος της μετανάστευσης ούτε φυσικά νέας συμφωνίας, καθώς το πλαίσιο της Κοινής Δήλωσης Ε.Ε.- Τουρκίας του 2016 δεν μπορεί εύκολα να αλλάξει και το καλύτερο το οποίο μπορεί να επιτύχει η ελληνική πλευρά είναι ορισμένες «ρυθμίσεις» στην υλοποίηση αυτής της Συμφωνίας.
